سفر به نوش آباد؛ تجربه تماشای یك شهر زیرزمینی

به گزارش خبرنگار ایرنا، شهر زیبای نوش آباد واقع در استان اصفهان، از جاذبه های گردشگری همچون پل اسحاق آباد، قلعه خشتی فرزین، بقعه رقیه بانو، آب انبار چاله سی مركزی، دربریگ، زیارتگاه فیض آباد و شهر زیرزمینی «اویی» برخوردار است كه هر یك از آنها چشم گردشگران خیره می سازد.
مرحوم دهخدا، نوش آباد را از ریشه «انوشه» به معنی «بی‌زوال» و «جاویدان» و «بی‌مرگ» دانسته و از آن به عنوان جایی كه خوش و خرم است و روان جاویدی دارد، یاد كرده است.
بافت تاریخی نوش آباد كه عناصر ارزشمندی از معماری دوران اولیه اسلامی تا پهلوی را در بر دارد به عنوان یكی از بافت های فرهنگی ـ تاریخی كشور انتخاب شده است.
نوش آباد دارای پنج محله با نام های درب ریگ، توی ده، بالاده، شیخ آباد، جویباره و دو زیر محله به نام های ورقاده و ولی دایه است كه هر یك دارای ویژگی های اجتماعی مستقل و در عین حال وابسته به یكدیگر هستند.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، نوش آباد به دلیل ویژگی های ممتاز از جمله جاذبه های تاریخی داخل بافت به ویژه شهر زیر زمینی و آثار فاخر دوران سلجوقی، صفوی و قاجاری در كنار ویژگیهای فرهنگی و آئینی دارای ظرفیت های گردشگری فراوانی است.
بافت تاریخی نوش آباد بافتی منسجم، فعال و پویا است. هر چند كه بخش مهمی از عناصر آن در چند دهه اخیر تخریب شده اما هنوز انسجام خود را به عنوان بخش اصلی و مهم شهر حفظ كرده است.
پنج مركز محله نوش آباد كه معمولاً از عناصری مانند میدان، حسینیه، مسجد و بازارچه تشكیل شده اند مبتنی بر ساختارهای دوران صفوی و قاجاری است، گرچه برخی از این ساختارها تا دوره سلجوقی نیز استمرار می یابد.
در محدوده شهر نوش آباد بیش از یكصد اثر با ارزش تاریخی وجود دارد كه تا كنون بیش از 20 اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده و به همین تعداد در حال طی مراحل برای ثبت است.

** فرهنگ و آئین ها
همسان با سابقه كهن تاریخی نوش آباد، آئین ها و سنت های دینی و فرهنگی این شهر نیز از دیرینگی و غنای فرهنگی آن خبر می دهد.
در واقع میراث معنوی كه در بر دارنده باورها و عقاید، داستان ها و اشعار عامیانه، ضرب المثل ها و كنایات غنی است كه شیرینی خاصی به لهجه نوش آبادی می دهد.
آداب و سنن مربوط به تولد، عروسی و مرگ، در كنار آئین های چون «هوربابایی» كه در نیمه ماه رمضان انجام شده و حال و هوای خاصی به شهر می بخشد، رسم چشم چینی كه شبیه به مراسم قاشق زنی است كه در شهر های دیگر نیز سابقه دارد، آئین ها و مراسم مربوط به نذورات كه به طور عمده شامل آش ها و سفره های نذری است كه در آن انواع غذاهای محلی به چشم می خورد.

