چندی پیش دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور اعلام کرد که با سپری شدن بیش از ۱۹۰ روز از سال آبی (ابتدای مهرماه ۱۴۰۰ تا ۱۴ فروردین‌ماه ۱۴۰۱ ) میزان کل حجم آب در مخازن سدهای کشور حدود ۲۵ میلیارد و ۲۶۰ میلیون مترمکعب است که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.
ایران دارای اقلیم خشک و نیمه خشک بوده و متوسط بارش آن ۲۵۰ میلیمتر است که این میزان بارش حدود یک سوم متوسط جهانی است، از سوی دیگر متوسط بارش کشور در گذر زمان رو به کاهش است، به طوری که میانگین بارش ۵۳ ساله کشور حدود ۲۵۰ میلیمتر بوده در حالیکه میانگین ۱۳ ساله اخیر به ۲۳۲ میلیمتر کاهش یافته است.
در کنار اینها بر اساس آخرین گزارش وزارت نیرو وضعیت سدهای کشورمان هم مطلوب نیست و همین موضوع ضرورت توجه جدی تر به مساله مدیریت مصرف را دو چندان می‌کند، در واقع بررسی وضعیت ورودی سدهای کشور نشان می‌دهد که ورودی به مخازن در سال آبی جاری به رقم ۱۸ میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب رسیده که کاهشی معادل ۶ درصد نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته دارد.
تمام این آمارها در واقع کاهش منابع آبی را هشدار می دهند که رعایت الگوی بهینه مصرف در بخش‌های مختلف مصرف را امری ضروری می داند اما آیا فقط مشکل در نحوه مصرف منابع آبی کشور است؟ آیا زیرساخت ها مانند حجم سدها و حتی نحوه جمع آوری آبهای جاری مشکلی ندارد؟ که حمید سینی ساز کارشناس مسائل آب معتقد است تمام مشکلات به نحوه مصرف بر نمی گردد بلکه نحوه مدیریت منابع و حتی شرایط مخازن سدها در جمع آوری سیلاب ها مساله بسیار مهمی است که به نظر می رسد در این زمینه ها چندان موفق نبودیم.
وی در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در چند سال اخیر به علت تغییر اقلیم در رژیم بارشی کشور تغییراتی ایجاد شده است، بر این اساس دیگر بارش ها در طول یک سال آبی به صورت پیوسته رخ نمی دهد، بارش ها از برف به باران و حتی از باران های مداوم به باران های موسمی تغییر کرده است که به صورت حجم زیاد در مدت زمان کم رخ می دهد، شاید حجم کل بارش نسبت به سال های قبل خیلی تغییری نکرده باشد مثلا اگر متوسط بارش ۲۵۰ میلیمتر در یک سال بود به عدد مثلا ۲۳۰ میلیمتر رسیده باشد اما مساله این است که همین بارش هم در فاصله زمان کوتاهی اتفاق می افتد، این نوع بارندگی حدی است که باعث می شود مقدار زیادی از بارش به صورت سیلاب تلف شود و به دریاها بریزد فارغ از خسارات مالی یا جانی که ممکن است از خود بر جای بگذارد این حجم از آب در قالب آب شیرین هدر می رود.
سیل زمستان سال گذشته در نیمه جنوبی کشور موجب شد تا بیش از ۴۰ میلیارد متر مکعب آب شیرین در مدت یک هفته در قالب سیلاب از دست رفت و به دریا ریخت. وی افزود: علاوه بر این مخازن سدهای ما هم نمی توانند حجم قابل توجهی از این سیلاب ها را در خود ذخیره و مهار کنند چرا که حتی اگر خالی خالی هم باشند باز هم حجم سیلاب هایی که دارد به این شیوه در کشور تلف می شود خیلی بیشتر از حجم ذخایر سدها است، به عنوان مثال فقط در بارش زمستان سال گذشته نیمه جنوبی کشور دچار سیل گرفتگی شدیدی شد که برآورد می شود بیش از ۴۰ میلیارد متر مکعب آب شیرین در مدت یک هفته در قالب سیلاب از دست رفت و به دریا ریخت.
