به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ مساله ای که جامعه روشنفکری ایران همواره با آن مواجه بوده، بحث ترجمه و تاثیر آن در اندیشه و تفکر است؛ اینکه آیا باید به ترجمه متون غربی به دیده تحقیر نگریست یا اینکه آن را باید یگانه شکل تفکر برای جامعه روشنفکر دانست؟ که در این خصوص دیدگاه های موافق و مخالفی شکل گرفته و تا به امروز نیز همچنان ادامه داشته اند تا آنجا که عده یی از روشنفکران نظریه ترجمه-تفکر را پیش کشیده اند.

البته باید اذعان داشت که جامعه ایرانی برای درک تجربه و میراث جهانی ناگزیر است که زیستی همدلانه داشته باشد و این اتفاق هم از مجرای ترجمه آثار جهانی عملی می شود چراکه تجربه جهانی و علم بشری در یک زبان نمی گنجد و باید به زبان های مختلفی عرضه شود.

در ایران کتاب ها و مقالات مختلفی از زبان های دیگر ترجمه شده اند که تعدادی از آنها را باید نمونه های موفق در این عرصه قلمداد کرد که توانسته اند در توسعه علمی کشور تاثیرگذار باشند که یکی از این نمونه ها نشریه ارغنون بوده است. از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی ترجمه به بررسی این نشریه و تعدادی از افراد که با آن همکاری می کرده اند، پرداخته است.

فضای فکری تاسیس نشریه ارغنون

هنگامی که دفتر ادبیات داستانی در حوزه مطالعات فرهنگی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل گرفت به شناخت، نقد و ترجمه ادبیات جهان توجه شد و در کنار این رویکرد ضرورت بحث نظری درباره نقد ادبی، شعر، رمان، فیلم، داستان های عامه پسند، مسایل و مبانی مدرنیسم و پست مدرنیسم خود را نشان داد. به همین دلیل از شخصیت‌های مهم فرهنگی کشور مانند کامران فانی، عزت الله فولادوند، رضا داوری اردکانی، رضا سید حسینی، ابوالحسن نجفی، اسماعیل سعادت، احمد سمیعی گیلانی، عبدالله کوثری، علی محمد حق شناس، عبدالله توکل و از همکاران اداری مانند سید محمود یوسف ثانی، علی اصغر محمدخانی، سیدعلی مرتضویان، محمد ابراهیم اقلیدی، مرتضی شفیعی شکیب، مهدی افشار، حسین ابراهیمی(الوند)، احمد غلامی و پیروز قاسمی که در این حوزه صاحب نظر بودند، برای همکاری دعوت شدند. همچنین گفت وگوهایی میان اعضا در مباحث فلسفی و حوزه هایی چون فرهنگ، تکنولوژی، اخلاق، رمانتیسم، الهیات، عقلانیت، روانکاوی، زندگی روزمره و جامعه شناسی ادامه یافت و به شخصیت های اثرگذار در تفکر غربی مانند فروید، نیچه، هایدگر، مارکس، هابرماس، گادامر و ... بسط پیدا کرد. بحث‌هایی که همگی آنها نگاهی به شیوه تفکر جدید غربی داشت و از این لحاظ می‌توان آن را نوعی غرب شناسی خواند تا بنابر گفته احمد مسجد جامعی این مباحث جزو نخستین قدم ها در پرداخت جدی به چنین موضوعاتی شود که به دور از مباحث روزمره سیاسی و هیجانات ژورنالیستی به چنان مسایلی بپردازد.

بنابراین در آن سال‌ها ۲ دیدگاه عمده رایج شد؛ گروهی از سرشیفتگی به غرب وارد این مباحث ‌شدند و گروه غرب ستیزی که دون کیشوت‌وار با همه مظاهر آن به جدال پرداختند در صورتی که وجه مشترک هر ۲ جریان عدم شناخت از موضوعی بود که بر سر آن نزاع داشتند. از این رو ضرورت طرح مطالبی در شناخت جدی، عمیق و دست اول از تفکر جدید غربی به وجود آمد تا در چنین شرایطی نشریه ارغنون برای پاسخگویی به چنین نیازی تاسیس شود.

