به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایرنا، بیستم خرداد (١٠ ژوین) به مناسبت تاسیس شورای جهانی صنایع دستی در سال ١٩۶۴ میلادی روز جهانی صنایع دستی نامگذاری شده است. روزی برای گرامیداشت هنر و آثار هنرمندان و صنعتگران، مردان و زنان سخت‌کوش از اقوام و ملت‌های مختلف جهان که با ذوق و سلیقه و با دل و جانشان اثر می آفرینند.
این صنایع پس از جنگ جهانی دوم، با محتوای هنری و فرهنگی، مورد توجه کشورهای پیشرفته قرار گرفت. در دهم ژوئن ۱۹۶۴ میلادی نخستین همایش جهانی با شرکت مسئولان اجرایی، استادان دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران بیش از ۴۰ کشور جهان، در نیویورک برگزار شد. در قطعنامه پایانی آن همایش، تأسیس «شورای جهانی صنایع دستی»، به عنوان نهاد وابسته به یونسکو تصویب شد. سالروز تأسیس این همایش، به عنوان «روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری شد.
در ایران، بیش از ٢.۵ میلیون هنرمند و صنعتگر در ٢٩٩ رشته مختلف هنرهای سنتی و صنایع دستی مشغول به فعالیت هستند. ایران، از سال ۱۳۴۷ شمسی از طریق سازمان صنایع دستی کشور، به عضویت این شورا درآمد و در مجمع آسیا و اقیانوسیه‌ی آن، مشغول فعالیت شد. این شورا، در ابتدا با شمار محدودی از اعضا کار خود را آغاز کرد. اما هم‌اکنون، بیش از ۹۰ کشور جهان را تحت پوشش دارد و دبیرخانه‌ی آن، در شهر آمستردام هلند قرار دارد.
مهمترین هدف‌این شورا، به عنوان یک نهاد غیر انتفاعی غیردولتی قائل شده تشویق، کمک و راهنمایی صنعتگران دستی و همچنین بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی و حرفه ای آنها با توجه به زمینه‌های متفاوت فرهنگی موجود در هر یک از کشورهای عضو است.
صنایع دستی در نوع کاربردی یا فاخر آثاری است که به‌وسیله مواد اولیه بومی و محلی و طبیعی با دست و وسایل مورد نیاز ساخته می‌شود. هنرهای دست ساز هر ملتی در قرن های متمادی و نسل به نسل تا به امروز به مردم رسیده و به نسل‌های بعدی منتقل می شود. ساختن صنایع دستی ریشه در تاریخ فرهنگ شرایط اجتماعی و اقتصادی دارد البته نمی توان برای پیدایش آن تاریخ دقیقی را مشخص کرد اما می توان گفت با پیدایش بشر و بنا به نیاز زندگی آثار صنایع دستی برای کاربرد در زندگی پدید آمده است و به‌مرور زمان اشیا ساده شکل‌های پیچیده‌تر و زیباتری به خود گرفته‌اند و امروز بازارها و بازارچه های بزرگ ایجاد شده است اما صنایع دستی فقط برای خرید و فروش نیستند، بلکه نمایانگر فرهنگ و تمدن یک ملت و سرزمین است که تبادل می شود.
اگر چه آثار صنایع دستی نمونه های غیر دست‌ساز و کارخانه‌ای دارد، اما در آثاری که با دست‌های هنرمندان و با ذوق و نگاه هنری ساخته شده است تفاوت‌های زیادی وجود دارد که در هیچ‌نمونه ماشینی و صنعتی دیده نمی‌شود و همین موضوع باعث ارزشمندی و اهمیت محصولات دست‌ساز می‌شود.
البته هر اثر تولیدی را هم به راحتی نمی‌توان در گروه صنایع دستی قرار داد. برای آنکه محصولی جزو صنایع دستی قرار گیرد اولا باید نقش فرهنگی و هویت بخشی به یک ملت و بار فرهنگی داشته باشد و در عین حال نیازی به سرمایه گذاری کلان در مقایسه با سایر رشته‌های صنعتی نداشته باشد.
قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و حتی جوامع عشایری)، سهولت در ایجاد مراکز تولید و دارا بودن ارزش افزوده زیاد در مقایسه با صنایع دیگر و خودکفا و متکی به مواد اولیه داخلی از ویژگی های صنایع دستی است که به رشد و توسعه اقتصادی کمک می کند و زمینه‌های مناسب برای صادرات را در خود دارد.
