روسيه و آمريكا در ليبي؛ حركت با چراغ خاموش

سوالي كه اين روزها درباره ليبي مطرح شده اين است كه آيا اين كشور تبديل به سوريه اي ديگر و محل جدال خونين طرف هاي متخاصم و رقيب خواهد شد؟
براي پاسخ به اين پرسش هنوز زود است اما درك ملاحظات طرف هاي بين المللي متمركز بر ليبي مي تواند پازل تقابل يا همكاري آينده در آن كشور را تكميل تر كند.
پس از سرنگوني قذافي، ليبي به دو بخش شرقي و غربي تقسيم شد. دولت وفاق ملي به رياست «فايز السراج» در «طرابلس»، غرب كشور تشكيل شد كه موردحمايت جامعه جهاني است. هم‌زمان نيز يك دولت موازي در شهر «طبرق» در شرق ليبي با حمايت مجلس نمايندگان به رياست «عقيله صالح» و ژنرال حفتر فرمانده ارتش، اعلام موجوديت كرد.
نيروهاي ژنرال خليفه حفتر از اوايل آوريل جاري به سوي طرابلس پايتخت ليبي راه افتادند؛ جايي كه دولت فايز سراج نخست وزير ليبي مستقر است و دولتش در سطح بين المللي به رسميت شناخته شده است. به همين دليل است كه سراج رقيب و دشمن خود يعني حفتر را متهم به تلاش براي كودتا و نيروهايش را براي مقابله آماده كرده است. ژنرال حفتر نيز رقيبش را «اخوان المسلميني» و در نتيجه، «تروريست» مي داند.

**ملاحظات كشورهاي مختلف
آيا روسيه از ژنرال حفتر فرمانده نيروهاي موسوم به «ارتش ملي ليبي» در برابر دولت سراج كه تاييد بين المللي دارد حمايت مي كند؟ آمريكا چطور؟ اروپايي ها چه مي گويند؟ ساير كشورهاي عربي چه ملاحظاتي دارند؟ چيني ها كجاي كشمكش هاي داخلي ليبي ايستاده اند؟
تا اينجاي كار موضع اروپايي ها و نيز چهار كشور مصر، عربستان، امارات و قطر از همه روشن تر است. اروپايي ها ملاحظات جدي درباره تشديد تنش از سوي حفتر دارند و نگراني اروپا از موج مهاجراني است كه با تشديد تنش ها و درگيري ها راه آبي مديترانه را به سوي اروپا در پيش خواهند گرفت.
اين را فدريكا موگريني مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا با اين عبارات بيان كرد: دقيقا زماني كه امكان رسيدن به صلح در ليبي واقعي به نظر مي‌رسيد و دبير كل سازمان ملل متحد از اين كشور بازديد مي‌كرد، نيروهاي ژنرال حفتر به طرابلس حمله كردند.
نگراني اروپايي ها بيراه نيست. السراج نيز در گفت‌وگو با اسكاي نيوز هشدار داد كه اگر درگيري در ليبي ادامه يابد، موج جديدي از مهاجران كه در حدود 800 هزار نفر برآورد مي‌شوند، به سمت اروپا سرازير خواهند شد.
به طور دقيق تر، رم با هرگونه تنش در ليبي و نيز مداخله خارجي مخالف است زيرا اولين مقصد مهاجران ليبيايي و مصائب گوناگون آنها كشور ايتاليا است. فرانسه منافعي نفتي در ليبي دارد و رويكرد رصد و مراقبت اوضاع را در پيش گرفته است.
بنابراين بروكسل از ژنرال ليبيايي حمايت نمي كند. در مقابل، قاهره، رياض و ابوظبي آشكارا از اقدام نيروهاي خليفه حفتر حمايت مي كنند و آن را راهي براي سركوب هر چه بيشتر اخوان المسلمين مي دانند. قطر هم موضعش مشخص است؛ دوحه اقدام براي تخريب دولت مستقر در طرابلس را محكوم كرده است.

** روسيه؛ چشمان كاملا باز
شبكه دويچه وله آلمان گزارش داد كه خليفه حفتر از حمايت كرملين برخوردار است هر چند مسكو نمي خواهد اين حمايت را علني كند و به نظر مي رسد روسيه از اتخاذ موضع و جانبداري آشكار در دعواي ليبيايي ها پرهيز مي كند و كلام روس ها آرام و عقلاني شده است.
اين واقعيت را مي توان در ديدار اخير سرگئي لاوروف وزير خارجه روسيه به قاهره ديد. وي در اين سفر گفت: ماموريت روسيه كمك به ملت ليبي براي غلبه بر اختلاف هاي جاري و رسيدن به توافقي باثبات و آشتي بين دو طرف است.
روس ها نمي خواهند در ليبي هيچ شانسي از دست برود. هر دو طرف يعني ژنرال حفتر در طبرق و فايز سراج در طرابلس با روس ها رابطه معقولي دارند. حفتر و سراج هر دو به مسكو سفر كرده اند اما با اين وجود حفتر امتيازاتي دارد. او سه بار از سال 2016 در كرملين حاضر شده و گفته مي شود در سال 2017 بر ناو هواپيمابر روسي ژنرال كازنتسوف سوار شد تا در كنفرانس مطبوعاتي ويديويي با سرگي شويگو وزير دفاع روسيه شركت كند.
وضع براي روسيه در ليبي بسيار حساس است. ناو آمريكايي آبراهام لينكلن وارد درياي مديترانه شده و آمريكايي ها گفته اند قصد دارد وارد درياي سياه شده و آنجا حضور داشته باشد.

