به ياد دو استاد موسيقي جهانگير ملك و حبيب سماعي

هنر زنده ياد ملك تنها به نوازندگي خلاصه نمي شد بلكه در زمينه آموزش و شناساندن جايگاه تنبك زحمت كشيد و شاگردان بسياري را تعليم داد.
تنبك تنها ساز كوبه اي است كه براي نواختن آن از هر 10 انگشت استفاده مي شود ، لذا جايگاه رفيعي در عالم موسيقي داشته و توسط يونسكو نيز جزو سه ساز كوبه اي برتر جهان شناخته شده است.
اين در حاليست كه تنبك در كشور ما بسيار سخيف شمرده مي شد و نوازنده اين ساز در بين ساير نوازندگان از پايين ترين مقام برخوردار بوده و بزحمت در شمار هنرمندان قرار مي گرفت.
خروج تنبك (ضرب) از اين وضعيت توسط هنرمنداني چون استاد حسين تهراني و شاگردانش از قبيل امير ناصر افتتاح، جهانگير ملك، محمد اسماعيلي، رضا صيرفي، بهمن رجبي و غيره ميسر شد كه هركدام زحمات شايان توجه اي در اين باره متحمل شدند.
**تولد، تحصيلات و راهيابي به عالم موسيقي
جهانگير ملك در بيست و نهم بهمن ماه سال 1311 خورشيدي در تهران ديده به جهان گشود و پس از گذراندن تحصيلات ابتدايي و ورود به دبيرستان دارالفنون، موفق به اخذ ديپلم شد. از همان دوران تحصيل به نواختن تنبك علاقه مند شد و همسايگي با استاد شهير حسين تهراني شانس فراگيري ساز مذكور را برايش فراهم كرد.
ادب و متانت توام با سماجت جهانگير جوان توجه استاد تهراني را جلب كرد و بالاخره آموزش او را به عهده گرفت. جهانگير از آن پس در كنار دروس مدرسه به تمرين هاي فشرده تنبك پرداخت و پس از مدتي جزو شاگردان برتر استاد شد.
از همكاري‌هاي ملك با راديو مي‌توان به برنامه‌هاي گلهاي جاويدان، گلهاي تازه، گلهاي رنگارنگ، يك شاخه گل، برگ سبز و شاعران قصه مي‌گويند و نيز برنامه تكنوازان اشاره كرد.
مرتضي خادمي نوازنده و مدرس تنبك از استاد ملك به عنوان يكي از پركارترين هنرمندان موسيقي ايراني ياد كرده و مي گويد: همكاري اين استاد چيره دست با راديو تا آخرين روزهاي حياتش ادامه داشت.
وي مي افزايد: استاد ملك علاوه بر اجراهاي راديويي در جشنواره‌هاي موسيقي و برنامه‌هاي گوناگوني در تهران و شهرستان‌ها به اجراي برنامه پرداخت و كنسرتهايي را به نفع مسلولين بيمارستان ابوحسين، بيماران امين ‌آباد، ندامتگاه دادگستري و دانشگاه تبريز به اتفاق هنرمنداني چون علي تجويدي و حسين تهراني برگزار كرد.
استاد جهانگير ملك در 19آذر ماه 1381 در 70 سالگي بدرود حيات گفت و با حضور جمع كثيري از هنرمندان و هنردوستان در قطعه هنرمندان بهشت زهرا آرام گرفت.
به گزارش ايرنا ، بيست و هفتم بهمن ماه يكصد و شانزدهمين زاد روز استاد حبيب سماعي است كه به گفته موسيقيدانان سنتور را از انزوا درآورده و به عموم مردم معرفي كرد.
تاثير حبيب سماعي در موسيقي و بويژه سنتور نوازي بگونه اي بود كه پس از درگذشتش اين ساز يك دوران ركود را تجربه كرد. در نهايت استاد ابوالحسن صبا با بهره گيري از شيوه وي در آموزش و پرورش شاگرداني چون فرامرز پايور، جايگاه ساز مذكور را دوباره تثبيت كرد.
حبيب الله سماعي از 12 سالگي با استادان معروف موسيقي زمان خود مثل آقا حسين قلي، ميرزا عبدالله (نوازندگان تار و سه تار) و نايب اسدالله (نوازنده ني) به همكاري پرداخت و رفته رفته در زمره هنرمندان صاحب نام قرار گرفت.
صاحب نظران بر اين اعتقادند كه حبيب سماعي را بايد از 2 منظر مورد بررسي قرار داد. نخست از منظر تاريخي و بررسي نقش مهم اين نوازنده در حيات و دوام و بقاي سنتور و دوم از منظر هنري و جايگاهي كه به لحاظ هنري براي اين استاد مسلم مي‌توان دانست.
فعاليت هنري زنده ياد حبيب سماعي مصادف با آغاز شكل گيري مكتوب كردن موسيقي در ايران بود و او نيز در مدرسه موسيقي سالار معزز با نت نويسي آشنا شد اما هرگز از آموخته ‌هايش براي ثبت موسيقي و معلومات خود استفاده‌اي نكرد كه اين امر و عدم اطمينان به نت موسيقي را در بسياري از نوازندگان همعصر و بعد از او مشاهده مي كنيم.
