به گزارش ایرنا، وهندی در زبان كُردی به معنای یك شی شفاف كه آن طرفش پیداست، چیزی از جنس شیشه و در اصل جعبه ای شیشه ای كه مردم سنندج آن را از قدیم برای نگهداری جواهر آلات و وسایل با ارزش استفاده می كردند.
وهندی از شیشه، فلز (حلب) ساخته می شود كه هنرمند وهندی ساز با استفاده از ذوق خود به دنبال آن است ظرافت شیشه را با سختی فلز همخانه كرده تا این جعبه اشراف گرا با انكسار نور دل بیننده خود را به سمت زیبایی ها ببرد.
وهندی سازی كه پیشینه آن به دوره زندیه و قاجار بر می گردد برای هنر خود از مینایخانهبندی وام گرفته تا حس زیبایی دوستی بانوان را مورد هدف قرار دهد و به عنوان امین آنان در نگهداری و نمایش زیورآلات مورد استفاده قرار بگیرد.
بانوان بیشتر از مردان طالب و خواهان وه ندی بودند و اینكه طلا و جواهرات آنان در جعبه ای شیشه ای جلوه ای بیشتر می یافته است البته جدا از بانوان، وهندی به وسیله مردان هم استفاده می شده است آنها نیز اشیای قدیمی و با ارزش خود مانند تسبیح، انگشتر، ساعت، دستمال های ابریشمی و پول را در آن نگه می داشته اند.
در این جعبه شیشه ای كه هنرمند با استفاده از سرب و قلع ورقه های فلزی (حلبی) به هم اتصال می دهد تا چارچوبی بوجود آید كه در داخل فرم و اندازه های آن شیشه های سه میلیمتری سفید و گاها به سلیقه مشتری رنگی یا مات قرار بگیرد.
از این رو آنچه كه در نگاه اول به ذهن هر بیننده وه ندی خطور می كند این است كه در ساخت آن چرا از شیشه و عمدتا بدون رنگ استفاده می شود و شاید این باشد كه كسانی كه جواهر آلات و پول خود را در وه ندی می گذاشتند علاوه بر اینكه می خواستند زیبایی جواهرات از بیرون مشخص باشد آن را برای نمایاندن ثروت و تفاخر به كار می بردند.
این رشته از صنایع دستی كه خاص شهرستان سنندج استان كردستان است این روزها به دلیل عدم فعالیت دیگر هنرمندان و عدم استقبال مردم از آن به دلیل وجود رقبای دیگر از جمله جعبه های زیورآلات صنعتی آینده هنری خود را در دنیایی تار مجسم كرده و برای (فرای) مبهم خود، امروز اشك می ریزد.
اكنون تنها یك نفر از هنرمندان صنایع دستی سنندج و شاید كشور ذوق و هنر خود را در خدمت وهندی سازی قرار داده و در خانه كُرد این شهرستان در گوشه ای نشته تا براساس سفارش هایی كه از بانوان می گیرد جعبه های شیشه ای را برای زیبایی خانه های كُرد امروزی بسازد.
محمدطالب گنجینسب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینكه از 23 سالگی ساخت وهندی سازی را شروع كرده ام اظهار داشت: این هنر را تنها با نگاه كردن به هنر بازمانده از استادان قبل خود یاد گرفته ام و اكنون پس از حدود سه دهه فعالیت بدون آنكه شاگردی داشته باشم به كار خود ادامه می دهم.
وی با اشاره به اینكه وهندی سازی از مشاغلی همچون حكاكی، حلبی سازی و مسگری و معرق شیشه وام بهره مند شده است، اضافه كرد: وهندی در زبان كردی به معنی چیزی كه داخلش مشخص است و برای آنكه به معنای حقیقی خود برسد هنرمندان جعبه ها را با استفاده از شیشه و حلب ساخته اند و امروز نیز همان شیوه ادامه دارد.
