ایرناپلاس: در سال‌های اخیر، مباحث بر سر داوری در جشنواره‌ها و جوایز شعر شدت یافته است. به‌عنوان كسی كه از نظر تئوری در این خصوص دقت نظر داشته‌اید، سطح داوری را در جشنواره‌ها و جوایز شعر و ادبی چطور ارزیابی می‌كنید؟
كامیار عابدی: اظهارنظر درباره سطح كیفی همه داوری‌ها قدری مشكل است. در ایران همه چیز در حد مقدورات است. گاهی دفتر شعری كه جایزه گرفته از آثار هم‌سنخ خودش بالاتر بوده و گاهی هم برابر با آن‌ها؛ یعنی گاهی داوران با دقت و تیزبینی عمل كرده‌اند و گاهی نسبت به دفترهایی لطف خاص داشته‌اند.
ایرناپلاس: به نظر می‌رسد جوایز شعر در ایران در حال حاضر به دو بخش جوایز دولتی و جوایز مستقل تقسیم شده‌اند. آیا به‌طوركلی تفاوتی در سطح و نحوه داوری در این جشنواره‌ها می‌بینید؟
كامیار عابدی: جوایز دولتی طبعاً نگاهشان به مقوله شعر و مخصوصاً محتوای آن سنتی‌تر به نظر می‌رسد و جوایز خصوصی نگاهشان آوانگاردتر و غیرسنتی‌تر . البته استثناهایی هم وجود دارد، اما تصور می‌كنم رویه غالب این‌طور باشد.
ایرناپلاس: جز در موارد محدود و خاص، نقش دانشگاهیان به‌عنوان داور در جشنواره‌ها و جوایز شعر اندك بوده است و بیشتر، فعالان حوزه شعر اعم از شاعران و یا روزنامه‌نگاران در جوایز به‌عنوان داور انتخاب شده‌اند. به نظر شما علت این امر عدم تمایل دانشگاهیان است یا عدم تمایل جامعه حرفه‌ای ادبیات؟ ریشه‌های این افتراق كجاست؟
كامیار عابدی: البته من اطلاع دقیقی ندارم، چون دانشگاهی نیستم و در دانشگاه‌های ایران هیچ‌وقت درس نداده‌ام. اما چون از نظر روش نقد و تحقیق به مستندنویسی و عینیت‌گرایی در تحلیل‌های شعری‌ام تمایل دارم، اغلب این سؤال از من می‌شود. به نظرم می‌آید اگر از سه چهار ادیب دانشگاهی صرف‌نظر كنیم، بیشتر استادان دانشگاه عملاً موقعیت ادبی و مطالعاتی‌شان اجازه چندانی به آنان نمی‌دهد كه بتوانند در حوزه ادبیات معاصر –به معنای زنده آن- چندان مشاركت داشته و ذی‌سهم باشند. قوانین علمی- پژوهشی كه از دهه 1380 در دانشگاه‌ها لازم‌الاجرا شمرده شده به این شكاف بیشتر دامن زده است. البته بخشی از دانشجویان كارشناسی ارشد و دكتری كه به این حوزه علاقه دارند، در بعضی از دانشگاه‌ها اجازه پیدا می‌كنند پایان‌نامه‌هایی بنویسند، اما تا وقتی این پایان‌نامه‌ها به‌صورت كتاب منتشر نشود، ما از آن‌ها بی‌خبر می‌مانیم.
ایرناپلاس: در بعضی اظهارنظرهای بعدی داوران در جشنواره‌ها، اظهار شده است كه یك داور، نقش بیشتری در رأی نهایی داشته است یا داوران مرحله نخستین، نقش و تأثیر بیشتری از داوران نهایی داشته‌اند یا داوران نمی‌توانند یكدیگر را برای انتخاب یك یا چند اثر قانع كنند. به نظر شما بهترین سازوكار برای بررسی اثر ادبی و بالاخص شعر به‌طوری كه به‌صورت علمی قابل اتكا و اقناع‌كننده باشد چیست؟
كامیار عابدی: یك طرف قضیه راهی است كه یك جایزه روی كاغذ قرار است بپیماید و یك طرف دیگر آنچه اتفاق می‌افتد. طبعاً این دو با توجه به روحیه مسئولان جوایز ممكن است با هم منطبق باشد یا نباشد. روحیه دموكراتیك و تعلق‌خاطر به حقیقت در این میان خیلی اهمیت دارد.گذشته از این، هر جایزه باید هم مبانی وهم معیارهای خود را در داوری اعلام كند و البته این مبانی و معیارها باید تا حد امكان منطقی، علمی و زیبایی‌شناختی و بر اساس ذوق سلیم باشد و از گرایش‌های عاطفی به‌كلی فاصله داشته باشد. موضوع شفافیت در روند و حاصل داوری هم اهمیت دارد تا هیچ نوع ظن و گمان دایی جان ناپلئونیِ واقعی یا خیالی هم اجازه رشد نیابد!