ثبت جهانی شهرهای و روستاهای صنایع دستی ایران
آبراهام پوپ، تاریخ‌نویس آمریکایی، درباره صنایع دستی ایران می‌گوید: «صنایع دستی ایران، هنرمندانه خلق شده‌اند و هر یک از آنها پیام‌آور عقیده‌ها، سلیقه‌ها، روش‌های زندگی و شخصیت نیاکان مردم این کشور است. صنایع دستی، زبان گویا و روشن تاریخ، تمدن، هویت و هنر ایرانی‌هاست».
در هفت سال اخیر برای تجاری سازی و برندسازی صنایع دستی روند ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع دستی آغاز شده که تاکنون ١١ شهر و ٣ روستا از ایران در این فهرست ثبت شده است که عبارتند از:
شیراز - شهر جهانی صنایع‌دستی
زنجان - شهر جهانی ملیله
ملایر - شهر جهانی مبلمان منبت
تبریز - شهر جهانی فرش
اصفهان - شهر جهانی خلاق
مشهد - شهر جهانی گوهرسنگ‌ها
لالجین همدان - شهر جهانی سفال
مریوان کردستان - شهر جهانی کلاش‌بافی (گیوه)
سیرجان کرمان - شهر جهانی گلیم شیریکی‌پیچ
آباده فارس - شهر جهانی منبت
میبد یزد - شهر جهانی زیلوبافی
خراشاد خراسان جنوبی - روستای جهانی حوله‌بافی
کلپورگان سیستان و بلوچستان - روستای جهانی سفالگری
قاسم آباد گیلان - روستای جهانی چادرشب‌بافی
از نظر سازمان صنایع دستی در ایران ۳۷۰ رشته صنایع دستی وجود دارد که در ۲۴ دسته قرار می‌گیرند. معروف‌ترین این رشته‌ها شامل بافتنی‌های داری، محصول‌های چرم و پوست، حکاکی روی سنگ، بافتنی، سفالگری، نمدبافی، شیشه‌گری، محصول‌های فلزی و آلیاژی، معرق‌کاری، ساخت زیورآلات، میناکاری، خاتم‌سازی، منبت‌کاری، حصیربافی و کاشی‌کاری می‌شوند.
تماشای صنایع دستی و هنرهای کاربردی را می‌توان یکی از جذاب‌ترین راه‌ها برای شناخت اقوام دانست؛ زیرا این آثار از اعماق فرهنگ و باورهای مردم خلق می‌شوند. هنرمند خلاق، نه فقط با روح محلی، قومی و ملی بلکه با عشق به بافتِ فرهنگی خود، شروع به خلق اثرش می‌کند تا با مواد اولیه موجود، رنگ‌ها و تزئینات جذاب و جلوه‌های برخاسته از باورها و آرزوهای سرزمینش را به نمایش بگذارد.
صنایع دستی در یک دهه اخیر به عنوان عنصر اصلی اقتصاد مقاومتی تبدیل شده و یکی از رهیافت های موثر در مبارزه با بیکاری است که با قابلیت‌ها و خصوصیات ویژه خود، می‌تواند نقش مهمی در حل این معضل و ایجاد اشتغال پایدار داشته باشد.
نام گذاری روزهای هفته صنایع دستی
وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی روزهای هفته صنایع‌دستی را به شرح زیر نامگذاری کرده است:
٢٠ خرداد؛ «صنایع‌دستی جایگزین نفت»
۲۱ خرداد؛ «صنایع‌دستی، آموزش، زنان، کودکان و تولیدفرهنگی»
۲۲ خرداد؛«صنایع‌دستی، صنایع‌زیستی، برندساز، کاربردی و روزآمد»
۲۳ خرداد؛ «صنایع‌دستی، تحول‌گرا، ارزش‌آفرین و دانش‌بنیان»،
۲۴ خرداد؛«صنایع‌دستی، آگاهی‌بخش، فرهنگ‌ساز، کارا و اثربخش»
۲۵ خرداد؛«گردشگری خلاق، شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی»
۲۶ خرداد؛ «صنایع‌دستی و هنرهای سنتی، امانت‌دار هزاران سال هویت ایرانی - اسلامی»
احیای ١٣۴ رشته صنایع دستی
یکی از رویکردهای وزارت میراث فرهنگی علاوه بر ترویج و معرفی، احیای رشته های صنایع دستی است که به دلایل مختلف در حال فراموشی است و در سال های گذشته ۱۳۴ رشته صنایع‌دستی در استان‌ها احیا شده است، این دستاورد در کنار ثبت ملی ۴۵ شهر و ۲۲ روستا انجام شده که گامی برای برندسازی و هویت‌بخشی صنایع دستی در این مناطق است.
