به گزارش ایرنا، قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در جمع 10 كشور بزرگ دنیا در حوزه صنعت موشكهای ماهوارهبر، حساسیت دشمنان و رقبای بینالمللی و منطقهای را به همراه داشته و حتی سبب شده آنها برای تغییر وضعیت ایران در این بخش از فناوری فضایی، تلاشی دوچندان داشته باشند زیرا بیشتر صنعت موشكی و فضایی ایران برخلاف بسیاری از كشورهای دنیا بومی و حاصل دستاوردهای دانشمندان ایرانی است.
متخصصان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع بعد از طراحی و ساخت و پرتاپ موفقیتآمیز ماهوارهبرهای خانواده سفیر1(سفیر امید، سفیر رصد، سفیر نوید وسفیر فجر) كه با پرتاب آنها جمهوری اسلامی ایران به باشگاه كشورهای دارنده توان ارسال ماهواره به فضا پیوست؛ مطابق راهبرد فضایی ایران و نقشه راه توسعه ماهوارهبرها، طراحی و ساخت ماهوارهبرهای بزرگتر را در دستور كار خود قرار دادند.
براین اساس، پروژه «سیمرغ» به عنوان نخستین گام در مسیر بهبود ماهوارهبرها، با هدف پرتاب ماهوارههای 250 كیلوگرمی تا ارتفاع مداری 500 كیلومتری، با استفاده از فناوریهای جدید، توسعه داده شد. سیمرغ، گام بلند ایران برای انتقال ماهوارهها در مدار برگشتناپذیر بیش از 1000 كیلومتری از سطح زمین است كه علاوه بر تأمین عمرهای بالاتر ماهوارهها، زمان پوششدهی بر كشور را به نحو چشمگیری افزایش میدهد.
براین اساس، بهمن ماه 97 متخصصان و دانشمندان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع كه طراح و سازنده ماهواره بر «سیمرغ» هستند، ماهواره «پیام» را به فضا پرتاب كردند؛ هرچند كه این ماهواره، در مرحله سوم به دلیل نداشتن سرعت كافی در مدار قرار نگرفت. در صنعت فضایی، كشورهای با سابقه طولانی نیز در توسعه فعالیتهای خود با چالشهای بزرگ و شكستهای سنگین و پرهزینه روبهرو میشوند؛ بنابراین گذر از این دوران آزمایشی، راهی برای رسیدن به موفقیت اصلی است.
پیش از این، ماهوارههای «امید، رصد، نوید علم و صنعت و فجر» از جمله ماهوارههای بودند كه در سالهای گذشته در عرصههای مختلف تحقیقاتی به فضا پرتاب شد.
** موضعگیری علیه ایران با هدف گمراهی جامعه جهانی
در این چند ماهه، جبهه گیری علیه موفقیتهای عرصه فضایی ایران بویژه توسعه موشكهای ماهوارهبر از سوی دولتمردان غربی افزایش یافته است؛ آنها مدعیاند فناوری به كار رفته در این نوع موشكها، یكسان و قابل تعویض با موشكهای بالستیك بین قارهای است؛ بنابراین، پرتاب ماهواره توسط موشك ماهوارهبر، توانایی ایران را در ساخت چنین سلاحهایی تقویت میكند.
دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریكا بعد از پرتاب ماهواره پیام گفت: «ایران موشك ماهواره بر را امتحان كرد كه البته شكست خورد اما اگر شكست نمی خورد می توانست اطلاعات بسیار مهمی را به ایران ارائه دهد. اجازه دستیابی به چنین توانایی را نمی دهیم.»
از سوی دیگر، «سرگئی ریابكوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه، این مخالفتها با پرتاب ماهواره و برنامههای فضایی ایران را نقض قوانین بینالمللی ندانست و تصریح كرد كه فناوری پرتاب ماهوارهبرها متفاوت از موشكهای بالستیك ساخته شده برای نابودی اهداف است.
معاون وزیر امور خارجه روسیه خاطرنشان ساخت: «ماهوارهبرها و موشكهای بالستیك زمین به زمین غیرهسته ای، از نظر ساختار با موشكهای قادر به حمل كلاهكهای هستهای تفاوتهای اساسی دارند و همه متخصصان این را میدانند؛ با این حال رو انتقاد از ایران بدلیل توسعه برنامه موشكی، نادرست است و آن را اقدامی غیرمسئولانه می دانیم؛ در واقع بطور عمدی و آگاهانه (تلاش میشود) در این زمینه جامعه جهانی را به گمراهی بكشاند.»
