رویای سفر به سرزمین لاک پشت های پوزه عقابی در قشم

این روزها انتشار فیلمی در شبکه های اجتماعی از صحنه های نازیبای ازدحام و حمله ور شدن تعدادی از گردشگران نوروزی برای فیلم برداری از یک قطعه لاک پشت پوزه عقابی هنگام تخم گزاری در ساحل ماسه ای شیب دراز جزیره قشم موجب ناراحتی و آزرده خاطری شمار زیادی از دوستداران طبیعت و محیط زیست شده است.

با توجه به انتشار این فیلم و بازدید آن در فضای مجازی بار دیگر توجه به نگاه مسوولانه به زیست گاه و موقعیت زیستن این حیوانات با شکوه که میراثی خدادی برای جزیره قشم هستند به عنوان یک وظیفه اجتماعی برای تمامی افرادی که به این گونه جادویی مهر می ورزند و برای مشاهده آن به روستای شیب دراز این جزیره عزیمت می کنند، واجب و ضروری است.

سفر مسوولانه به شیب دراز، محل تخم گذاری لاک پشت های پوزه عقابی یکی از بخش های مهم گردشگری، اکوتوریسم یا گردشگری مبتنی بر طبیعیت گردی است.

طبیعت گردی گردشگری مسوولانه نسبت به حفظ محیط زیست، کاهش تاثیرات منفی بازدید از نواحی بکر طبیعی، تماشای مناظر طبیعی، گیاهی و جانوران، توجه به جنبه های فرهنگی منطقه مورد بازدید و همچنین کمک به رونق اقتصاد محلی و جوامع بومی تاکید دارد.

پوزه عقابی (Eretmochelys imbricata) که یکی از ۲ گونه لاک پشت آبی تخم گذار در ایران بوده و در فهرست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد، سه تا چهار سال یک بار در یک تا سه مرحله (به فاصله ۲ هفته) برای تخم گذاری به زادگاه خود بازگشته و هر لاک پشت مادر بین ۴۰ تا ۱۵۰ تخم می گذارد.

تخم گذاری پوزه عقابی ها به طور معمول تا پایان اردیبهشت ماه در ساحل روستای شیب دراز که یکی از ژئوسایت های ژئوپارک قشم است، ادامه می یابد.

لاک پشت پوزه عقابی جزو هفت گونه لاک پشت دریایی جهان است که همه ساله از طریق آب های آزاد وارد خلیج فارس شده و در سایت ۶۰ هکتاری شیب دراز در جنوب شهر قشم اقدام به تخم گذاری می کند.

پوزه این لاک پشت ها برای بیرون کشیدن غذا (اسفنج های دریایی) از لا به لای مرجان ها به شکل منقار عقاب درآمده و از این رو به لای پشت پوزه عقابی یا منقار کوتاه معروف است؛ میانگین وزن هر لاک پشت بالغ حدود ۴۰ کیلوگرم می باشد و طول آن نیز به بیش از ۷۰ سانتی متر می رسد.

محل تخم گذاری لاک پشت های پوزه عقابی بهمن ۱۳۹۰ با حمایت برنامه تسهیلات محیط زیست جهانی و همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر طبیعی به ثبت ملی رسید.

طرح حفاظتی این گونه از سال ۸۱ با حمایت اداره محیط زیست سازمان منطقه آزاد قشم، همکاری JEF/SGP (برنامه کمک های کوچک تسهیلات محیط زیست جهانی) و گروهی از جامعه محلی به نام ناطوران خمیس در حال اجراست که در سال ۸۴ به عنوان یکی از موفق ترین طرح های حفاظتی کشور و در سال ۸۸ به عنوان یکی از ۱۰ طرح برتر بنیاد توسعه و محیط زیست آسیای اقیانوسیه در ژاپن شناخته شد.

لاک پشتان دریایی از جمله گونه های تحت حمایت کشور به شمار می رود که در فهرست قرمز سازمان جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)، عهدنامه تجارت گونه های در معرض خطر (CITES) و عهدنامه گونه های مهاجر (CMS) طبقه بندی و از نظر درجه بندی حساسیت زیستی به عنوان گونه های در معرض خطر انقراض معرفی شده اند.

عوامل تهدید

بیشترین آمار مرگ و میر در گونه لاک پشت های پوزه عقابی مربوط به تخم ها و دوره نوزادی است.

انواع و اقسام جانوران از گوشت خوران، پرندگان، خزندگان، ماهی ها و نظایر آن از جمله روباه، سگ، شغال، مارها و سوسمارها، پرستوهای دریایی، خرچنگ ها حتی حشرات و ویروس ها از تخم و نوزادان لاک پشت های به عنوان یک منبع غذایی غنی و فصلی استفاده می کنند.

اما با گذشت زمان و بزرگ تر شدن بچه لاک پشت ها آمار مرگ و میر رو به کاهش گذاشته تا جایی که در سنین بزرگ سالی از میان تمام شکارگران، کوسه ماهیان باعث مرگ و میر لاک پشت ها می شوند.

انسان ها نیز از سوی دیگر تهدیدی جدی به شمار می آیند. خوردن لاک پشت در ایران عمومیت ندارد اما اعتقاد نادرست به ارزش غذایی و دارویی تخم این آبزی در میان برخی افراد، نسل آن را به شدت تهیه می کند.

در بین مرم محلی، فصل زادآوری لاک پشت ها فصلی شغل آفرین و در آمدزاست و برداشت تخم لاک پشت ها به مانند دیگر محصولات دریایی چون ماهی، خرچنگ و میگو بسیار رایج است.