اگر چه در چهار سال اخیر به دلیل تحریم‌ها، سیل و کرونا همه نمایشگاه‌های موقت، دائمی و صادرات چمدانی تعطیل و با رکود بی‌سابقه روبه‌رو شد. اما اکنون با فروکش کردن کرونا و رفع مشکلات، فرصت برای رونق دوباره صنایع‌دستی آماده است و تقریب خلاهای موجود برای رونق مجدد صنایع‌دستی پر شده است.
وزارت میراث فرهنگی با چهار محور مشخص از جمله حمایت و سامان‌دهی تولید، حفظ و ایجاد اشتغال، آموزش و ترویج، حفظ و صیانت صنایع‌دستی برای ۱۷۱هزار و ۱۶۶ نفر شغل مشخص از محل صدور ۲۲۴هزار و ۸۲۲ مجوز ایجاد کرده است.
پرداخت ۷۴ میلیارد تومان تسهیلات کم‌بهره به هنرمندان صنایع‌دستی
در یکسال اخیر ۹ میلیارد تومان تسهیلات بلاعوض و ۷۴ میلیارد تومان تسهیلات کم‌بهره در زمینه حمایت از صنایع دستی پرداخت شد. از سوی دیگر اگر چه در سال ۹۷ بیمه صنعتگران بعد از پنج سال توقف دوباره آغاز شد و در حوزه بیمه صندوق روستایی و عشایری ۴ هزار نفر بیمه شده اند اما همچنان ۱۷ هزار نفر در نوبت بیمه قرار دارند و بیمه این گروه از هنرمندان هنوز مسأله اصلی است.
یکی دیگر از دستاوردهای مهم جلوگیری از حذف ماده ۱۴۲ قانون معافیت از بیمه و معافیت مالیات بر ارزش افزوده برای خانواده بزرگ صنایع‌دستی کشور بود.
همچنین تعرفه برق و آب کارگاه‌ها از تجاری به صنعتی تبدیل شد.
ثبت ملی ۶۷ روستا و شهر صنایع‌دستی
۴۵ شهر و ۲۲ روستای صنایع دستی در ۵ سال اخیر ثبت ملی شده اند که گامی برای برندسازی و هویت‌بخشی است و اکنون این ثبت‌ها به یک مطالبه عمومی تبدیل شده است. همچنین پرونده سه شهر و روستای دیگر برای ثبت جهانی آماده شده است. هزار و ۴۲۶ اثر مهر اصالت ملی و ۸۴ اثر مهر اصالت بین‌المللی دریافت کرده اند.
تدوین بانک طراحی و نقوش و اطلس صنایع‌دستی که در آینده رونمایی می‌شود، ثبت ملی ۹ نشان جغرافیایی ثبت بین‌المللی و ۲۹ نشان جغرافیایی،آغاز اجرای طرح تجاری‌سازی در ۳۱ استان، فروش صنایع‌دستی که بر اساس خوداظهاری، ۷ هزار میلیارد تومان بوده است، از دیگر دستاوردهای حوزه صنایع دستی ایران بوده است.
صنایع دستی، نمونه بارزی از جاذبه‌های میراث فرهنگی به شمار می رود و در هر شهر و دیاری همراه با جذابیت های منحصر به فرد است که می تواند با خاطره سازی در گردشگران امید به تکرار سفر در همان منطقه را بیشتر کند.
تداوم میل گردشگران به سفر در یک شهر و منطقه در واقع آغازی برای رونق گردشگری است که ارتباط مستقیمی با درآمدزایی و ایجاد رونق اقتصادی برای ساکنان محلی آن مناطق دارد. برای قرار گرفتن در این مسیر نمایش محصولات صنایع دستی امری تعیین کننده است تا جذابیت های صنایع دستی در معرض دید قرار گیرد.
نظر شما