** اویی
شهر زیر زمینی نوش آباد به نام «اویی»، با معماری دست كن، یكی از آثار شگفت انگیز ایران و جهان است كه زندگی در زیر نور چراغ های پیه سوز داخل آن، به مثابه زندگی در شهر سایه هاست. وسعت این اثر باستانی كه از عمق چهار متری شروع شده و تا عمق 16 متری ادامه دارد هنوز مشخص نیست، اما بنا به شواهد موجود و گفته شهروندان كهنسال، تا غار ریس در شهر سبز «نیاسر» از توابع شهرستان گسترش داشته است.
آثار معماری بدست آمده تاكنون در سه طبقه، شامل راهروهای باریك به همراه اتاق های چهار گوش با طاقچه های ایجاد شده در دیوارهاست و ارتباط بین طبقات بوسیله چاه های عمودی حفر شده با عمق پنج تا هفت متر است كه با توجه به آثار و شواهد، تاریخ ایجاد معماری دست كن نوش آباد به دوره ساسانی می رسد.
ورودی شهر زیرزمینی نوش آباد، راهرویی باریك به اندازه یك نفر است، زمان ورود به داخل شهر، بوی خاك مرطوب به مشام می‌رسد.
دالان‌های تنگ با ارتفاعی كمتر از یك انسان ایستاده، گردشگران را به بخش‌های داخلی شهر می‌رسانند.
فضاهای در نظر گرفته شده برای شهر در حد فضاهای ضروری است و سیستم تهویه‌ آن بر اساس اختلاف فشار هوا با سطح زمین كار می‌كند كه گردش و تصفیه هوا برای تنفس در آن را امكان پذیر می سازد. حجره‌های كوچك ‌به ابعاد دو متر در دو متر، سرویس‌های بهداشتی ابتدایی، فضاهای پناهگاهی، تونل‌های ارتباطی و تهویه هوا و چاه‌های آب از جمله‌ فضاهای این شهر زیرزمینی است.
می گویند، در زمان حمله‌ مغولان از این شهر بطور گستره‌ای استفاده می‌شده است.
گرچه بسیاری از جزییات شهر در اثر نفوذ سیلاب و مرور زمان نابود شده اند اما سفالینه‌های پیدا شده به یكهزار و 800 سال پیش و زمان ساسانیان برمی‌گردد و تا زمان قاجاریه مورد استفاده بوده است.
به مرور زمان و استفاده نكردن‌، این شهر بدست فراموشی سپرده شد و به علت نفوذ سیلاب نشانه‌های این شهر نابود شده بودند.

** مسجد جامع و قلعه جلالی كاشان
مسجد جامع و قلعه جلالی كاشان قدیمی ترین اثر تاریخی دوران اسلامی این منطقه است.
این مسجد با مناره، دو صفه جنوبی و شمالی، شبستان، جلوخان و سه در تاریخی، با شماره 2015-19/2/1377 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
مسجد «امام علی(ع)» از آثار دوره مغول، قلعه خشتی «سی زان» با وسعتی بیش از یك هكتار به جای مانده از دوره های سلجوقی و تیموری، بقعه «امامزاده محمد» و بقعه مخروطی شكل فیروزه ای آن مربوط به دوره صفویه، از جمله مكان های دیدنی نوش آباد است.
«پل تاریخی اسحاق آباد» كه از آثار دوره سلجوقی است، قلعه ها و آب انبارهای متعدد زیبای دوره صفویه و طبیعت زیبای كویر، افزون بر قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت شمال - جنوب كشور، نوش آباد را به یكی از مقاصد گردشگران داخلی و خارجی تبدیل كرده است.

** قلعه سیزان
این قلعه در شهر نوش آباد واقع در شهرستان آران و بیدگل و در فاصله هفت كیلومتری شهر كاشان قرار دارد.
شهرستان آران و بیدگل در حال حاضر جمعیتی بیش از 12 هزار نفر داشته و از جاذبه های توریستی فراوانی برخوردار است.
این قلعه كه از مستحكمترین قلعه های دفاعی محسوب می شود از خشت و گل ساخته شده، دیوارهای ضخیم 4 الی 5 متری و مساحتی بیش از یك هكتار و 9 برج دیده بانی از مشخصات این قلعه است.
در قلعه سیزان مسكوكات دوران صفوی یافت شده ولی آن را از آثار دوران سلجوقی و ایلخانی می دانند و این قلعه در دوران قاجار اقامتگاه خاندان فرزین بوده است.
این قلعه دارای دو ورودی ازشمال شرقی و شمال غربی است اما ورودی اصلی در شمال غربی بوده، این قلعه با هدف دفاع نظامی ساخته شده ولی به مرور زمان كاربری مسكونی پیدا كرده است، بدین معنی كه در هنگام حمله دشمن خانواده و مال و منال خویش را برداشته و به درون قلعه پناه می بردند.
در دوران گذشته نفوذ سیلاب قسمت هایی از قلعه را تخریب كرده است.
این قلعه مانند بسیاری از قلعه ها و كاروانسراهای استان اصفهان نیاز به رسیدگی بیشتر دارد.

** پل ساق آباد
پل ساق آباد مربوط به دوره قاجار است و در یك كیلومتری شمال شرق نوش‌آباد واقع شده و این اثر در 10 خرداد سال 1382 با شمارهٔ ثبت 9018 به‌ عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در محدوده شهر نوش آباد بیش از یكصد اثر با ارزش تاریخی وجود دارد كه تا كنون بیش از 20 اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده و به همین تعداد در حال طی مراحل برای ثبت است.
فراهنگ ** 3079 ** 1071