شیوه کار و همکاران ارغنون

ارغنون نشریه یی درباره مباحث فلسفه و علم کلام، ادبیات و نقد ادبی و فرهنگ و علوم انسانی بود که با سردبیری احمد مسجدجامعی در مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر می‌شد. این نشریه کار خود را از بهار ۱۳۷۳ خورشیدی در نخستین شماره با عنوان فرهنگ و تکنولوژی آغاز کرد و در شماره های دیگر خود به رمانتیسم، مبانی نظری مدرنیسم، نقد ادبی، الهیات جدید، فلسفه تحلیلی، درباره رمان، مسایل مدرنیسم و مبانی پست مدرنیسم، نوسازی، درباره شعر، عقلانیت، فلسفه اخلاق، مسایل نظری فرهنگ، نظریه سیستم ها، فرهنگ و زندگی روزمره، روانکاوی، نظریه فیلم، جهانی شدن، داستان های عامه پسند و مرگ پرداخت تا اینکه سرانجام در ۱۳۸۳ خورشیدی پس از ۲۷ شماره دیگر منتشر نشد.

این نشریه بنای کار خود را  بر ترجمه درست و دقیق متون مهم حوزه نظری غرب قرار داده بود. به این صورت که بعد از تعیین موضوع و محور ویژه هر شماره، فهرستی از مقالات را آماده می‌کرد و برای ترجمه به زبان فارسی در اختیار مترجمان صاحب‌نظر قرار می‌داد و پس از بازخوانی و ویرایش دقیق به چاپ می‌رسید. در این نشریه روشنفکرانی مانند مراد فرهادپور، یوسفعلی اباذری، شاپور اعتماد و ... به کار ترجمه مشغول بودند؛ افرادی که هر کدام از آنها به نوعی تاثیر زیادی در تفکر جامعه روشنفکری ایران داشته اند.

مراد فرهادپور
مراد فرهاد پور دارای مدرک اقتصاد از دانشگاه تهران است که از دهه ۶۰ خورشیدی کار ترجمه متون فلسفی را آغاز کرد و برای نشریاتی چون راه نو، کیان و آدینه مطلب می نوشت. پس از آن از اوایل دهه ۷۰ خورشیدی به همراه افرادی دیگر ۲۷ شماره از فصلنامه ارغنون را که مهمترین مقاله های فلسفی قرن بیستم در آن ترجمه می شد در طول ۱۰ سال انتشار داد.
فرهادپور از جمله افرادی است که از اوایل دهه ٧٠ خورشیدی این نکته را مطرح کرد که یگانه شکل حقیقی تفکر در دوران ما ترجمه است. بنابراین نظریه ترجمه – تفکر را بسط داد و او معتقد است که در دوره‌ معاصر ترجمه به وسیع‌ترین معنای کلمه یگانه شکل حقیقی تفکر برای ماست.

همچنین وی اعتقاد دارد که اگر ترجمه و تفکر را در پیوند با هم قرار می‌دهیم، فکر کردن یعنی ترجمه کردن، آن‌گاه فکر نکردن هم با کنش ترجمه گره می‌خورد. ما شکل‌هایی از ترجمه داریم که علامت فکر نکردن و ناممکن شدن فکر است.

فرهادپور ترجمه را در بحران می داند و می گوید: بحران فعلی در ترجمه را می‌توان در رده‌های مختلفی از معنای استعاری خواند از فرصت‌طلبی و بازاری شدن همه چیز و شخصی شدن امور که انعکاس آن در ترجمه نیز به چشم می‌خورد (افزایش شارلاتانیسم) تا پیوند ساختاری ناممکن شدن تفکر با سرکوب سیاسی و وقایع سال‌های گذشته و عقب‌گرد تاریخی.

این روشنفکر ترجمه- تفکر را نقطه‌یی دیالکتیکی می داند زیرا معتقد است که لایه‌های گوناگون در خود دارد، برای تجربه، تفکر و پیوند آن با سیاست و وضعیت تاریخی همچنان بهترین کلید است.

فرهادپور آغاز اولیه برای پیشرفت را اخذ کردن می داند زیرا اعتقاد دارد که بخش وسیعی از تفکر در ما، جایی که سنت فکری نیست، روشنگری نبوده، رنسانس تجربه نشده، ایدئالیسم آلمانی و انقلاب فرانسه نداشته، تحولات گذر به مدرنیته رخ نداده و تاریخ با ناصرالدین شاه شروع می‌شود. بنابراین گرفتن می‌تواند به طور مستقیم شکل ترجمه داشته باشد یا غیرمستقیم به‌صورت تألیف انجام گیرد زیرا ما جامعه‌شناسی و علوم انسانی نداشته‌ایم و چاره‌ای جز ترجمه نیست.

فرهادپور معتقد است که ما امروز با بحران در ترجمه مواجه هستیم زیرا از آنجا که اکنون چنین معنایی برای ترجمه قابل تصور نیست با انبوهی از ترجمه‌های نظری مواجهیم که با ترجمه نارسا، غلط و با تیراژهای پایین به فضای فکری پرتاب می‌شوند و آنها را هیچ فردی نمی‌خواند. در این وضعیت موضوع، کنش و سوژه ترجمه تا حدی زیادی جنبه شخصی و روانی پیدا می‌کند و به علاقه‌مندی افراد و دیدن نام خود بر جلد کتاب برمی‌گردد.

