«دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا هر چند تاکنون از پذیرش نتایج انتخابات سوم نوامبر سر باز زده اما بازشماری آرا در برخی ایالت ها و پیشتاز بودن بایدن و همچنین توصیه اعضای ارشد حزب جمهوریخواه به رئیس جمهوری برای انتقال مسالمت آمیز قدرت، شکست وی را تقریبا قطعی کرده است. بنابراین انتظار می رود که بیستم ژانویه مراسم تحلیف رئیس جمهوری جدید انجام گیرد.

اهداف اعلانی دولت آمریکا در دوره «جو بایدن» در قبال ایران تا حدی روشن است. بازگشت آمریکا به برجام یکی از شعارهای انتخاباتی او بود که بارها نیز از زبان اعضای تیم تبلیغاتی و انتخاباتی وی بیان شد. حال اینکه پیوستن دولت دموکرات بایدن به برجام به چه نحوی انجام گیرد و چقدر بتواند از ابزار فشار حداکثری ترامپ علیه ایران سود جوید، جای بحث و بررسی دارد.

در این شرایط، بسیاری در داخل ایران مجددا بر طبل ضدبرجامی خود می کوبند. این روزها، گروهی با نادیده گرفتن واقعیت‌های مربوط به دوره مذاکرات هسته ای و برجام و نیز تلاش های دیپلماتیک منتهی به برجام، اصرار می ورزند که برجام هیچ منفعتی برای ایران ندارد و  بعد از چندسال به هیچ‌کدام از منافعی که قرار بود به آن برسیم، دست نیافته‌ایم. در حالی که برجام همان توافقی است که ترامپ بارها تاکید کرد یک‌طرفه و به نفع ایران بوده و طرف‌های مقابل هیچ امتیازی در آن به دست نیاورده اند؛ دیدگاهی که در نهایت بستر ساز خروج آمریکا از توافق شد.

پایان تهدیدانگاری ایران

در اینکه چرا ترامپ برجام را «بدترین توافق تاریخ آمریکا» می دانست، ذکر چند مورد از دستاوردهای ایران ضروری است. 

حدود یک هفته بعد از برجام و در پی همکاری های سازنده و متقابل ایران با ۱+۵ و همچنین آژانس بین المللی انرژی اتمی، قطعنامه ۲۲۳۱ تصویب شد؛ قطعنامه ای که برخلاف شش مورد قبلی شورای امنیت، هدف آن مجازات و تنبیه ایران نبود بلکه محدودیت های گذشته را از ایران برداشت. مهمتر اینکه با صدور این قطعنامه خارج از فصل هفتم و ماده ۴۱ منشور ملل متحد، از نگاه غرب دیگر ایران تهدیدی برای جهان محسوب نمی شد.

فروش قانونی محصولات هسته‌ای در بازارهای بین المللی 

از دیگر دستاوردهای ایران در برجام، متقاعدسازی طرف های مذاکره برای ادامه فعالیت های هسته ای اما در سطحی محدودتر از گذشته بود. طرف غربی که پیشتر حاضر به باقی ماندن یک پیچ و مهره از تاسیسات هسته ای ایران نبود، سرانجام چاره ای جز کوتاه آمدن در این زمینه نیافت و حتی به طور رسمی و قانونی پذیرفت که ایران در بازارهای بین المللی حاضر و محصولات هسته ای خود را برای فروش عرضه نماید.

افزون بر آن، با برجام ساختار کلی برنامه هسته ای ایران از جمله برنامه ها و زیرساخت های مرتبط با آن حفظ شد و همچنین ایران توانست برنامه تحقیق و توسعه (R & D) خود را روی سانتریفیوژهای پیشرفته ادامه و مراحل آغاز و تکمیل فرایند تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای IR-۴، IR-۵، IR-۶ و IR-۸ را در طول دوره زمانی ۱۰ ساله به انجام رساند.