گنجی نسب با بیان اینكه حلب براق و شیشه شفاف دلیلی برای زیباتر شدن جلوه داخل جعبه است، گفت: برای ساخت وه ندی ابتدا شیشه سه میلیمتری برای دیواره ها و حلب نیز برای قاب دور شیشه ها به صورت نوارهایی برش داده می شود.
آنچه كه طراح و یا طراحان وهندی به آن توجه داشته اند زیبایی ظاهری این جعبه بوده و استاد وهندی سازی سنندجی در این باره معتقد است به همین خاطر در اتصالات آن از پیچ استفاده نشده است بلكه تمام اتصالات با استفاده از هویه و لحیم كاری انجام می شود.
وی یادآور شد: برای لحیم كاری از دو روش لحیم برقی و گازی برای كار با فلز و شیشه استفاده می شود شاید از دلایلی كه هنرمندان به این هنر توجه كمتری دارند سرو كار داشتن با شیشه، حلب و مواد شیمیایی باشد.
این هنرمند سنندجی با اشاره به اینكه وهندی سازی از صنایع دستی بومی و خاص شهرستان سنندج بود ولی در حال فراموشی است، اظهار داشت: حمایت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از این هنر در بخش های مختلف از جمله حضور در نمایشگاه های ملی و بین المللی، اعطای تسهیلات به هنرمندان علاقه مند فعالیت می تواند به احیای آن كمك كند.
او در خصوص حمایت های صورت گرفته از خود گفت: هشتمین سال عضویتم در بیمه هنرمندان صنایع دستی سپری می شود و علاوه بر اینكه در خانه كرد محلی برای فروش و ساخت وهندی سازی در اختیار گرفته ام چند باری نیز از تسهیلات كم بهره صنایع دستی بهره مند شده ام.
محقق و پژوهشگر شغل های قدیمی استان كردستان كه در مورد 50 حرفه قدیمی كردستان تحقیق كرده نیز معتقد است: وهندی سازی در ایام گذشته شغلی مستقل نبود اما تمام حلبی سازها و چراغ سازهای شهر در فصول كم كاری و زمان هایی كه سفارش می گرفتند اقدام به ساخت وهندی می كردند.
فریدون حسین پناهی كه در خصوص حلبی سازی استان كردستان كتابی را به چاپ رسانده است، گفت: 99 درصد پاتوق وه ندی سازها در سنندج محله ای بنام سرتهپوله بود كه بین 10 تا 12 چراغ ساز در آن مشغول بكار بوده اند.
وی اضافه كرد: قدیمی ترین جعبه های وهندی سازی به حدود 250 سال بیش باز می گردد و این جعبه ها عمدتا در خانه های اشراف زادگان، اغنیا و متمولان مورد استفاده قرار می گرفته است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كردستان هم در این ارتباط گفت: وه ندی جعبه ای شیشه ای است كه با استفاده از سرب و قلع ورقه های فلزی(حلبی) به هم اتصال داده می شوند و چارچوبی بوجود می آید كه داخل آن كه به فرم و اندازه های مختلف هستند، شیشه قرار می گیرد.
اسعد ساعدپناه اظهار داشت: وه ندی یكی از رشته های صنایع دستی خاص استان است كه پیشینه آن به دوره زندیه و قاجار بر می گردد و تا حدودی شبیه به میناخانه بندی است.
وی با بیان اینكه به دلیل اهمیت شیشه به عنوان یك ابزار خاص كه در زندگی مردم مورد توجه قرار گرفته و كاربردهای مختلفی داشته است، اضافه كرد: تكنیك و روش ساخت شیشه های مورد استفاده در اروپا كه با قرار گرفتن ورقه های فلز مس در اطراف شیشه ها انجام می شد و بعدها وارد فضای معماری نیز شد مورد اقبال عموم قرار گرفت.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كردستان گفت: اهمیت آن نزد صنعتگران ایرانی هم كه از طریق جاده ابریشم شیشه ها را وارد می كردند بیشتر شد و همین امر باعث گردید در فضای معماری ایران شیشه به عنوان یكی از مواد اولیه مورد استفاده قرار گیرد.
