احیای سوآپ نفت خام كشورهای دریای خزر در سال 96 پس از وقفه 7 ساله

به گزارش ایرنا، دولت یازدهم در روزهای پایانی كار خود (مرداد 96) توانست ضمن جبران اشتباه دولت دهم در قطع یكباره سوآپ (معاوضه) نفت، به وعده خود برای احیای این امر عمل كند.
ایران كه در مركز ترانزیت منطقه قرار دارد، هدف گذاری كرده تا با هدف تحكیم جایگاه در بازار جهانی انرژی، به سوآپ نفت، گاز و فراورده های نفتی در منطقه توجهی ویژه داشته باشد.
قرار گرفتن تولیدكنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد كرده است كه ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و گاز در منطقه تبدیل شود.
بزرگ ترین ذخایر گازی و نفتی جهان در ایران یا كشورهای همسایه جای گرفته است كه ایران می تواند برای انتقال آنها به مبادی مصرف، سهمی مهم ایفا كند.
همسایگان شمالی ایران از طریق ترانزیت و سوآپ، بخشی از نفت، گاز و فرآورده های نفتی خود را از طریق كشور ما به بازارهای هدف ارسال می كنند كه این اقدام، موقعیت بی مانند، ایران را به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی تقویت می كند.

*جزئیات راه اندازی مجدد سوآپ
اواخر مردادماه امسال شركت «دراگون اویل» وابسته به شركت اینوك امارات گزارش كرد با یك كشتی نفتكش با پرچم روسیه 6 هزار تن نفت تولید شده در تركمنستان را به بندر نكای ایران تحویل داده است.
بدین ترتیب، عملیات معاوضه نفت كشورهای حاشیه خزر پس از هفت سال توقف در مرداد سال 96 با تخلیه سه محموله نفتی تركمنستان در پایانه نفتی شمال در نكا ساحل دریای خزر از سرگرفته شد.
بر اساس گزارش ها، نخستین كشتی در 13 مردادماه 96 در قالب طرح سواپ، نفت تركمنستان را تحویل مخازن پایانه نكا داد. دومین محموله نیز در 18 مرداد و سومین نفتكش نیز محموله خود را در 19 مردادماه تخلیه كرد.
در میان كشورهای حاشیه دریای خزر، تركمنستان، نخستین كشوری بود كه خواستار همكاری با ایران در قالب طرح سوآپ شد؛ اما در آینده معاوضه نفت محموله های نفتی قزاقستان نیز انجام خواهد شد. روسیه نیز تمایل خود را برای صادرات نفت خود از مسیر ایران اعلام كرده است.
شركت «دراگون اویل» از شركت های زیر مجموعه های اینوك امارات، طرف قرارداد ایران در طرح سوآپ است.
ایران از طریق سوآپ، نفت تولیدی كشورهای حاشیه دریای خزر مانند قزاقستان و تركمنستان را در پایانه نكا (استان مازندران) تخلیه و به ازای آن در پایانه های جنوبی كشور، به مشتریان نفت تحویل می دهد.
ظرفیت كنونی خطوط لوله و تاسیسات منطقه برای انتقال نفت خام بیش از 370 هزار بشكه در روز است كه تا 500 هزار بشكه در روز قابل افزایش است.
با شروع مجدد این فعالیت ضمن صرفه جویی در هزینه های ارسال نفت خام از جنوب كشور به پالایشگاه های تبریز و تهران، جایگاه راهبردی ایران در همكاری با كشورهای آسیای مركزی و حوزه قفقاز از كریدور شمال - جنوب تقویت خواهد شد.