حتی در بسیاری از موارد با کمک چرخ های دستی شب هنگام لاک پشت مادر را به گوشه ای رانده و تخم ها را جمع آوری می کنند.

گاهی نیز دیده شده که در اطراف لانه ای که لاک پشت مادر در حال تخم گذاری است، گروهی از مردم حلقه زده و متظر پایان تخم گذاری هستند.

از دیگر عوامل مهم کاهش شدید جمعیت لاک پشت پوزه عقابی که دلیل اصلی شتاب در روند نزولی جمعیت حیات وحش در سراسر کره زمین نیز به شمار می رود تخریب و تصرف زیستگاه های آنها توسط انسان است.

هر ساله تعداد زیادی از لاک پشت های دریایی از گروه های سنی مختلف نیز در اثر گرفتار شدن در تورهای ماهی گیری و به دنبال آن خفه شدن و نیز برخورد با پروانه موتور قایق های کشته می شوند.

البته خوشبختانه تجارت لاک این گونه ارزشمند در کشور ما رایج نیست اما در زیستگاه های دیگر، از عوامل تهدید جمعیت آن به شمار می رود.

این تنوع و حجم قابل توجه تهدیدات بقای تمامی گونه های لاک پشت های دریایی از جمله لاک پشت پوزه عقابی را در سراسر جهان در معرض خطر نابودی قرار داده است و متاسفانه گه گاه مبارزه یا جلوگیری از این عوامل ناممکن به نظر رسیده یا مستلزم منابع مالی زیادی است.

حفاظت 

با وجود بحران های موجود، وضع این لاک پشت در چند سال گذشته بسیار نا امید کننده بوده و سازمان جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) آن را به شدت در معرض خطر انقراض اعلام کرده است.

البته طی چند سال گذشته در بخشی از زیستگاه های این گونه در کشورمان، با کمک مجامع بین المللی اقداماتی صورت پذیرفته است که از آن جمله می توان به طرح تکثیر و پرورش لاک پشت های پوزه عقابی اشاره کرد که به یاری اهالی روستای شیب دراز جزیره قشم در قالب طرح های توانمند سازی جوامع محلی اجرا شده است.

البته آمار برداشت و تخریب توسط این افراد، که تاثیر گذارترین قشر در حفظ و حمایت از حیات وحش اعم از گیاهی و جانوری در سراسر دنیا هستند، کاهش قابل توجه ای داشته است.

گشت دایم، کنترل سواحل، جمع آوری تخم ها به محض تولد و انتقال و زیرخاک کردن مجدد آن ها در سایت، پلاک گذاری لاک پشت های به ساحل آمده و نظایر آن همگی اقداماتی است که بسیار جدی و مسوولانه توسط خود اهالی روستای شیب دراز در بخش جنوبی جزیره قشم در حال اجرا است.

متاسفانه گاهی منابع نوری انسانی موجود در اطراف سواحل مثل روشنایی منازل و یا حتی چراغ خودروها و آلودگی های صوتی باعث استرس لاک پشت ها در هنگام تخم گذاری می شود و بچه لاک پشت های بیرون آمده از تخم راه گمراه کرده و آن ها را به بی راهه می کشاند.  

این مساله هر سال باعث مرگ و میر جمعیت زیادی از لاک پشت های تازه تولد یافته می شود از این رو رعایت فاصله ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری بین محل پیاده رو، استقرار گردشگران تا محل تخم گذاری لاک پشت ها که به نور و صدا حساسیت دارند، باید مورد توجه گردشگران قرار گیرد.

گردشگری مسوولانه که موجب دوام و گردشگری پایدار می شوند این است که گردشگرانی که رویای سرزمین لاک پشت ها را در سر دارند باید هنگام سفر به این مناطق حفاظت شده تاثیرات منفی بر محیط زیست را به حداقل برسانند، به مردم محل و فرهنگ آن احترام بگذارند، موجب نفع اقتصادی اهالی بومی شوند تا سفر برای آنان تبدیل به تجربه ای به یاد ماندی شود.

همچنین با ورودشان برای مشاهده پدیده طبیعی تخم گذاری لاک پشت های پوزه عقابی در سواحل روستای شیب دراز سعی کنند مقصد سفر آنان برای نسل های آینده حفظ شود، تعامل زیادی با مردم محلی داشته باشند، از اقامت گاه های محلی و محصولات محلی استفاده کنند تا موجب رشد و توسعه کسب و کار افرار بومی شود، برای حفظ میراث فرهنگی تلاش کنند،   ارزش ها و اعتقادات و فرهنگ مردم بومی را بشناسد و با حمایت از کسب عادلانه به خرید مستقیم کالا از تولید کنندگان آنها اقدام کند.

قشم این روزها میزبان انبوه میهمانان و گردشگران از اقصی نقاط ایران و مسافران خارجی است.

سفر به قشم از سه مسیر هوایی (فرودگاه بین‌المللی قشم)، زمینی (سفر با خودروهای شخصی و عمومی از طریق بندر پهل بندرعباس به بندر لافت جزیره قشم توسط شناورهای لندینگ کرافت) و دریایی (از بندر شهید حقانی بندرعباس به بندر شهید ذاکری شهر قشم) امکانپذیر است.

جزیره زیبای قشم با فرصت های عالی تجاری، دارای مساحتی ۲.۵ برابر بزرگتر از سنگاپور و بحرین می باشد.

این جزیره با سواحل آرام و پوشیده از شن های طلایی و نقره ای و غروب منحصر به فرد به عنوان نگین خیج فارس شناخته می شود.  

این جزیره زیبا با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر داز توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.

شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.