ساعد پناه افزود: در كنار آنها هنرمندان كردستان به دلیل اهمیت شیشه، وهندی را كه یكی از هنرهای اصیل و بومی و از ابداعات و نوآوری های استادكاران استان است، بوجود آورند.
وی یادآور شد: بیشترین كاربرد وه ندی به عنوان جعبه جواهرات و زیورآلات است كه در زمان قدیم از اقلام پركاربرد در جهیزیه عروس محسوب می شد.
ساعد پناه اظهار داشت: وه ندی نیز همانند بعضی از رشته های صنایع دستی به دلیل كاربردی نبودن آن جزو رشته های در حال منسوخ است چرا كه نتوانسته خود را با سلیقه بازار امروز وفق دهد.
وی استفاده از حلبی به جای دیگر فلزات مانند مس و برنز و یا برنج را از دیگر معضلات این هنر اعلام كرد و گفت: برای رفع این مشكل لازم است كه تحولاتی در حوزه كاربرد و نوع متریال آن انجام شود.
ساعدپناه اضافه كرد: برخی رشته های صنایع دستی اكنون به دلیل از دست دادن نقش كاربردی خود در زندگی روزمره در حال منسوخ شدن هستند كه در این راستا برخی رشته های بومی و غیر بومی را در استان شناسایی كرده این تا بتوان با مستند نگاری، مستند سازی، مطالعه بر روی نقاط قوت و ضعف، حمایت از هنرمندان بازمانده، آن هنرها حفظ و در چرخه صنایع دستی استان و كشور نگه داشته شوند.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كردستان اظهار داشت: همچنین تعریف كاربردهای جدید برای این هنرها با توجه به تغییر برخی فرهنگ های رفتاری جامعه، به روز رسانی در طراحی و اجرای آنها از دیگر برنامه های مورد نظر در ارتباط با صنایع دستی در معرض منسوخ شدن است.
به گزارش ایرنا، با توجه به اینكه وهندی سازی یكی از رشته هایی است كه روزگاری با شناخت موقعیت و سلیقه بازار و بهره مندی از ذوق و هنر هنرمندان كردستانی پا به عرصه صنایع دستی گذاشت بیش از دو قرن زینت بخش خانه ها بود، می توان گفت این روزها هم نیاز دارد تا از سوی هنرمندان و حمایت دستگاه های اجرایی سلیقه بازار امروز را برای بقا بشناسد.
هم اكنون بیش از 40 هزار نفر از هنرمندان كردستان در 45 رشته فعال صنایع دستی بومی و غیر بومی فعالیت می كنند.
هم اكنون پنح رشته بومی صنایع دستی كردستان شامل رشتههای مسگری، اسلحه سازی، پلاس بافی، جل دوزی و قفل سازی غیر فعال شده است.
همچنین 12 رشته صنایع دستی بومی استان نیز شامل اُرسیسازی، گرهچینی، قوارهبری، چاقو سازی، سفیدگری، موج بافی، جاجیم بافی، نمد مالی، حجاری سنگ، چلنگری (آهنگری سنتی)، خراطیسنتی و وه ندی سازی در حال منسوخ شدن است.
كردستان دارای یك هزار و 520 اثر تاریخی شناسایی شده شامل آثار باستانی، غارهای طبیعی، درختان كهنسال، میراث منقول، قنات و مكان های طبیعی است كه 878 اثر ثبت شده استان در فهرست آثار ملی شامل شامل 773 اثر غیر منقول (شامل آثار تاریخی، تپه، محوطه و بنا)، 20 مورد میراث طبیعی، 62 مورد میراث معنوی و 23 مورد میراث منقول و است.
گزارش از حسن حسین زاده
3034/9102
سنندج - ایرنا - وَهنَدی سازی از صنایع دستی بومی كردستان مانند بسیاری دیگر از صنایع دستی كشور در راه صنعتی و مدرنیته شدن زندگی اجتماعی از برخورد با سنگ مدرنیته در امان نمانده است.