مکانیسم ماشه و تمایل اروپا برای خروج از برجام

سران سه کشور اروپایی عضو برجام در بیانیه‌ای مشترک اعلام کرده‌اند، مکانیسم موسوم به «ساز و کار حل و فصل اختلافات» در برجام را به جریان انداخته‌اند. به‌نظر می‌رسد یکی از اهداف اعلام فعال کردن مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها پیش‌بینی این نکته است که با توجه به فشارهای آمریکا و عدم همکاری اروپا با ایران در چارچوب درخواست‌ها، ایران از برجام خارج خواهد شد. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی به ابعاد داخلی و بین المللی این توافق و شرایط اکنون آن پرداخته اند.

رسانه‌های اصلاح طلب

اروپا، برجام و مکانیسم ماشه

روزنامه آرمان ملی در یادداشتی به قلم مهدی مطهرنیا آینده پژوه سیاسی و اجتماعی نوشت: روزنامه آرمان ملی: مکانیسم ماشه بخشی از سازوکار حل اختلاف بین ایران و کشورهای ۱+۴ است. مطرح شدن این سازوکار نشان دهنده آن است که حل اختلاف میان ایران و سایر طرف‌های برجام پس از خروج ایالات متحده آمریکا از این سازوکار بین‌المللی و توافقی که میان ایران و ۵ کشور جهان در اثر حل و فصل پرونده هسته‌ای انجام داده است به هر دلیلی اکنون با موانع جدی روبه‌رو شده و چالش‌های موجود نتوانسته در نشست‌های گذشته زمینه‌های ایجاد یک فضای مناسب برای ادامه حیات برجام را فراهم کند. در وضعیت کنونی آنچه دیده می‌شود آن است که فعال شدن مکانیسم ماشه جریانی بسیار هدفمند در جهت ایجاد فضای بازگشت ایران به وضعیت ماقبل گذار از ۵ دوره پلکانی کاهش تعهدات برجامی و به‌تبع آن شکست ایران در ارتباط با استفاده از برجام به عنوان ابزار فشار بر اروپا و از یک سو نزدیک شدن اروپایی‌ها به آمریکا در فشار آوردن به ایران است. مکانیسم ماشه ۳ مرحله اساسی دارد؛ مرحله نخست مرحله کارشناسی است که ۲ هفته فرصت برای کارشناسی وجود دارد که قابل تمدید است. سپس ارجاع آن به شورای وزیران ۱+ ۴ صورت می‌پذیرد و سپس اگر اختلافات موجود حل نشد پرونده مجددا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارسال و در آنجا رای‌گیری صورت می‌پذیرد. در صورت رای مثبت در شورای امنیت بار دیگر شاهد بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد و تحریم‌های کشورهای اروپایی بر علیه ایران خواهیم بود. بنابراین پروسه تقریبا طولانی در جهت تصویب مکانیسم ماشه نیز در اینجا وجود دارد که باید از این زاویه نیز بدان نگریست. از طرف دیگر ایران در پروسه اولتیماتوم ۶۰ روزه خود ۵ گام را برداشته و اکنون باید گام ششم را بردارد که با برداشتن این گام با توجه به آنچه در گام پنجم به انجام رسیده است، خروج ایران از برجام اعمال می‌شود. لذا خروج ایران از برجام می‌تواند زمینه‌های فشار بیشتر بر ایران را فراهم سازد.

خبرگزاری ایسنا در گفت و گو با علی ساری نماینده مردم اهواز در مجلس می نویسد: با قاطعیت می گویم مکانیزم ماشه تفاوتی را برای ما رقم نمی‌زند، ایران از سخت کردن شرایط توسط اروپا در آینده هراسی ندارد چرا که عملا کشورهای اروپایی کاره‌ای نیستند. ما به ظاهر فقط توسط آمریکا تحریم شدیم ولی در اجرا شاهد این بودیم که تمام اروپایی‌ها به این تحریم‌ها پایبند بودند. بنابراین بی خاصیتی حضور کشورهایی که گفتند مکانیزم ماشه را دنبال می کنند در برجام برای همه جهان ثابت شده است. با خروج آمریکا به شکل یک طرفه از برجام علیرغم حضور ایران در این قرارداد و در نظر گرفتن فرصت‌های متوالی طی گام‌های پنج گانه عملا شاهد آن بودیم که اروپایی‌ها کاره‌ای نبودند در واقعیت یک سوی موضوع آمریکا و سوی دیگر ایران است. اجرای مکانیزم ماشه تفاوتی نخواهد داشت در واقع آب که از سر گذاشت چه یک وجب چه صد وجب. ما در واقع علیرغم فشار تحریم‌ها مسیر خود را  در جهت قوانین بین المللی دنبال کردیم ولی این کار اروپایی ها خلاف منشور سازمان ملل و خلاف قوانین بین المللی است که با این کار خود تداعی کردند که مطیع اوامر آمریکا هستند.

