چهل سال روابط ایران و عراق، از دشمنی تحمیلی تا برادری

به گزارش ایرنا، پژوهشگران و مورخان عراقی كه در سال های اخیر، اطلاعات گسترده ای از این حادثه مهم در جراید و كتاب های خود منتشر كرده اند معتقدند كه همین برداشت غلط رژیم بعث از اوضاع ایران در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران باعث شد تا دو كشور را برای قریب یك دهه وارد جنگ و تنش سیاسی و امنیتی كند.
امام راحل (ه) كه 14سال از عمر مبارزاتی خود (44 – 57) علیه رژیم ستم شاهی را در عراق گذراند، این مدت، همزمان با حادثه مهم قرارداد 15 اسفند 53 معروف به قرداد الجزایر بین ایران و عراق شد.
پژوهشگران و مورخان عراقی كه اكنون خاطرات و پژوهش های خود را درباره مدت زمان اقامت امام راحل (ره) در عراق منتشر می كنند معتقدند كه برداشت غلط رژیم از روند حوادث در آن برهه، باعث شد تا بغداد، به رغم وجود همه شواهد بر سقوط رژیم شاه اما ترجیح داد به نفع وفاداری به رژیم پهلوی از امكان ایجاد روابط حسنه خود در آن برهه با معمار انقلاب اسلامی ایران چشم پوشی كند.
برهمین اساس تنها چهار ماه مانده به سقوط رژیم پهلوی، رژیم بعث حاكم بر عراق كه در آن زمان «صدام حسین» معاون رییس جمهوری عراق این پرونده را در اختیار داشت، از امام راحل (ره) - به رغم اصرار امام (ره) كه رژیم پهلوی رفتنی است – بخواهد كه در عمل به قرارداد الجزایر، خاك عراق را ترك كند.
پژوهندگان عراقی می گویند كه اگر رژیم وقت حاكم بر عراق، بر خلاف آنچه انجام داد، تصمیم به ماندن امام راحل (ره) در عراق می گرفت شاید بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن 57، شكل روابط بین دو كشور به جای تنش و جنگ 8 ساله، به سوی یك روابط خوب و یا حتی عادی می رفت و زمینه ورود و مداخله ابرقدرت ها در كل منطقه فراهم نمی شد.
این دیدگاه می گوید كه اگر رژیم بعث حاكم بر عراق توصیه های حضرت امام (ره) را در خصوص زوال رژیم ستم شاهی در ایران جدی می گرفت، ایرانِ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را دیگر بعنوان تهدیدی برای عراق تلقی نمی كرد بلكه به ایران جدید بعنوان یك متحد راهبردی می توانست نگاه كند.
امام راحل (ره) تحت فشار رژیم بعث و در راس آن صدام حسین ناچار شد بعد از 14 سال اقامت در عراق، خاك این كشور را در 13 مهرماه 57 ترك كند تا تنها در عرض چهار ماه بعد، انقلاب شكوهمند اسلامی در ایران به پیروزی برسد.
اعتقاد مورخان و پژوهندگان عراق این است كه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رژیم بعث به رهبری صدام حسین - در دومین اشتباه راهبردی خود - به جای استفاده از 14 سال میزبانی عراق برای رهبر انقلاب به این حادثه تحت تاثیر تبلیغات و تحریك برخی اعراب و غربی ها به دیده تهدید نگاه كند.
روند روابط بین ایران و عراق یكی از پرماجراترین حوادث دو كشور در تاریخ معاصر به شمار می رود كه طی آن صدام كه خودش بانی قرارداد الجزایر در نیمه اسفند 53 بود، بعد از 6 سال آن را باطل اعلام كرد - و در سومین اشتباه راهبردی خود - در 31 شهریور 59 (دوسال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی) جنگ تحمیلی را بر ایران تحمیل كرد.
رژیم وقت حاكم بر عراق تصور می كرد می تواند با استفاده از اوضاع آشفته داخلی ایران در سال های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی، كل اروند رود (شط العرب) و ماورای آن را تصاحب كند و اشغال آبادان و خرمشهر هم در این راستا صورت گرفت.
انقلاب اسلامی ایران به رهبری داهیانه حضرت امام خمینی (ره) به سرعت به خود آمد و با تشكیل گروه های داوطلب مردمی مانند سپاه و بسیج و كمك به نیروهای مسلح ارتش، معادله جنگ را تغییر دهد.
هشت سال روابط ایران و عراق از شهریور 59 تا 17 مرداد 67 (پایان جنگ تحمیلی)، سال های جنگ تحمیلی رژیم صدام بر دو ملت است كه حاصل آن نیم میلیون كشته و بالغ بر یك میلیون و 500 هزار زخمی از دو طرف است.