البته آمریكا كه خود بزرگترین زرادخانه اتمی جهان با حدود 10 هزار كلاهك هسته ای را دراختیار دارد، ادعای ناسازگاری برنامه موشكی ایران با قطعنامه 2231 شورای امنیت مطرح میكند. این قطعنامه كه پیرو برجام به تصویب رسید و همه قطعنامههای ضد ایرانی قبلی را لغو كرد، هیچ منعی برای فعالیتهای موشكی و فضایی ایران در نظر نگرفته است.
** چرایی عزم ایران برای حضور در عرصه فضایی
واكاوی تحولات رخ داده در صنعت فضایی جهان در چند سال اخیر، چرایی مخالفت غرب با توسعه فعالیتهای فضایی ایران را آشكار میسازد.
تحولات صنعت فضایی جهان و حتی منطقه نشان می دهد، كشوری كه نتواند برنامه موشكی موفقی برای پرتاب ماهواره داشته باشد و در این زمینه وامدار كشور دیگری باشد، هیچگاه از منافع اقتصادی، علمی و حتی زیست محیطی آن، بهرهمند نخواهد شد؛ ضمن آنكه به دلیل وابستگی برای پرتاب ماهوارههای مختلف، عملا بازیچه این كشورها خواهد بود. برای نمونه، میتوان به سرنوشت ماهواره مصباح اشاره كرد.
اواسط دیماه 97 محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره سرنوشت ماهواره مصباح كه برای پرتاب به ایتالیا فرستاده شده بود، گفت: بیش از یك دهه از طراحی ماهواره مصباح می گذرد و در این مدت هیچ همكاری بینالمللی برای پرتاب آن به فضا انجام نشد.
«این ماهواره مخابراتی كه با همكاری مشترك یك كشور اروپایی طراحی شد، قرار بود سالها پیش به فضا پرتاب شود اما چنین نشد؛ این كارشكنیها در حالی انجام شد كه ماهواره مصباح یك ماهواره سنجشی بوده و استفاده كاملا صلحآمیز دارد اما از دهه هشتاد تاكنون هر بار به بهانه هایی جلوی پرتاب آن گرفته شد.»
وزیر ارتباطات خاطرنشان ساخت: «به یاد داریم سایر كشورها در ساخت و پرتاب این ماهوارهها نه تنها هیچ همكاری با ایران نكردند بلكه در زمانی كه نیاز بود پرتاب ماهواره انجام شود، بهانه تراشی كردند به شكلی كه از زمان مفید در نظر گرفته شده برای آنها از بین رفت و امروز از رده خارج شدهاند.»
اواسط تیرماه 96 نیز محمود واعظی وزیر وقت ارتباطات در مورد سرنوشت ماهواره «مصباح» گفت: پس از اجرایی شدن برجام، برای گرفتن ماهواره مصباح مذاكراتی با ایتالیا شروع كردیم. ماهواره مصباح نخستین ماهواره سنجشی بود كه از 13 سال پیش شروع و 10 سال پیش تمام شد.
این رخداد، چرایی عزم ایران برای توسعه صنعت فضایی را آشكارتر ساخت. در آن زمان فاقد پرتاب كننده ماهواره بودیم؛ دولت وقت، ماهواره را برای پرتاب به ایتالیا فرستاد اما مشخص نشد به چه دلیلی مقامهای این كشور از پرتاب خودداری كردند. از آن زمان تاكنون، این ماهواره در ایتالیا مانده است.
از دیگر پیامدهای وابستگی فضایی به دیگر كشورها را میتوان به ماجرای قطع تلفن 600 روستا در فروردینماه 97 اشاره كرد.
مسئولان ذیربط دلیل آن را توقف خدماتدهی ماهواره خارجی اعلام كردند. به گفته آنها، خدمات ارتباطی در برخی مناطق روستایی به دلیل دسترسی سخت و فقدان امكانات زیرساختی، از طریق ماهواره خارجی تامین میشود كه اپراتور آن، با توجه به این تصمیم كه بستر ارتباطات ماهوارهای این روستاها در اختیار سازمان فضایی قرار گیرد، سرویس ارتباطی ارایه دهنده خدمات در این روستاها را قطع كرد.