سایت خبری انتخاب در گفت و گو با سید جلال ساداتیان، کارشناس مسائل اروپا و سفر سابق ایران در لندن آورد: طرح فعال شدن مکانیسم ماشه، در ادامه سلسله اقداماتی  مطرج می‌شود که ایران برای متعهد کردن اروپایی‌ها انجام داد. اقداماتی که قرار بود نفت ایران را علاوه بر سه کشور اروپایی مذاکره کننده در برجام، به تمامی کشورهای اروپایی صادر شود و افزون بر آن مبادلات و سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی آزاد میان طرفین انجام بگیرد. در واقع، بعد از آن‌که اروپایی‌ها نتوانستند ترامپ را به عدم خروج از برجام راضی کنند، اروپایی‌ها با روندی از تعلل در عمل به تعهدات خود منجر شدند. مهم‌ترین تلاش اروپایی‌ها برای نجات برجام طرح ریزی سازوکار مالی اینستکس بود. در قبال اینستکس بحث تبادل مال در قبال غذا و دارو مطرح شد و طبیعی بود که تهران چنین پیشهادی را نپذیرد. نتیجه امر این بود که اینستکس به نتیجه نرسد و ایران نیز به آن‌ها این اعلام کرد در قبال عدم تعهدات شما، ما نیز تعهدات خود را کاهش خواهیم داد و در نتیجه شاهد روند دو ماه یکبار کاهش تعهدات بودیم. علی‌رغم این اقدام ایران، اروپایی‌ها تا گام پنجم چندان اهمیتی به کاهش تعهدات ایران ندادند اما در گام نهایی آن‌ها به نظر می‌رسد تسلیم خواست آمریکا شده و مساله را جدی قلمداد کردند. در مقطع کنونی، بحث تهدید به فعال شدن مکانیسم ماشه اروپایی‌ها، با تهدید کاخ سفید علیه خود آن‌ها همزمان شده است. در واقع ترامپ بحث اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر خودروهای اروپایی در بازار آمریکا مطرح کرده که نتیجه حتمی آن از میان رفتن بازار کمپانی‌های خودروسازی اروپایی خواهد بود و عملا رقبای ژاپنی، کرده‌ای و چینی بازار را به دست خواهند گرفت. همین امر نتیجه لغزش و نرمش اروپا در برابر واشنگتن شد و آن‌ها را برای راضی نگه داشتن دونالد ترامپ وادار به طرح مکانیسم ماشه کرده است. در مقطع کنونی نیز حدود سه ماه برای فعال شدن مکانیسم ماشه زمان است و در صورت ارجاع به شورای امنیت بر این باور هستم که احتمالا بازگشت خودکار تحریم‌ها اتفاق نخواهد افتاد.

مکانیسم حل اختلاف و خرید زمان

خبرگزاری ایلنا در گفت و گو با دانیل لاکاله استاد اسپانیایی و تحلیل‌گر اقتصادی می نویسد: مکانیزم حل اختلاف تصمیمی از سوی کشورهای اروپایی است برای بازگرداندن ایران به تعهداتش است و من تصور نمی‌کنم مکانیسم به معنای پایان برجام باشد بلکه با هدف خرید زمان و بازگردان ایران به توافق است حالا آنها از این ابزار برای بازگرداندن ایران به تعهداتش استقاده کرده‌اند. برجام اکنون رو به پایان است و اگر اختلاف‌ها میان ایران و اروپا حل نشود، احتمالا به پایان خواهد رسید و ادامه پیدا نمی‌کند. اینستکس شرایط پیچیده و دشواری دارد. در این ساز و کار هیچ نوع ابزار موثری برای حل اختلاف‌ها و کمک به مشکلات ایران وجود ندارد و چالش‌هایی در زمینه شفافیت و کنترل دارد که همین باعث عدم فعالیت آن شده است.