برآورد خسارت ها - برمبنای نرخ امروز در كمترین برآوردها – برای ایران یك هزار و 240میلیارد دلار و برای عراق 873 میلیارد دلار بوده است.
با وجود این سازمان ملل، خسارات ایران از جنگ تحمیلی را 97 میلیارد دلار اعلام كرده است.
بعد از پذیرش قطعنامه آتش بس بین دو كشور، به رغم تنش هایی كه در مدت زمان پذیرش قطعنامه ایجاد و اتفاقات حمله گروهك منافقین به مرزهای غربی ایران با حمایت رژیم بعث در آن برهه انجام شد كه با عملیات مرصاد (4 – 8 مرداد 67) خنثی شد، بعد از آن دو كشور روابط نسبتا آرامی را سپری كردند.
جمهوری اسلامی ایران به سرعت روند عادی سازی روابط را با عراق پیش برد كه در تبادل اسرا و عملیات تفتیش پیكرهای شهدا در مرزهای دو كشور و سفر زائران ایرانی به زیارت عتبات عالیات آغاز شد.
رژیم حاكم بر عراق، در كمتر از دو سال از پایان جنگ هشت ساله با ایران در 11 مردادماه 69 این بار به كویت حمله كرد و خاك این كشور را اشغال كرد كه متعاقب آن آمریكا در حمایت از كویت یك ائتلاف جهانی تشكیل داد و 26 دیماه همان سال برای اخراج نیروهای عراق از كویت جنگ را آغاز كرد.
ارتش عراق در كمتر از یك ماه، متحمل شكست سنگین شد و در بهمن 69 خاك كویت را ترك كرد و تن به معاهده صلح خفت باری با ائتلاف بین المللی به رهبری آمریكا داد كه حاصل آن 13 سال محاصره اقتصادی و پسرفت عراق بود.
جمهوری اسلامی ایران در طول حمله عراق به كویت، رهبران عراق را از این كار منع كرد اما وقتی ملت عراق در معرض تحریم ها و محاصره قرار گرفت یكی از مواضع شرافتمند انسانی را اتخاذ كرد.
ایران در این برهه به اشكال مختلف درصدد كمك به مردم عراق درآمد و در همین برهه بود كه سفر زائران ایرانی به عراق آغاز شد تا هم نوعی كمك اقتصادی به اقتصاد بیمار عراق باشد و هم زائران ایرانی بعد از سال ها دوباره به زیارت عتبات عالیات در نجف و كربلا و كاظمین و سامرا مشرف شوند.
یكی از وزیران عراقی دوره رژیم بعث اخیرا در اظهاراتی گفته است كه ایران در فروش نفت عراق در دوره تحریم های اقتصادی 13 سال نقش مثبتی ایفا كرد و به بغداد اجازه داده بود تا از طریق برخی بنادر ایران در حاشیه خلیج فارس، نفت خود را بفروشد.
13 سال محاصره اقتصادی به رغم حادثه تلخ 8 سال جنگ و ویرانی اما جمهوری اسلامی ایران ترجیح داد در كنار ملت عراق و نه رژیم حاكم بر عراق بایستد.
در جریان حمله نظامی آمریكا به عراق برای براندازی رژیم صدام در 29 اسفند 81، جمهوری اسلامی ایران از جمله كشورهایی بود كه مخالفت خود را با این جنگ و اشغال عراق و حضور نیروهای بیگانه در خاورمیانه اعلام كرد.
جمهوری اسلامی ایران بعد از سقوط رژیم صدام در 20 فروردین 82 هر چند از اولین كشورهای مخالف اشغال عراق توسط آمریكا بود اما در عین حال موضع مثبتی در قبال حاكمان جدید عراق داشت.
اغلب حاكمان جدید عراق جزو گروه های اپوزیسیونی بودند كه یا عموما در ایران مستقر بودند و یا ایران با همه آنها روابط دوستانه و خوبی داشت.
«تركی الفیصل» رییس سازمان اطلاعات رژیم وقت سعودی بعد از سقوط رژیم صدام و تشكیل شورای حكومتی در عراق، در اظهاراتی گفت كه آمریكا در یك سینی طلا عراق را تقدیم ایران كرد.
اشاره الفیصل به نیروهای معارض عراقی بود كه همگی روابط بسیار نزدیك با جمهوری اسلامی ایران داشتند و تهران از مهمترین كشورهای حامی معارضین عراق در دوره رژیم دیكتاتوری صدام به شمار می رفت.
بر همین اساس، ایران اولین كشور منطقه بود كه شورای حكومتی را تایید كرد و بعد از تشكیل دولت موقت به رهبری «ایاد علاوی» در 8 تیرماه 83 جزو اولین كشورهایی بود كه به این دولت تبریك گفت و نماینده دیپلماتیك خود را از سطح كاردار به سفیر ارتقا داد.