این تجربهها ثابت كرد، بهرهگیری از تجارب فضایی كشورهای دیگر به طور مستقیم ممكن نیست و باید گام اساسی را در داخل كشور برداشت؛ براین اساس مسئولان كشور بارها تصریح كردهاند، ایران بعنوان كشور مستقل، حق استفاده از همه فناوریها را برای پیشرفت كشور دارد و در این زمینه، معطل نظر و خواست دیگران نخواهد بود و برنامه ساخت انواع ماهواره و پرتابگر را طبق مسیر تعیین شده، با قدرت ادامه خواهد داد.
** تلاش برای یكهتازی در عرصه فضا
طبق گفته فعالان صنعت فضایی جهان، در آینده نه چندان دور، در كنار انتقال داده و اطلاعات، انتقال و دریافت انرژی از طریق صنایع فضایی و انواع مختلفی از ماهوارهها امكانپذیر میشود.
همچنین امروزه فناوری فضایی با بخشهای دیگر اقتصادی، سیاسی، نظامی، علمی، محیط زیست و ... مرتبط شده و هر چه توانمندی و ما در آن بیشتر شود، نتایج و بهرهبرداری از آن نیز دوچندان خواهد شد.
اكنون 80 كشور در فضا ماهواره دارند و 1886 ماهواره با كاربردهای سنجشی و مخابراتی در مدار زمین قرار دارد. پنج كشور به طور انحصاری و جداگانه كنترل 976 ماهواره را در مدار زمین برعهده دارند.
این كشورها از ماهواره با اهداف مختلفی از جمله نظامی، هواشناسی، مخابراتی، جاسوسی، محیط زیست، اقتصادی و ... استفاده میكنند كه آمریكا مالك بیشترین ماهواره در بین آنهاست و بعد از آن چین، روسیه، ژاپن و بریتانیا قرار دارند.
توجه به مزیتهای مختلف عرصه فضایی سبب شده تا در این سالها، كشورهای پیشرو در این بخش بویژه آمریكا و روسیه با هدف یكهتازی در این زمینه وارد عرصه «جنگ فضایی» شوند؛ هرچند كه چین نیز در سالیان اخیر، با شدت بیشتری وارد این عرصه شده و حتی به نوعی گوی سبقت را از روسیه گرفته است.
در این رابطه ترامپ رئیس جمهوری آمریكا اواخر مردادماه 2018 بعد از ارائه بودجه نظامی 717 میلیارد دلاری برای سال 2019، یكی از تغییرات مهم در برنامه های این كشور را تشكیل نیروی فضایی اعلام و تاكید كرد كه فضا به محلی برای جنگ جدید تبدیل شده است. وی هدف از این اقدام را آماده سازی زمینه برای سیطره كامل و ملموس ارتش آمریكا بر فضا عنوان كرد.
به گفته «مایك پنس» معاون رئیس جمهوری آمریكا، چین و روسیه مدتی است روی لیزرهای هوابرد و موشكهای ضدماهواره كار میكنند.
پنس افزود: «فضا در نسل اخیر تغییرات بنیادینی را تجربه كرده. محیطی كه زمانی آرام و بی سر و صدا بود حالا مكانی شلوغ و پركشمكش است.» «این یعنی آمریكا شاخهای نظامی ایجاد خواهد كرد تا از منافعش در فضا از جمله صدها ماهواره مخابراتی و شناسایی دفاع كند.»
نیروهای فضایی آمریكا زیرمجموعه فرماندهی نیروی هوایی این كشور هستند. این فرماندهی حدود 38 هزار كارمند دارد كه 185 سیستم ماهواره ای و جی.پی.اس را مدیریت می كنند. قرار است با افزایش بودجه به تدریج بر نفرات و امكانات این بخش نظامی افزوده شود.
در جریان جنگ سرد، آمریكا و اتحاد جماهیر شوروی در فضا نمیجنگیدند اما از ماهوارههای جاسوسی استفاده میكردند. آمریكا یك موشك هستهای ضد ماهواره در اقیانوس آرام مستقر كرده بود و شوروی نیز سلاحی در اختیار داشت كه میتوانست ماهواره در حال گردش را بزند.
طبق تحقیقات بنیاد «سكیور ورلد» (Secure World) كه امكانات نظامی در فضا را ثبت میكند، چین، روسیه و آمریكا سلاحهایی را آزمایش كردهاند كه میتوانند ماهوارهها را نابود كنند؛ آن هم با موشكهایی با نام «هممدار» كه مستقیم از زمین به سمت یك ماهواره در حال گردش در مدار زمین پرتاب میشود.