یوسفعلی اباذری

یوسفعلی اباذری مدرک دکتری جامعه شناسی خود را از دانشگاه تهران اخذ کرده است. او از افراد شاخص فصلنامه ارغنون بود که در دهه ۷۰ خورشیدی رونق قابل توجهی به ترجمه و تفکر در ایران داد. اباذری مقاله هایی همچون ورای اصل لذت، تخیل معمولی باختین، برج ایفل، علم و عقلانیت و فاقد قدر مشترک بودن، تنهایی محتضران، محافظه کاری آگاتاکریستی و ... را ترجمه کرد تا به نوبه خود در کنار افرادی همچون فرهادپور، شاپور اعتماد و دیگران بر غنای این نشریه افزوده باشد.

شاپور اعتماد

شاپور اعتماد در لندن تحصیل کرد و اواسط دهه‌ ۶۰ خورشیدی به ایران بازگشت. وی مقالات مهمی در فلسفه‌ علم، فلسفه‌ ریاضی و معرفت‌شناسی ترجمه و تألیف کرده است. اعتماد از جمله افراد موافق ترجمه در ایران بود که با نشریه ارغنون همکاری می کرد. او می گوید: من در حوزه ترجمه به حوزه‌های مختلف سرک کشیدم. به نظرم کار تحقیق، ترجمه و پژوهش کمی فرصت‌طلبانه است. البته فرصت‌طلبی را منفی نگاه نکنید و شرایط و نیاز زمان را در نظر بگیرید. با همه این تفاسیر در این میان یک هسته اصلی وجود داشته است که آن هسته اصلی فلسفه علم و انتقال آن به ایران بوده است.

اعتماد طی ۲۵ سال گذشته در انجمن حکمت و فلسفه به تدریس و تحقیق مشغول بوده است و گروه مطالعات علم را در ۱۳۸۱ خورشیدی در این انجمن بنیان‌گذاری کرد و تاکنون رییس آن بوده است و در دور جدید انتشار ارغنون نیز با آنها همکاری دارد.

انتشار مجدد ارغنون

پس از اینکه نشریه ارغنون در ۱۳۸۳ خورشیدی از انتشار بازایستاد بعد از سال‌ها خاموشی، دوره جدید انتشار خود را از ۱۳۹۳ خورشیدی آغاز کرد و شماره ۱و ۲ نشریه (بهار و تابستان ۹۳) در یک مجلد و با موضوع «آزادی اراده» منتشر شد که از میان مقالات آن، می‌توان به جبر مطلق نوشته پیر سایمون لاپلاس، هیدگر و مفهوم آزادی اثر بهمن پازوکی، در ذات آزادی نوشته مارتین هیدگر، آزادی و تعین‌گرایی نوشته یورگن هابرماس، برهانی برای ناسازگارگرایی اثر پیتر ون‌ان‌واگن، آزادی اراده و مفهوم شخص نوشته هری فرنکفورت و سلامت روانی و متافیزیک مسوولیت اثر سوزان ولف اشاره کرد.

مدیرمسوول جدید آن علی پورمحمدی استکه نامی آشنا برای افرادی که مجلات خردنامه و متن را دنبال می‌کردند، است. امیر کرباسی، سید مجید کمالی، محمود مروارید، سید نصرالله موسویان و احمدرضا همتی مقدم از اعضای هیات تحریریه جدید ارغنون هستند.

از نکات قابل توجه این نشریه، حضور برخی از مترجمان نام آشنا همچون شاپور اعتماد، بهمن پازوکی و امیر صائمی در گروه مترجمان این فصلنامه است. دور جدید ارغنون با همان سبک و سیاق اما با تحریریه‌یی متفاوت شروع به فعالیت کرد تا مسجد جامعی بگوید: همین که نشریه یی پس از نزدیک به یک دهه تعطیلی دوباره پا به میدان می‌گذارد، نشان از آن دارد که امید برای گفتن و شنیدن نظرها و اندیشه ها زنده است. ادب آنها را بایستی ارج نهاد که از تلاش و تجربه گذشته یاد و درخواست نوشتن این مقدمه را کرده اند. با آرزوی توفیق برای همه آنها.

این فصلنامه در دوران تازه فعالیت خود، اگرچه همچون گذشته، به دنبال ترجمه و انتشار مقالات شاخص در قلمرو اندیشه غربی بوده اما با گروهی کاملاً متفاوت از نویسندگان و مترجمان پا به عرصه مطبوعات گذاشته است.