آیا مهاجرت معكوس از تهران كلید خورده است؟

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، تجمع مراكز سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی در تهران از آن شهری جذاب، پردرآمد و زیبا در تصور بسیاری ساخته است. همین مساله، سالانه بین 200 تا 250 هزار نفر به جمعیت تهران اضافه می كند. غافل از آنكه تهران در حال حاضر به شهری شلوغ، آلوده، پر سر وصدا و به تعبیر ساكنانش «بی در و پیكر» تبدیل شده است كه تنفس در هوای پاك و نبودن ترافیك بیشتر شبیه به یك آرزو شده تا ملزومات و حق طبیعی زندگی.
به گفته كارشناسان، تهران برای زندگی تنها چهار میلیون نفر مناسب است، در صورتی كه روزانه حدود 14 میلیون نفر دراین شهر مشغول كسب و كار هستند و شب ها بیش از 6 میلیون نفر به محل زندگی خود در شهرهای اطراف باز می گردند . درحالی كه اگر بهترین سوخت و خودرو نیز وارد شود باز هم آلودگی گریبانگیر شهر خواهد بود زیرا این جمعیت ظرفیتی برای ایجاد آلودگی است.
با وجود این، آمارهای تازه اندكی امیدبخش به نظر می رسند و نوید كلید خوردن پدیده مهاجرت معكوس از تهران را می دهند.
برپایه آمارها، در فاصله زمانی سال های 1390 تا 1395 تعداد 350 هزار و 632 نفر از استان تهران به استان های دیگر مهاجرت كرده اند. براساس اطلاعات مركز آمار ایران، البرز، گیلان، مازندران و خراسان رضوی به ترتیب در صدر استان‌ های مهاجرپذیر قرار دارند.
نتایج بررسی ها نشان می دهد تهرانی ها در راس ساكنان سایر كلانشهرها در جست وجوی شهری جز تهران برای زندگی هستند. چندی پیش نیز «سید ابوالفضل رضوی» معاون توسعه روستایی مناطق محروم نهاد ریاست جمهوری گفت: از سال 90 تا سال 95 در 535 روستای بالای 20 خانوار شاهد افزایش جمعیت بوده ‌ایم.

** چرا ساكنان تهران به فكر كوچ افتاده اند؟
بسیاری از مهاجرانی كه در یكی دو دهه اخیر شهر و روستای زادگاه خود را به امید دستیابی به شغل و رفاه بهتر ترك كردند و وارد تهران شدند، گمان نمی بردند كه پس از گذشت چند سال نه تنها به زندگی بهتری دست نیافته اند، بلكه آرامش زندگی خود را نیز از دست داده اند و اكنون به جز مشكلات اقتصادی، مشكلات دیگر نیز به زندگی آنان افزوده شده است.
به نظرمی رسد نخستین عامل در تصمیم گیری شهروندان برای مهاجرت از پایتخت هزینه های هنگفت زندگی در كلانشهر تهران باشد. از اجاره و خرید مسكن گرفته تا هزینه خوراك و رفت و آمد، در سال های اخیر روند فزاینده ای در تهران داشته است.
پس از انگیزه شغلی، یافتن مسكن مناسب و كیفیت زندگی بهتر مهمترین عامل در مهاجرت افراد به شمار می رود.
بر پایه آمارها 33 درصد از هزینه های سبد هر خانوار ایرانی صرف هزینه مسكن می شود این رقم در تهران به 48 درصد می رسد. اینكه نیمی از درآمد خانوار صرف هزینه مسكنی شود كه در بسیاری مواقع نیز از نظر كیفیت، متراژ و محله مورد دلخواه افراد نیست، رقم بالایی به نظر می رسد. بنابراین قیمت بالای مسكن بهانه خوبی به دست آن افرادی داده است كه شاید با مبلغی بسیار اندك تر از آنچه در تهران هزینه می كنند، بتوانند خانه ای دلخواه در شهری دیگر بیابند.
از سویی دیگر نفس شهروندان ساكن تهران در سال های اخیر به ویژه در دو فصل پاییز و زمستان از آلودگی هوا به تنگ آمده است. تهرانی ها در پاییز امسال دو برابر بیشتر از پاییز سال گذشته هوای آلوده تنفس كردند.
كاهش بیش از 90 درصدی بارش ها نیز عامل تشدید كننده آلودگی این روزهای تهران در مقایسه با سال قبل است. بنابراین فرار از آلودگی هوا و دور شدن از انواع بیماری های ریوی و قلبی از دیگر دلایل مهاجران از تهران است.
ترافیك نیز بخش دیگری از معضلات پایتخت است و شهروندان ساعت های زیادی از وقت روزانه خود را در پشت چراغ قرمزها سپری می كنند. اگرچه حمل و نقل عمومی در سال های اخیر گسترش چشمگیری در این شهر یافته است اما افزایش جمعیت تهران به گونه ای بوده كه افزودن خطوط مترو و بی آر تی نیز گره ای از معضلات ترافیكی تهران حل نكرده است.
وقوع احتمالی یك زلزله بزرگ در تهران نیز را می توان از دیگر دلایل شروع مهاجرت معكوس در تهران برشمرد. سال ها است زلزله شناسان و زمین شناسان وقوع زلزله ای بزرگ در تهران را هشدار می دهند.
براساس تخمین های تاریخی هر 70 سال یك بار زلزله ای بزرگ تهران را به لرزه درآورده است اما از آخرین زلزله بزرگ تهران تاكنون بیش از 100 سال می گذرد. زلزله 5.2 ریشتری آذرماه تهران نیز باعث ترس و وحشت بسیاری از شهروندان شد.