سینی ساز ادامه داد: حجم مخازن سدهای جنوب کشور مگر چقدر است که بتواند این میزان سیلاب را مهار و ذخیره کند، این وضعیت مانند آدمی است که جیبش سوراخ است و پول هایش هدر می رود و زمانی که می خواهد از پولش استفاده کند می بیند که پولش به اندازه کافی نیست و نمی تواند آن کالای مورد نیاز را تامین کند و حالا باید به ریاضت روی آورد و این شرایط را قبول کند در حالی که باید به سمت ترمیم سوراخ جیب برود و سعی کند منابع آب شیرینی که دارد هر ساله هدر می رود را ذخیره کند.
وی در پاسخ به اینکه حالا راهش چیست؟ آیا باید برویم به سمت سدسازی و ساخت مخازن بیشتر که گفت: خیر، راهش این نیست چون خیلی از رودخانه های ما که قابلیت سدسازی دارند عمدتا سدی بر روی آنها ساخته شده و برایشان قابلیتی باقی نمانده یا رودخانه هایی هستند که در بیشتر ایام سال، آبی در آنها جاری نمی شود و کاملا فصلی هستند و اصلا مقرون به صرفه نیست که بخواهند روی چنین رودخانه ای سد بسازند.
وی تاکید کرد: راهش این است که سعی کنیم مدیریت آب را از رویکرد سطحی و استحصال و ذخیره سازی سطحی آب به رویکرد زیرسطحی و استحصال و ذخیره سازی زیرزمینی آب سوق دهیم، حجم بالایی از تلفات آب کشور در قالب سیلاب ها است اما حجم بزرگتری از آن که شاید هیچ وقت دیده نشود، در قالب تلفات تبخیر است در واقع بیش از ۴ تا ۵ برابر میزان سیلاب ها در کشور تبخیر داریم حتی اگر مخازن سدهای بیشتری هم داشتیم که بتوانیم تمام بارندگی های کشور را ذخیره کنیم و هیچ سیلابی به دریاها نریزد در نهایت باز به علت تبخیر بالا باز هم تلفات آب خواهیم داشت، بنابراین باید رویکرد خود را از مدیریت استحصال و ذخیره سازی سطحی آب به سمت رویکرد زیرزمینی ببریم و آب را در سفره های زیرزمینی مدیریت کنیم که این کار باید هرچه سریعتر انجام شود، بعد از اینکه یک بارندگی اتفاق می افتد باید آب را به داخل سفره های زیرزمینی نفوذ دهیم تا هم از تبخیر، جاری شدن و سیلابی شدن جلوگیری و در نهایت ذخیره شود.
این کارشناس اظهار داشت: مجموع تلفات تبخیر و سیلاب در کشور به طور متوسط بیش از ۷۵ تا ۸۰ درصد تمام بارش کشور است، یعنی نزدیک به سه چهارم بارندگی خود را هر ساله به راحتی از دست می دهیم و فقط برای یک چهارم باقیمانده برنامه ریزی می کنیم در حالی که می توانیم سهم زیادی از آن سه چهارم را هم با جلوگیری از تبخیر و جاری شدن به صورت سیلاب به منابع موجود کشور اضافه کنیم و به صورت آبی قابل برنامه ریزی در بیاوریم اما معمولا این اتفاقات نمی افتد چرا که در کشور ما به سمت کارهایی که زیربنایی و هزینه دار باشد نمی رویم.
وی ادامه داد: اگر کسی بخواهد تبخیر را کاهش دهد و یا سطح سفره های زیرزمینی را بالا بیاورد معمولا درآمد سریع و کوتاه‌مدتی از آن به دست نمی‌آید و از طرفی خیلی هم شاید دیده نشود، مثلا اگر دشتی از ممنوعه بودن خارج شود کسی نمی فهمد که چه زحتمی برای آن کشیده شده اما اگر یک کاری در چشم باشد خیلی بهتر است چون دیگران آنرا می بینند، خیلی از متولیان امور دوست دارند کاری کنند که انتخاب دوره بعدی آنها را تضمین کند بنابراین برای این منظور کارهای توی چشم مانند سدسازی خیلی مناسبت تر است تا اینکه بخواهند سفره های آب زیر زمینی را نجات دهند یا با انجام عملیاتی مانند طرح آبخیزداری آب را هر چه سریعتر به سفره های زیرزمینی نفوذ دهند.
