چهارم بهمن، زادروز استاد «احمد بیرشک» ریاضی‌دان، تقویم‌نگار، پژوهشگر تاریخ علم و بنیانگذار مدارس هدف است. وی همچنین در نخستین دوره همایش چهره‌های ماندگار که در ۱۳۸۰ برگزار شد، به عنوان چهره ماندگار برگزیده و معرفی شد.
کودکی و آموزش نزد پدر
استاد بیرشک در دوران کودکی به دلیل شغل پدرش در «باجگیران» روستایی از توابع چهارمحال و بختیاری پرورش یافت. او در کودکی نزد پدر خود آموزش‌های پایه و همچنین زبان فرانسوی و تا حدی روسی را فراگرفت و سپس به همراه خانواده به مشهد عزیمت کرد و مقاطع چهارم و پنجم دبستان را پس از گذراندن آزمون ورودی مدرسه احمدیه مشهد در این مدرسه با موفقیت سپری کرد. او پس از مدتی تحصیلات خود را در مدرسه فرانسوی «آلیانس»؛ یکی از سه مدرسه فرانسوی زبان تهران با حضور در کلاس هفتم ادامه داد.
جوانی و مشاغل دولتی
بیرشک در مهر ۱۳۰۸ پس از پایان دوران دبیرستان، به دارالمعلمین عالی در رشته ریاضیات وارد شد و پس از آن به خدمت وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه درآمد. او سپس برای مدتی در ساری به تدریس ریاضی، فیزیک، علوم‌طبیعی و زبان در پایه اول تا ششم متوسطه مشغول شد. ریاست اداره استخدام شهرستان‌ها در کارگزینی وزارت فرهنگ شغل دیگری بود که بیرشک در سنین جوانی برعهده گرفت. او همچنین برای مدتی رییس کارگزینی دانشگاه تهران شد.
وی در ۱۳۲۱ پس از جدایی دانشگاه تهران از وزارت معارف به عنوان ریاست دانشگاه تهران رسید. در سال ۱۳۲۲ مقاله معروف «نقد قانون دانشگاه» را به نگارش درآورد؛ مقاله‌ای که در آن زمان سر و صدای زیادی در محافل علمی و دانشگاهی به راه انداخت.
استاد بیرشک پس از بازگردانده شدن دوباره دانشگاه تهران به وزارت معارف و انتخاب «منوچهر اقبال» برای ریاست دانشگاه از مشاغل اداری فاصله گرفت و به تدریس در پلی تکنیک و دانشسرای عالی مشغول شد و دورانی ۱۸ ساله را به آموزش مناظر و مرایا (پرسپکتیو) در این مراکز گذراند. وی در دانشسرای عالی با اساتیدی چون «غلامحسین رهنما، بدیع‌الزمان فروزانفر، شفق، دکتر لوئی لونگ و گابریل یاریئر» همکار و آشنا شد.
میانسالی و تاسیس مدارس هدف
بی شک تاسیس مدارس هدف یکی از مهم‌ترین خدمات علمی استاد بیرشک محسوب می شود. احمد بیرشک در خرداد ۱۳۲۷ به همراه تنی چند از یارانش از جمله احمد دیانی، احمدرضا قلی‌زاده، سیدمحمد قاضی نوری، علی متمدن، دکتر تقی هورفر و احمد انواری با ۳۵ هزار تومان سرمایه، نخستین مدرسه هدف (مخفف هنر، دانش و فرهنگ) را تاسیس کردند. گروه فرهنگی هدف، شامل چهار دبستان دخترانه و پسرانه و چهار دبیرستان بود، اگرچه این مدارس در ۱۳۵۸ منحل شد اما تا آن زمان بیش از شانزده هزار دانش آموز را تا مقطع دیپلم تربیت کرد و آموزش داد.
بیرشک برای اداره هر چه بهتر مدارس هدف و مطالعه در مورد سیستم آموزشی جهت انطباق روش‌های آموزشی در مدارس هدف با روش‌های روز دنیا چندین بار برای به فرانسه، انگلیس و آمریکا سفر کرد.
او در ۱۳۴۱ در زمان وزارت پرویز ناتل خانلری به معاونت وزارت فرهنگ رسید. وی در همان سال‌ها با دانشگاه صنعتی شریف که در آن زمان آریامهر نام داشت در ویرایش متون ریاضی و فیزیک همکاری داشت.
سالخوردگی؛ از تالیف گاهنامه تطبیقی سه هزار ساله تا بنیانگذاری دانشنامه بزرگ فارسی
«گاهنامه تطبیقی سه هـزار سـاله» یکی از آثار ماندگار اسـتاد بیرشک به شمار می رود. او که با دیدن جزوه‌ای از درس معلم علوم اجتماعی متوجه به کار بردن تاریخ مـیلادی، هـجری خورشیدی و هجری قمری در یک جمله شده بود به فکر تنظیم جدولی می‌افتد که در آن تبدیل تاریخ‌ها بـه یکدیگر را نشان دهد و بدین ترتیب مسیر آموزش را آسان کرد این کار را هم با شایستگی انجام داد.