واقعیت اینكه، قدرتهای بزرگ سالهاست از فضا برای اهداف نظامی مانند ارتباطات و شناسایی استفاده میكنند و تلاش دارند ورود بازیگران جدید به این عرصه كه مزیتهای بیشماری دارد را سخت كرده و وامدار خود كنند.
** رشد 139 درصدی اقتصاد جهانی فضا
سرمایه گذاری در صنعت فضایی در سالیان اخیر رشد شتابانی به خود گرفته است؛ زیرا كشورها به اهمیت پروژههای فضایی بیش از پیش پی برده و به دنبال استفاده از مزایای آن بویژه در مقابله با بلایای طبیعی، نظارت بر منابع، كشاورزی، بهبود زیرساختهای مخابراتی و ماهواره ای، تقویت ساختار دفاعی و ... هستند.
اكنون ماهوارههای هواشناسی، دیده بانی زمین (تغییرات در جنگلها، آب و...) مخابراتی، تلویزیونی، ضد سلاح(برای خراب كردن ماهوارههای دشمن و دیگر سلاحهای مداری) و ماهوارههای اكتشافی به منظور كاربردهای نظامی و جاسوسی، از جمله پركاربردترین ماهوارهها در صنعت فضایی هستند.
این روزها كاربردهای اطلاعات فضایی بر زندگی روزمره سایه انداخته و در حال گسترش است؛ اكنون سیستمهای موقعیتیاب كه روی گوشیهای هوشمند تلفن همراه قرار دارند بر مبنای سیستمهای ماهوارهای فعالیت میكنند؛ بسیاری از نقشههای تولیدی، از تصاویر ماهواره ای كمك می گیرند.
ارتباطات ماهواره ای و مخابراتی، كارت های بانكی و دستگاه های خودپرداز (ای.تی.ام ها) نیز از دادههای ماهواره ای بهره می گیرند بنابراین فناوری فضایی در زندگی، روزمره و حیاتی شده است.
براساس آمارهای جهانی، در یك دهه گذشته در حالی متوسط رشد اقتصاد جهانی 19.4 درصد بوده كه اقتصاد فضا رشد 139 درصدی را تجربه كرده است. در این میان، 76 درصد از اقتصاد فضا توسط بخش خصوصی مدیریت میشود.
گزارش سازمان فضایی نشان میدهد، گردش اقتصاد فضا در سال 2017 برابر با 345 میلیارد دلار بوده كه بیش از 75 درصد آن توسط بخش خصوصی محقق شده است ضمن آنكه اكنون در جهان دولتها بیشتر در بخش اكتشافات فضایی سرمایهگذاری میكنند.
آمارهای سال 2017 درباره صنعت اطلاعات مكانی كه بخشی از اقتصاد نوظهور فضایی است، نشان از چرخه مستقیم 290 میلیارد دلاری دارد و و براساس پیشبینیها، در سال 2020 به 439 میلیارد دلار خوهد رسید. ضمن آنكه تا 20 سال آینده اگر همین رشد ادامه یابد، اقتصاد مستقیم بخش فضا به بیش از یك هزار و 100 میلیارد دلار خواهد رسید.
در سال 2017 اقتصاد صنعت ماهواره «سنجش از دور» 40 میلیارد دلار بوده و پیشبینی شده این این صنعت در 20 سال آینده رشد یك هزار و 300 درصدی داشته باشد.
روند كنونی این تحولات نشان می دهد، فضا به ابزاری برای توانمندتر شدن خدمات زمینی در جهان تبدیل شده به گونهای كه كشورهای پیشرو در صنعت فضایی، از این ابزار برای فشار به دیگر كشورها استفاده میكنند و این مساله، رقابت میان كشورهای فعال را برای عقب نماندن از این بخش تاثیرگذار در تحولات اقتصادی، سیاسی، نظامی و ... جهان، دوچندان كرده است.
از: لطیف نكوئی
اروپام** 2023
تهران - ایرنا - دولتمردان غربی بویژه آمریكا از ابتدای پرتابهای موشك ماهوارهبر ایران، با لفاظی و فضاسازی علیه كشورمان، افزایش توانمندیهای ایران در این بخش را، تهدیدی برای اروپا و خاورمیانه قلمداد میكنند؛ اما واقعیت ماجرا چیست؟