ایرناپلاس: بسیاری از افراد معتقدند در اكثر جوایز، انتخاب داوران تحت‌الشعاع علاقه به فرد یا جریان ادبی خاص و یا مناسبات و یا منافع قرار گرفته است. تا چه حد به این امر باور دارید و اصولاً چطور می‌توان مطمئن بود كه داوری صرفاً بر پایه اصول نقد و مبانی زیبایی‌شناختی صورت می‌گیرد؟
كامیار عابدی: در این زمینه گاهی به گوش می‌رسد در جایزه‌ای شاعری برگزیده شده كه در كارگاه یكی از داوران شركت كرده یا به‌نوعی در فضای روزنامه‌ها، نشریه‌ها و رسانه‌های الكترونیكی با آن داور دوستی و همكاری داشته است. البته اثبات این موضوع آسان نیست. تنها راهكاری كه به نظر می‌رسد و می‌تواند خطاهای این شیوه داوری را تقلیل دهد این است كه تعداد داوران دست‌كم پنج نفر باشد. همچنین بهتر است داوران از نظر انجام كار علمی در نقد و تحلیل شعر در سطح بالایی باشند. اما واقعیت این است كه در حال حاضر تعداد شاعران و صاحب‌نظرانی كه بتوانند در موقعیت داوری قرار بگیرند اندك است و به همین دلیل دست برگزاركنندگان جوایز شعر نیز تا حدودی بسته است. موضوع دیگر این است كه باید در ابتدای هر داوری به داوران پیشنهاد شود بكوشند هرگونه دوستی با افراد ذی‌نفع مانند ناشران و شاعران را پشت در بگذارند و مبنای كارشان ادبیت اثر باشد. مثلاً اگر پزشكان مراسم سوگند بقراطی (نخستین پزشك مهم جهان باستان) را باید به‌جا بیاورند، داوران ادبی هم مراسم سوگند ارسطویی (نخستین منتقد و نظریه‌پرداز ادبی جهان كهن) به‌جا بیاورند! البته رسیدن به چنین موقعیتی بسیار دشوار است.
ایرناپلاس: اصولاً شاعران به‌عنوان كسانی كه خود دارای سبك و نگاه ویژه به شعر هستند و بالطبع به جریان یا نحله خاصی تعلق خاطر دارند تا چه اندازه می‌توانند بی‌طرف باشند و آیا معتقدید می‌شود هم‌زمان شاعر و منتقد تراز اولی بود؟
كامیار عابدی: این خودش یكی از مشكلات است. بی‌شك داور باید منتقد، ادیب، پژوهشگر، شعرشناس و شعرپژوه باشد تا بتواند به داوری معقول و مطمئنی در حوزه شعر برسد. بیشتر این افراد در كشور ما خودشان شاعر هستند كه البته ظرایف شعری را بیشتر از دیگران متوجه می‌شوند. اما مشكل اینجاست كه شاعران در هریك از شاخه‌های سنتی یا مدرن به‌طور طبیعی تمایل دارند تا از شیوه و سبك شعری موردنظر خود در داوری حمایت كنند و این مشكل‌آفرین است. پیشنهاد من این است كه داوران از چند گرایش انتخاب شوند تا بتوانند از یك‌سونگری و یكسواندیشی تا حد امكان دور بمانند. در چنین چارچوبی همان‌طور كه گفته شد، احتمالاً باید تعداد داوران نهایی دست‌كم پنج نفر باشد نه كمتر.
ایرناپلاس: در بیشتر كشورها سالانه نظرسنجی‌های حرفه‌ای برای انتخاب بهترین كتاب‌های سال انجام می‌شود و برای خواننده‌های حرفه‌ای این كتاب‌ها دارای اهمیت بیشتری خواهند بود. این كار مدتی است در ایران هم توسط بعضی سایت‌ها یا مجله‌های پرمخاطب انجام می‌شود، اما آن اهمیت لازم را پیدا نمی‌كند. علت را در چه می‌بینید؟
كامیار عابدی: بله نظرسنجی كار مفیدی است، اما با توجه به این‌كه شمارگان دفترهای شعر در كشورمان بسیار اندك و تعداد عنوان دفترها بسیار زیاد است، تصور نمی‌كنم این روش كارایی زیادی داشته باشد. با این همه، اگر پژوهشگران علوم اجتماعی بتوانند سازوكار مناسبی به اهل شعر در این زمینه پیشنهاد كنند، باید درباره آن فكر كرد.
گفت‌وگو از سپیده نیك‌رو
**اداره كل اخبار چندرسانه‌ای**ایرناپلاس**
كامیار عابدی در گفت‌وگو با «ایرناپلاس» مطرح كرد؛
دعوت از داوران جوایز شعر به سوگند ارسطویی
۲۳ آبان ۱۳۹۷، ۱۲:۲۵
کد خبر:
83099327
تهران- ایرناپلاس- داوری در جشنواره‌ها و اختصاص جوایز، همیشه محل بحث بوده است. با كامیار عابدی، پژوهشگر و منتقد ادبی، ساختار برگزاری مراسم و انتخاب نفرات برگزیده در جشنواره‌های ادبی را بررسی كردیم.