خروج از NPT

خبرگزاری ایلنا رد گفت و گو با محمود صادقی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی آورد: موضوع خروج از NPT قبلا نیز چندین بار به صورت مستقیم و غیر مستقیم مطرح شده است. عمده نگاه بنده فراتر از اقدام شرارت‌آمیز آمریکا و بلکه ناظر بر رفتار طرف‌های برجام است. برجام تاثیرات مثبت خود را در زمان پذیرش بر جای گذاشت که شامل لغو شش قطع‌نامه شورای امنیت بود که بلافاصله انجام شد ولی به دنبال آن تعهدات دیگری که شامل لغو تحریم‌های اقتصادی بود، اتفاق نیفتاد. آمریکا برجام را نقض کرد و از آن خارج شد اما طرف‌های دیگر این معاهده به ویژه اروپایی‌ها اقدام عملی جدی برای انجام تعهدات خود صورت ندادند و نتوانستند با اقدامات آمریکا مقابله کنند. ایران هم در چارچوب برجام گام‌های کاهش تعهدات خود را آغاز کرد تا به گام پنجم رسیدیم. نکته‌ای که برای بنده در تهیه پیش‌نویس طرح خروج از NPT  اهمیت داشت، زمزمه‌هایی بود که در خصوص اجرای مکانیزم ماشه مطرح می‌شد و می‌شود. معنای مکانیزم ماشه این است که آن قطع‌نامه‌های فصل هفتم شورای امنیت مجددا علیه ما اجرایی شود، آن هم به دلیل اینکه ایران تعهدات خود را کاهش داده است. این تهدید بسیار غیر منطقی و غیر قابل قبول است چراکه ایران در چارچوب برجام و پیرو نقض عهد آمریکا تعهدات خود را کاهش داده است. ایران در نقض برجام پیش‌قدم نشده بلکه یک اقدام متقابل و واکنشی نسبت به نقض عهد طرف‌های دیگر انجام داده است.

رسانه‌های اصولگرایان

آثار اقتصادی مکانیسم ماشه

خبرگزاری فارس در گفت و گو با حسین حاجیلو کارشناس مسائل تحریم و دیپلماسی اقتصادی می آورد: خرگزاری فارس: مکانیسم ماشه یا مکانیسم حل اختلاف که در برجام تعبیه شده است، مکانیسمی است که بر اثر فعال شدن آن و طی کردن مراحلش که مجموعا حدود ۶۵ روز طول می کشد، موجب بازگشت قطعنامه های گذشته ای که علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد صادر شده بود، می شود. در واقع، مکانیسم ماشه منجر به بازگشت ۴ قطعنامه تحریمی علیه ایران می گردد که مهمترین آنها قطعنامه ۱۹۲۹ است که در سال ۲۰۱۰ صادر شده است. حالا با فعال شدن مکانیسم ماشه، شاهد بازگشت تحریم های شورای امنیت سازمان ملل خواهیم بود. تحریم های سازمان ملل از نظر عمق و تاثیر اقتصادی در مقایسه با تحریم های آمریکا، بسیار بسیار کم اثر است. به عنوان نمونه، در تحریم های سازمان ملل هیچ تحریم نفتی یا گازی یا صنایع دیگرمان یا بخش های دیگر اقتصادمان را نداریم. این در حالی است که آمریکا تقریبا با دستور اجرایی جدید، کلیه بخش های اقتصادی مهم کشورمان را تحریم کرده است. همچنین در تحریم‌های سازمان ملل هیچ تحریم مهم بانکی نداریم، صرفا بانک سپه ما در لیست این تحریم ها قرار دارد و این تحریم مجدد بر می گردد. این در حالی است که الان کل نظام بانکی ما تحت تحریم آمریکا قرار دارد و تقریبا هیچ تعامل رسمی بین نظام بانکی ایران و نظام بانکی بین الملل وجود ندارد. لذا از نظر اقتصادی انتظار نداریم بازگشت تحریم های سازمان ملل هیچ اثری داشته باشد.