**آمريكا؛ رصد ليبي و روسيه از مديترانه و درياي سياه
مشخصا آمريكايي ها هم نگفته اند از كدام طرف درگيري در ليبي حمايت مي كنند اما حضورشان در جنوب مديترانه جايي كه مدت هاست به سود روسيه آنجا را از دست داده اند اكنون سوال برانگيز است؛ اگر چه ناو لينكلن آمريكايي ها به موجب توافقنامه بين‌المللي «مونترو» حق ندارد از تنگه هاي «بسفر» و «داردانل» تركيه عبور كند تا به درياي سياه وارد شود زيرا اولا وزن اين شناور از آنچه در مونترو تعيين شده بيشتر است، ثانيا مجهز به توربين هاي هسته اي و ممنوعه است و ثالثا عموما تركيه اجازه نمي دهد ناوهاي هواپيما بر يا زيردريايي ها از تنگه هايش به سواحل درياي سياه برسند به ويژه در شرايط فعلي كه تنش ها در روابط آنكارا و واشنگتن جدي است.
با اين حال، آمريكايي ها گفته اند ناوشان را از اين تنگه ها عبور خواهند داد. معناي حضور ناو آمريكايي در درياي مديترانه و سياه حمايت از خليفه حفتر يا مخالفت با او نيست زيرا هنوز موضعي در اين باره نگرفته اند و به نظر مي رسد ملاحظه اصلي واشنگتن اين است كه روس ها در ليبي نفوذ يكباره اي به دور از چشم آمريكا نيابند هر چند حضور نظامي روسيه در ليبي مي تواند با هشدار و ممنوعيت بين المللي روبه رو شود اما آمريكايي ها حتي در صورتي كه از حفتر حمايت كنند نيز مترصد وضعيت حضور روس ها در ليبي مي شوند. قطعا نوع مداخله روسيه در ليبي براي آمريكا مهم است.
شخص خليفه حفتر با كمك هاي نظامي روسيه مخالف نيست اما مسكو چندان تمايلي براي درگير شدن در جنگ عربي ديگري لااقل پيش از بستن پرونده سوريه ندارد و ترجيح مي دهد از بيرون مراقب اوضاع باشد مثل آمريكايي ها.

**حركت روسيه بر لبه تيغ
روس ها ناچارند در ليبي ملاحظات دقيقي داشته باشند زيرا شركاي مسكو بين دو طرف درگيري تقسيم شده اند. مثلا تركيه و الجزاير از دولت مستقر در طرابلس حمايت مي كنند. تركيه شريك مهمي براي روسيه است زيرا از يك سو با ناتو دچار تنش شده و روس ها اين تنش را مغتنم مي دانند و از سوي ديگر با مسكو در سوريه وارد فضاي همكاري شده است. در طرف ديگر، مصر و عربستان سعودي از خليفه حفتر حمايت مي كنند؛ رياض شريك نفتي روس ها است و مصر و الجزاير دو خريدار بزرگ سلاح روسيه و بنابراين منطقي كه روس ها در ليبي فعلا روي لبه تيغ حركت كنند.
** چين در ليبي ثبات مي خواهد
در وراي همه اين اختلاف ها و سوگيري ها چين كه بيشترين كالاها را به ليبي صادر مي كند اوضاع را از نزديك دنبال مي كند اما بدون سر و صدا به دور از هر گونه دخالت و موضع گيري. شاخص هاي اقتصادي در ليبي همچنان مطلوب نيست نبايد هم باشد اما چيني ها در همين اوضاع هم بي بهره نمانده اند. چين بر همه رقبايش از جمله تركيه، اسپانيا و كره جنوبي در حجم داد و ستد با دولت مستقر در طرابلس پيشي گرفته است؛ هيچ تضميني هم نيست كه كانال ها را با دولت شرقي ليبي و ژنرال حفتر نيز فعال نكرده باشد يا در آنجا حضور تجاري نداشته باشد. بازرگانان چيني معمولا همه جا هستند در جنگ و صلح اما در ليبي چيني ها بيش از همه مايل به ثبات در اوضاع سياسي و اقتصادي هستند زيرا فعلا شرايط اقتصادي در ليبي به سود پكن است.
شبد**9241**1010