**مزایای سوآپ برای ایران
عملیات معاوضه نفت خام همسایگان شمالی مزایایی مانند درآمدزایی، كاهش هزینه حمل نفت به پالایشگاه های شمال كشور، كاهش تردد نفت كش های جاده ای، تقویت جایگاه ایران در بازار جهانی و تبدیل ایران به قطب ترانزیت حامل های انرژی در منطقه را به دنبال دارد.
در قالب این طرح، ایران، نفت خام كشورهای حاشیه دریای خزر را در پایانه نكا تحویل گرفته و به مصرف می رساند و سپس معادل آن را در پایانه های نفتی جنوب كشور تحویل می دهد.

**توقف طرح سواپ در سال2010
آخرین محموله نفت پیش از توقف سواپ در سال 2010 (خرداد 89) در پایانه نكا تخلیه شد؛ با وجود مزایای فراوانی كه سوآپ نفت و فرآورده های نفتی برای كشورمان داشت به یكباره وزارت نفت دولت دهم در اقدامی نسنجیده اعلام كرد كه سوآپ نفت متوقف می شود.
تا پیش از توقف طرح سواپ، میزان انتقال نفت كشورهای حاشیه دریای خزر به روزانه 120 تا 240 هزار بشكه رسیده بود.
هرچند در همان زمان، هشدارهای زیادی از طریق مدیران و كارشناسان درباره عوارض منفی چنین اقدامی داده شد، اما وزیر نفت دولت دهم بدون توجه بر نظرات كارشناسی بر نظر خود پافشاری كرد.
این اقدام نه تنها امنیت و ثبات مسیر ترانزیت انرژی از ایران را زیرسوال برد، بلكه موجب محكومیت كشورمان در دیوان داوری بین المللی شد.
شركت های سوآپ كننده پس از قطع سوآپ و فسخ قرارداد، به دلیل نقض قرارداد به دیوان داوری شكایت كرده و درخواست غرامت كردند. در نهایت، پس از فراز و نشیب بسیار، دیوان، شركت نیكو (زیرمجموعه شركت ملی نفت ایران) را ملزم به پرداخت 5.5 میلیون دلار خسارت كرد، البته این رقم جدا از سه تا چهار میلیون دلار هزینه های جانبی شامل هزینه های وكلای دو طرف، دادگاه و دادرسی و اتاق بازرگانی بین المللی(ICC) است.
در دوران توقف اجرای طرح سوآپ برای جلوگیری از فرسودگی و تخریب خط لوله، نفت خام را از سمت پالایشگاه تهران به خط لوله تزریق می كردند كه این نفت خام تا نكا انتقال می یافت و دوباره به سمت تهران بازگردانده می شد.

**گسترش سوآپ گاز
همپای راه اندازی سوآپ نفت، ایران به دنبال توسعه سوآپ گاز در منطقه نیز است. بر این اساس، سوآپ گاز جمهوری آذربایجان به منطقه خودمختار نخجوان از سال ها پیش در جریان بوده و سال 96 نیز سواپ گاز تركمنستان به جمهوری آذربایجان دنبال شد.
بر اساس طرحی دیگر، قرار است گاز روسیه نیز از طریق ایران به بازارهای مصرف در منطقه خلیج فارس سوآپ شود كه مذاكرات مربوط به آن هنوز نهایی نشده است.
همچنین ایران در نظر دارد با سوآپ یا ترانزیت گاز تركمنستان به پاكستان، خلیج فارس و اروپا، جایگاه خود را در بازار انرژی تثبیت كند.
طبق طرحی كه ایران ارایه كرده است، ظرفیت سوآپ گاز تركمنستان به كشورهای منطقه قفقاز از پنج به 15 میلیون مترمكعب در روز افزایش می یابد.
ایران از طریق سوآپ گاز آسیای میانه به كشورهای قفقاز، گاز را در نواحی شمالی و شمال شرقی كشور مصرف و به ازای آن در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان، گاز تحویل می دهد.
از طریق سوآپ، علاوه بر استفاده از گاز در داخل كشور، هزینه عملیات سوآپ نیز دریافت می شود.

اخبار اقتصادی ایرنا در تلگرام: IRNAeco@
اقتصام*2022*2025