در ارتباط با تحریم‌های زمان‌مند از جمله در زمینه های تسلیحاتی و موشکی نیز لازم به ذکر است که این محدودیت ها موقتی هستند. همان گونه که آمریکا نتوانست مانع برداشته شدن تحریم های تسلیحاتی شود که ۲۷ مهرماه امسال پس از پنج سال پایان یافت، سه سال دیگر نیز محدودیت های موشکی برداشته خواهد شد؛ محدودیت هایی که در قطعنامه ۲۲۳۱ برای آن هشت سال در نظر گرفته شده است.

ناکامی فشار حداکثری 

مخالفان برجام برای اثبات بیهودگی توافق بیش از هر موضوعی به تحریم‌های اقتصادی توجه و تاکید دارند. آمریکا اردیبهشت سال ۱۳۹۷ که از توافق خارج شد و به تدریج موجی از تحریم های اقتصادی را روانه تهران کرد. از سرگیری تحریم‌ها، تهدید کشورهای جهان به مجازات در صورت معامله با ایران، در پیش گرفتن سیاست «صفرسازی صادرات نفت ایران» تنها چند مورد از اهداف «فشار حداکثری» بود که هنوز نیز جریان دارد.

به باور ناظران سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران موفق نبوده و ترامپ نتوانست با این ابزار، مقامات تهران را پای میز مذاکره بکشاند. همراهی بازیگران بین المللی با آمریکا در تحریم ایران نیز برایند ترس آنها از تحریم شدن بود.

احتمال رفع تحریم‌های یکجانبه بعد از شکست ترامپ  

بعد از انتشار خبر شکست ترامپ، گویا دولت‌ها با صدای رساتری سیاست تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران را زیر سوال می برند؛ رخدادی که چند روز پیش در نشست «گروه ۷۷ و چین» اتفاق افتاد و آنها در بیانیه پایانی خواستار رفع تحریم‌های یکجانبه علیه ایران شدند و تاکید کردند که تحریم‌های یکجانبه اقتصادی روی رفاه مردم اثرات منفی به همراه دارد و به صورت فوری باید رفع شود.

از نظر سیاسی نیز اصرار بیش از حد ترامپ بر تحریم ایران، این کشور را به انزوا فرو برد به طوری که طرح پیشنهادی واشنگتن علیه ایران در شورای امنیت تنها یک موافق داشت و ۱۳ کشور دیگر به آن رای ممتنع و مخالف دادند.

پایبندی ایران به برجام هر چند مطالبات اقتصادی ایران را برآورده نکرد اما همزمان با شکست سیاست های ترامپ، دشمنان منطقه ای ایران را نیز به انزوا کشاند. آنها که در دوره ریاست جمهوری آمریکا و خروج ترامپ از برجام، کارشکنی های خود را علیه جمهوری اسلامی افزایش دادند، با شکست ترامپ به تکاپو افتاده اند.

 در حالی که «ترکی الفیصل» رئیس پیشین سازمان اطلاعات سعودی و سفیر پیشین این کشور در آمریکا از بایدن خواسته در هر مذاکره احتمالی جدید با ایران، متحدان منطقه‌ای واشنگتن را نیز در نظر بگیرد، «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان نیز در تازه ترین موضع گیری خود تاکید کرده که ریاض در هر مذاکره احتمالی بین دولت آمریکا و ایران در مورد توافق هسته‌ای جدید مشارکت داشته باشد.

در اسراییل نیز «زاخی هانگبی» وزیر همکاری‌های منطقه‌ای رژیم صهیونیستی برای انصراف بایدن از بازگشت به برجام، موضوع رویارویی ایران و اسراییل را پیش کشیده‌است.

همین دستاوردهای آشکار و غیرقابل انکار ایران در برجام که تنها گوشه ای از آن یادآوری شد، باعث شد که چندی پیش ظریف در پاسخ به پرسش خبرنگاری مبنی بر اینکه اگر شما به چهار سال قبل برگردید باز هم برجام را امضا می‌کنید، بگوید: حتماً این کار را می‌کنم.