چرا كه اعتقاد آنان بر آموزش 'سينه به سينه' بيشتر بود و عقيده داشتند اتكا به نت هاي موسيقي از شيريني و لطافت نوازندگي مي كاهد زيرا بسياري از رموز و زيبايي نوازنده را نمي توان مكتوب كرد.
حبيب سماعي با معلومات و سازي كه به ارث برده بود يكه و تنها قلندرانه شيوه‌اي از سنتورنوازي را روايت مي‌كند كه حاصل تداوم يك سنت بسيار قديمي در نوازندگي اين ساز است.
استاد مجيد كياني نوازنده سنتور و پژوهشگر موسيقي ويژگي‌هاي سنتورنوازي حبيب سماعي را برگرفته از نسل هاي پيشين دانسته و مي گويد: شيوه گرفتن مضراب، نوع مضراب، شيوه نشستن، كوك كردن، واژه‌ها و جمله‌بندي‌ها، گردش نغمات و اوزان موجود در سنتور اين هنرمند درست در تداوم نسل‌هاي گذشته بوده و تغيير اساسي در آن رخ نداده ‌است.
وي مي افزايد: تفاوت ساز حبيب با استادان قبل تنها در فروع كار است و اين همان عاملي است كه به ساز هر استاد در زمان خود طراوت و تازگي مي‌بخشد و چه بسا به ايجاد سبك جديدي مي انجامد.
كياني با اشاره به سبك نوازندگي سماعي يادآور شد: او كوچك‌ ترين نشاني را از توجه دروني خود به موج جديد موسيقي ايران بروز نداد و علاوه بر اينها گاه به مسوولان موسيقي راديو اعتراض‌هاي تندي مي‌كرد كه «شما داريد موسيقي ما را از بين مي‌بريد…»
وي مي افزايد: حبيب سماعي به رغم دوري جستن از ضبط و مكتوب كردن آثارش تنها يك بار آن هم شايد به دليل حفظ شدن صداي يكي از خوانندگان زمانش به پر كردن صفحه تن داد. از او همين صفحه‌ها باقي‌مانده‌اند كه مجموع زمان آنها به يك ساعت هم نمي‌رسد.
سماعي در تعليم شاگرد روش منظمي نداشت و از شاگردان او مي توان به نورعلي برومند، مرتضي عبدالرسولي، قباد ظفر، مهدي ناظمي و ابوالحسن صبا اشاره كرد.
استاد كياني اعتقاد دارد كه آثار حبيب سماعي به لحاظ هنري داراي چند ويژگي مهم هستند كه به نوع صدادهي مضراب‌ها از آن جمله است.
كياني اضافه كرد: مضراب‌هاي سماعي داراي سري بزرگ و بدون پوشش بودند. او تلاش نمي‌كرد كه با افزودن پوشش روي مضراب‌ها صداي سنتور را از حالت درخشندگي خارج كرده و صوتي شبيه به پيانو ايجاد كند زيرا نوع صدا در فرهنگي كه حبيب در آن پرورش يافته بايد كاملا شفاف و بلورين باشد.
پس از حبيب سماعي استادان سنتور پوشش‌هايي از جنس نمد، پارچه، چرم و… به مضراب‌ها افزودند. اين اقدام بيش از هر چيز نشانه تفاوت تفكر مردي مثل حبيب با استادان ديگر است. در تفكر حبيب اصالت جنس صدا بسيار مهم است و در تفكر بعد از حبيب تغيير اين اصالت البته اهميت يافته‌است. هر كدام اين شيوه‌ها مباني فلسفي و فكري خاص خود را دارند.
به اعتقاد كياني عنصر ديگر ساز سماعي تزئين است. او در اجرا از ضربات بسيار ظريف دست چپ كمك مي‌گيرد كه حتي در صفحه‌هاي ضبط شده به خوبي شنيده نمي‌شوند. ثبت اين ظرافت‌ها در مكتوبات بسيار دشوار و گاه ناممكن است. شيوه حبيب سماعي به دليل وجود اين تزئينات كوچك و بسيار مهم به هيچ وجه يك شيوه صاف و ساده و عادي نيست.
زنده ياد نورعلي برومند كه بجز شاگردي از دوستان سماعي نيز بود، تنوع در نوازندگي را از ويژگي هاي وي دانسته وگفت: قطعات تكراري هيچگاه در نوازندگي حبيب شنيده نمي شود.
به گفته وي سماعي هربار حداقل سه ربع ساز ميزد ودر هربار تازگي، نوآوري وخلاقيت جديدي در سازش شنيده مي شد.
سماعي در بهمن ماه 1324دراثر سرماخوردگي مبتلا به ذات الريه شد و برغم كوشش پزشكان بهبود نيافت و سرانجام در بيستم تير ماه 1325 در سن 45 سالگي درگذشت.
خبرنگار: زهره كرمي **انتشار دهنده: محسن حسن نيا
/1899/7330