روزنامه توسعه ایرانی نوشت: «رشد ۴۰۰ برابری شاخص بورس طی سه سال اخیر رقم خورده به طوری که تعداد معاملات در دی‌ماه سال ۱۳۹۵ حدود ۵۰۰۰ و در دی‌ماه سال جاری ۵۰۰ هزار گزارش شده است». این را مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس و اوراق بهادار در حالی اعلام کرد که ریسک سیاسی جدید یعنی مکانیسم حل اختلاف برجام موسوم به «مکانیسم ماشه» توسط سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه نیز کلید خورده است. بر اساس این مکانیسم، اختلاف حل نشده در کمیسیون مشترک برجام که شامل کشورهای عضو این توافقنامه است، به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده خواهد شد و در صورتی که شورای امنیت نیز ایران را به نقض برجام محکوم کند، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام نیز وجود داشت، بدون طی شدن هرگونه پروسه‌ای علیه ایران اعمال خواهد شد. شاید مهمترین شکل تاثیر مکانیسم ماشه بر اقتصاد ایران از دریچه تشدید تحریم‌ها باشد، اما تجربه چند وقت اخیر بورس حاکی از این است که دیگر سهامداران چندان نسبت به تحریم‌ها واکنش نشان نمی‌دهند و حتی آن طور که برخی از آنها در شبکه‌های اجتماعی عنوان می‌کنند خطر تشدید تحریم‌ها کمتر از سایه سنگین تنش‌های نظامی است. با این حال از نگاه برخی فعالان بازار سهام، در صورت متاثر شدن بازار ارز به واسطه کاهش درآمدهای ارزی ناشی از تشدید تحریم‌ها، این احتمال وجود دارد که تقاضا برای سرمایه‌گذاری در بورس کم شود.

فشار روانی مکانیسم ماشه

خبرگزاری دانشجو در گفت و گو با حسن ساجدی کارشناس مسائل بین الملل می نویسد: فرانسه، آلمان و انگلیس در مرحله راه اندازی اینستکس با شکست روبه رو شده اند و فشارهای آمریکا مانع از به اجرا درآمدن این طرح شد و عملا اینستکس تنها در مرحله نظری باقی ماند و هیچ گاه اجرا نشد. در مجموع به نظر می‌رسد این قبیل تهدیدات اروپایی بیشتر از آنکه جنبه عملیاتی داشته باشد یک فشار روانی است که به دنبال به زانو درآوردن ایران است تا بدین واسطه از آب گل آلود ماهی خود را صید کنند. سخنان رهبری نیز در حقیقت مخاطب اروپا را داشت که آن‌ها بسیار کوچکتر از این هستند که فشاری بر جمهوری اسلامی بیاورند و ایران بزرگتر اروپا (یعنی آمریکا) را زده است. براساس روند میدانی موجود و شرایط فعلی به نظر نمی‌رسد که روسیه و چین با اروپا و آمریکا هماهنگ شوند و البته به دنبال آن هستند که با حفظ منافع خود از ایران امتیاز بگیرند و مانع اجرای مکانیزم ماشه شوند.

اروپا و باقی مانده برجام

پایگاه خبرآنلاین در گزارشی می آورد: روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست خبر تهدید طرف های اروپایی برجام از سوی ترامپ را منتشر کرد. خبری مبنی براینکه اگر سه کشور تروئیکا، سازوکار حل اختلاف در برجام را به‌ منظور تحت فشار قرار دادن ایران فعال نکنند، با تعرفه ۲۵ درصدی کاخ سفید بر خودروهای صادراتی خود به آمریکا مواجه خواهند شد. براساس این گزارش، واشنگتن به‌صورت محرمانه مقامات سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس را به وضوح با وضع تعرفه‌های ۲۵ درصدی بر خودروهای اروپایی تهدید کرده و آنها را برای فعال‌سازی مکانسیم حل اختلاف در برجام تحت فشار گذاشته است. نکته قابل توجه در تهدید کشورهای  اروپایی طرف برجام این است که گفته می شود، دولت آمریکا این تهدید را نه از طریق سفارتخانه‌های خود، بلکه به‌طور مستقیم به دولت‌های آلمان، فرانسه و انگلیس اطلاع داده است و پس از آن خبر راه اندازی " مکانسیم حل اختلاف ماشه" را اعلام کرده اند. اما باید دید تهدید نسبت به اعمال چنین تعرفه ای بر خودروهای اروپایی از سوی واشنگتن چه اهمیتی برای اروپا دارد. هنوز مشخص نیست که راه اندازی مکانیسم «سازوکار حل‌وفصل اختلافی برجام» به دنبال افزایش فشارها بر طرف های اروپایی برجام بوده است یا خیر؛ چرا که لودریان وزیر خارجه فرانسه و دو همتای اروپایی دیگر او پیش تر اعلام کرده بودند که در صورت ادامه گام های معکوس برجامی تهران، آنها به سراغ ماشه خواهند رفت.