جمهوری اسلامی ایران در طول 15 سال گذشته با همه دولت های موقت، گذار و انتخابی عراق همكاری های خوبی داشته و حاصل این روابط امروز در سطح تبادلات تجاری و همكاری های اقتصادی و گردشگری دینی و سیاحتی و درمانی بین دو كشور به شكل مثبتی منعكس شده است.
سطح روابط تجاری غیر نفتی به طور میانگین شش میلیارد دلار و حجم همكاری های اقتصادی بالغ بر 12 میلیارد دلار و علاوه بر همه اینها سالانه 5 میلیون نفر از دو كشور برای گردشگری دینی یا سیاحتی و یا درمان در حال رفت و آمد بین دو كشور هستند.
ایران در حال حاضر تنها كشور تامین كننده انرژی برق به میزان یك هزار و 350 مگاوات در ساعت برای عراق است و حجم صادرات گاز برای تامین سه نیروگاه گازی تامین برق در عراق نیز بالغ بر 18 میلیون مترمكعب در روز است.
تاكنون فقط در زمینه انرژی، ایران نزدیك به دو میلیارد دلار طلب مالی از عراق دارد كه با ساز و كار جدید مالی كه به امضای روسای بانك مركزی دو كشور در 16 بهمن ماه گذشته رسید، عملا امكان پرداخت این مبلغ به طرف ایرانی فراهم شد.
بعد از 40 سال از روابط پرفراز و نشیب بین ایران و عراق اكنون این دو كشور یكی از بهترین شكل روابط فی مابین را در منطقه ترسیم كرده اند كه به اعتقاد رهبران دو كشور می تواند الگویی برای روابط در منطقه باشد.
ایران و عراق به رغم تاریخ پر افت و خیز و جنگ هشت ساله اكنون تبدیل به عمق راهبردی همدیگر شده اند كه هیچیك نمی تواند بدون دیگری ادامه حیات دهد بلكه هر طرف رشد و توسعه خود را در رشد و توسعه دیگری می داند.
تجربه جمهوری اسلامی ایران در حمایت از عراق در جنگ سه ساله با داعش (20 خرداد 93 تا 18 آذر 96) یكی از لحظه های تاریخی در تعمیق هر چه بیشتر روابط بین دو كشور بود تا جایی كه امنیت آنها به هم گره خورده است.
بسیاری از كارشناسان در عراق معتقدند كه ملت و دولت عراق طی این جنگ دوست و دشمن خود را در منطقه و جهان شناختند و فهمیدند كه تنها دوست دوران شدت و سختی جمهوری اسلامی ایران است و برای همین تحت هیچ شرایطی حاضر به كنار نهادن این دوست و همسایه خود نیستند.
عراق همواره در هر مناسبتی از جمهوری اسلامی ایران به خاطر همه حمایت هایش از این كشور در طول 15 سال گذشته تقدیر كرده اما از حمایت تهران از بغداد در جنگ با داعش همواره بطور ویژه قدردانی كرده است.
همین امر سبب شده است كه بغداد امروز به صراحت و قاطعیت اعلام كند كه عراق به بخشی از تحریم های یكجانبه آمریكا علیه ایران تبدیل نمی شود.
عراق به رغم همه فشارها و فریبكاری هایی كه آمریكا و متحدانش در منطقه برای دور نگه داشتن این كشور از جمهوری اسلامی ایران انجام می دهند، اما اراده دولت و جناح های سیاسی و از همه مهمتر خواست ملت عراق، وفاداری به ایران و عدم ترجیح دوستی های مصلحتی بر جمهوری اسلامی ایران است.
كارشناسان پیش بینی می كنند كه ورود قدرتمند ایران در مرحله بازسازی عراق بیش از پیش سرنوشت دو كشور را به هم گره بزند و این دو كشور در آینده با تكیه بر این روابط راهبردی دو جانبه، چهره منطقه را تغییر دهند.
دولتمردان امروز عراق همانند رهبران جمهوری اسلامی ایران اكنون به این باور رسیده اند كه منطقه خاورمیانه با اتكال بر توانمندی های درونی و ذاتی خود بدون نیاز به عامل خارجی، احتیاج به یك نظام جدید منطقه ای دارد.
شكل این نظام منطقه ای كه رویكرد دو كشور بر آن متفق القول هستند، مبتنی بر توسعه و تحكیم روابط اقتصادی و گسترش روابط مردمی و ایجاد یك اتحاد واحد در منطقه بدون دخالت خارجی است.
كارشناسان معتقدند كه روابط عراق و ایران بعد از 40 سال كش و قوس و جنگ و ویرانی و تحریم و تنش و مراودات و تبادلات اقتصادی به این حد از پختگی رسیده كه دیگر هیچ عامل و اتفاقی نمی تواند آن را به خانه اول برگرداند.
خاورم *10*353*380*