بیرشک در این‌باره می‌گوید: «ما امیدوار هستیم کـه واقـعا روزی برسد کـه تـمام تـاریخ‌هایمان غیر از تاریخ‌های دینی را بـه شمسی یاد کنیم.»
تقویم بیرشک، برخلاف تقویم‌های پیشین از دوره‌های ۳۳ ساله؛ (هفت دوره چهار ساله و یک دوره پنج ساله) تشکیل نشده، بلکه از دوره‌های ۲۸۲۰ ساله تشکیل شده‌است. هر دوره به زیر دوره‌های ۱۲۸ یا ۱۳۲ ساله تقسیم می‌شود که هرکدام از آن‌ها نیز به زیر دوره‌های ۲۹، ۳۳، یا ۳۷ ساله تقسیم می‌شوند که در هرکدام سال‌های مضرب ۴ غیر از آخرین‌شان کبیسه است. هر سال ۱۲ ماه دارد که ۶ تای اول ۳۱، پنج‌تای بعد ۳۰ و ماه آخر بر حسب کبیسه بودن یا نبودن ۲۹ یا ۳۰ روز دارد.
تحقیقات او در شناساندن تثبیت گاهشماری ایرانی در عرصه جهانی چنان بود که پروفسور راین گولد، تقویم‌شناس برجسته آمریکایی، در معتبرترین کتابی که در زمینه محاسبات تقویمی گاهشماری‌های مهم جهان منتشر شده است، گاهشماری ایرانی را بینهایت دقیق و دقت آن را حیرت انگیز توصیف و استاد بیرشک را از برجسته‌ترین متخصصان در این زمینه برشمرده است.
یکی دیگر از خدمات ارزنده علمی احمد بیرشک، بنیانگذاری «بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی» در ۱۳۷۰ بود که بیرشک تا سال ۱۳۷۷ خود ریاست آن را برعهده داشت.
هدف این بنیاد ترویج دانش و ادب و بالا بردن سطح اطلاعات علمی و ادبی جامعه و تـألیف و انـتشار دانـش‌نامه‌ای جامع شامل دانش‌های بشری به زبان فـارسی بـود. او در این زمینه گفته بود: «آرزوی بـنیاد دانـش‌نامه ایـن اسـت که روزی برسد که در گوشه اتاقی از هر خانه ۲ قفسه پنج طبقه‌ای و در هر طبقه ۵۱ جلد کتاب وجود داشته باشد و همه کتاب‌ها از انتشارات بنیاد باشند و بر در قفسه نـام «کتابخانه دانشنامه بزرگ فارسی» گذاشته شود و هر شخص به هر مطلبی مربوط به هر کشوری نیاز داشت، کتابی را بردارد و حاجت خود را برآورد. بی‌شک برخی خواهند گفت چه آرزویی! در جوابشان می‌گویم: بـبین کـه عمر به پایان خود رسید و هنوز هزار غنچه نشکفته در دل است، مرا ببین که چهره زیبای آرزو و امید به رغم پیک اجل، در مقابل است مرا.
تلاش‌های خستگی‌ناپذیر استاد بیرشک که تا واپسین سال‌های زندگی او نیز ادامه داشت، موجب شد که دانشگاه شهید بهشتی در ۱۳۷۷ خورشیدی به او مدرک دکتری افتخاری در رشته ریاضیات اعطا کند. نهاد ریاست‌جمهوری نیز در همان سال با اعطای لوح تقدیر به استاد بیرشک از ایشان به عنوان استاد نمونه نام برد. همچنین دانشگاه شهید بهشتی در قدردانی از تلاش‌های علمی استاد بیرشک، کتابی به نام «بیرشک‌نامه» نیز به چاپ رساند.
از بیرشک حدود ۲۵ کتابِ ترجمه و چندین کتاب تالیف شده از جمله کتاب‌های جبر و حساب سال‌های دبیرستان، هندسه ترسیمی و هندسه رقومی، هندسه سطحی، هندسهٔ مناظر و مرایا و گفت وگوی تمدن ها: گاهشماری در تمدن ایرانی و تمدن مسیحی باقی مانده است.
بیماری و درگذشت
احمد بیرشک یکی از معلمان نمونه ایران بود. او همواره جوانان را به آموختن علم تشویق می‌کرد و خطاب به پدرها و مادرها می‌گفت دلمان می‌خواهد فرزندان شما در ایرانی چشم به جهان بگشایند، بهتر از آن‌که امروز مـا داریم، ایرانی آباد، آزاد، دانا و تحقق ایـن امـید حرکتی شایسته مردان و زنان را می‌طلبد. بیرشک نمونه کامل امید و حرکت بود و تا واپسین روزهای زندگی دست از حرکت در مسیر آموختن و آموزش بر نداشت. او که ماه‌های آخر عمرش را در بستر بیماری گذراند، وقتی امید به مولد بودن و حرکت داشتن را از دست داد، گفت: من که دیگر نمی‌توانم کار کنم چرا زنده باشم؟
استاد بیرشک سرانجام در عصر روز چهارشنبه ۱۴ فروردین ۱۳۸۱ در ۹۵ سالگی چشم از جهان فروبست.
نظر شما