مجموع تلفات تبخیر و سیلاب در کشور به طور متوسط بیش از ۷۵ تا ۸۰ درصد تمام بارش کشور است، یعنی نزدیک به سه چهارم بارندگی خود را هر ساله به راحتی از دست می دهیم و فقط برای یک چهارم باقیمانده برنامه ریزی می کنیم
سینی ساز درباره تاثیر پوشش گیاهی در میزان نفوذ آب باران به سفره های زیر زمینی گفت: اگر نقطه ای وجود دارد که نفوذپذیری خوبی دارد و کافی است فقط به آب فرصت بیشتری داده شود تا مکثی صورت بگیرد و نفوذ پیدا کند بنابراین باید آن فرصت و مکث را به آب داد حالا با پوشش گیاهی و یا ساختارهای مکانیکی که باعث کاهش سرعت حرکت آب می شود، مثلا پلکانی کردن شیب ها که باعث می شود سرعت حرکت آب کمتر شود و آن مکث لازم ایجاد شود تا آب فرصت نفوذ پیدا کند هم می تواند نتیجه بخش باشد.
وی تاکید کرد: این روش های فنی در کشور خیلی ناشناخته نیست اما چیزی که باعث شده این مساله پیش نرود یک سری ساختارهای موازی و تعارضات منافع در کشور است، مثلا یک سازمانی که وظیفه اش اجرای آبخیزداری است ذاتا تمایل دارد که وقتی باران می بارد آب هر چه بیشتر به سفره های زیرزمینی نفوذ کند اما در مقابل ساختار دیگری هم وجود داد که مدیریت آب کشور را برعهده دارد و آن تمایل دارد که این آب هر چه بیشتر روی زمین جاری شود و مخازن سدها را پر کند تا سدهایی که ساخته شده را کارآمد جلوه دهد و نشان دهد که این سدها بی جهت ساخته نشده اند، اگر مخازن سدها با شیوه های آبخیزداری خالی بماند احساس می کنند ناکارآمد بوده بنابراین اجازه این کار را نمی دهند و هر چه بیشتر تلاش می کنند آب روی سطح زمین جاری شود چون توجیه ساخت سدهای بیشتری برایشان فراهم می شود.
روش های فنی مدیریت منابع آب و نفوذ آب باران به سفره های زیر زمینی در کشور خیلی ناشناخته نیست اما چیزی که باعث شده این مساله پیش نرود یک سری ساختارهای موازی و تعارضات منافع در کشور استسینی ساز در پاسخ به اینکه اگر موضوع مدیریت آب در یک ساختار مستقل شکل گیرد این مشکلات برطرف می شود گفت: در این زمینه مهم رویکرد متولیان است که در آن ساختار مستقل بخواهند چگونه به مسائل نگاه کنند، اگر با همین رویکرد سازه ای که در کشور میان متولیان وزارت نیرو وجود دارد همان بخواهد یک ساختار مستقلی هم پیدا کند و با اختیارات بیشتری ادامه یابد نه تنها وضعیت بهتر نمی شود بلکه بدتر هم می شود.
وی افزود: نکته دوم اینکه با این کار اختیارات یک منبع بزرگ مانند آب به دست ساختار مستقلی داده می شود که هیچ وظیفه ای در قبال آن منبع ندارد چرا که همه می دانیم که آب یک کالای نهایی نیست بلکه یک منبع واسطه ای است که برای تولید کالا و یا خدمات نهایی دیگری از آن استفاده می شود، آب به جز یک بخش کوچک حدود ۷ تا ۸ درصد در بخش شرب که به صورت کالای نهایی است در سایر بخش ها مانند صنعت، گردشگری، خدمات کشاورزی و غیره یک منبع واسطه ای است، حال یک ساختار مستقلی به عنوان مدیریت آب ایجاد می شود که وظیفه اش فقط تامین۷ تا ۸ درصد آب شرب کشور است و دیگر هیچ مسوولیتی در قبال سایر موارد ندارد و راحت می تواند آب مورد نیاز برای سایر بخش ها را به موقع تامین نکند حالا اگر در تولیدات آنها اختلالی ایجاد شد چه کسی پاسخگو است؟ قطعا تبعات این کم کاری را باید دستگاه های دیگر پاسخگو باشند لذا پیشنهاد این است که اگر قرار است ساختاری ایجاد شود ساختاری باشد که علاوه بر اختیاراتی که دارد هم وزن آن یک سری وظایف مشابه هم داشته باشد که در قبال عملکردی که دارد پاسخگویی لازم را هم داشته باشد.
۱۳۵۲
۹۰۱۴
نظر شما