** افزایش مهاجرت معكوس در گروی توسعه زیربنایی شهرها و روستاها
سال ها است كه بخش زیادی از تلاش مسئولان و دولتمردان بر تدوین و اجرای سیاست های توسعه ای در شهرستان ها و روستاها معطوف شده است. در یك دهه اخیر نیز شاهد توسعه بسیاری از شهرستان های كشور بودیم اما هنوز تا توقف مهاجرت و ایجاد شرایط توسعه پایدار در شهرهای بزرگ و كوچك فاصله باقی است.
با وجود این، آمارها از مهاجرت معكوس به شهرها و روستاها خبر می دهند. به نظرمی رسد توسعه زیرساخت های روستایی و شهری نقش عمده ای در بازگشت مهاجران داشته است.
اجرای طرح‌ های اشتغالزایی در روستاها و صدور مجوز برای تغییر كاربری اراضی كشاورزی برای ساخت مسكن جوانان، بیشترین علت رشد روند مهاجرت معكوس در برخی مناطق مانند استان مازندران بوده است.
بر اساس ابلاغیه جدید برای ساخت مسكن جوانان صدور مجوز تغییر كاربری برای حداقل 500 متر زمین كشاورزی داخل محدوده روستایی مانعی ندارد، البته شرط اصلی صدور مجوز در این زمین‌ ها اقامت دائمی است نه اینكه این خانه‌ ها برای تفریح و اقامت فصلی ساخته شوند.
دسترس مناطق روستایی به اینترنت پرسرعت، افزایش كیفیت بهداشت و درمان مناطق شهری و روستایی، برقراری دسترسی به آب بهداشتی، ایجاد ظرفیت اقتصادی در جوامع محلی، رشد مشاغل خانگی مانند پرورش گل و گیاه یا قارچ از دیگر برنامه های اجرایی در مناطق روستایی برای تشویق مردم به بازگشت به زادگاه بوده است.
توسعه زیرساخت های شهری، حل معضل اشتغال در استان های مرزی، ایجاد امكانات رفاهی و تفریحی، تجهیز مراكز استان ها و حتی شهرهای كوچك به سالن های ورزشی، سینما و تئاتر نه تنها از مهاجرت خواهد كاست بلكه باعث افزایش مهاجرت معكوس خواهد شد.

** موج مجازی و ترغیب به مهاجرت معكوس
زلزله اخیر تهران و تشدید آلودگی هوا در ماه های گذشته دو عامل جدی بودند تا مهاجرت معكوس جای خود را میان افكار عمومی و فضای مجازی باز كند. در این مدت شاهد موجی از اظهارنظرها درباره زندگی در شهری به جز تهران و گله از وضعیت دشوار زندگی در پایتخت از سوی كاربران شبكه های اجتماعی بودیم.
طنزهایی با این مضمون كه اگر از زلزله نمیریم از آلودگی حتما یا اشتراك تجربه مهاجرت معكوس از زبان شهروندانی كه تهران را ترك كرده اند در ایجاد جرقه ای میان شهروندان برای فكر كردن به ترك تهران بی تاثیر نبوده است.
یكی از كاربران در صفحه توییتر خود نوشت: تهران رو با چشمانی گریان ترك می‌كنم. به‌خاطر زمستونی كه یادگار شد، برفی كه نبارید، بارونی كه خاطره شد، به‌خاطر آلودگیش، سیاهیش، آدم‌ های چندرنگش و خیلی دردهای پنهانش. ‌ای‌ كاش این‌ طور نبود. كاش از اول ثروت درست تقسیم می ‌شد كه این همه آدم مجبور به مهاجرت به تهران نمیشدن.
كاربری دیگری به نام بابك عنوان كرد: بعد از 40 سال زندگی تو تهران به دلیل بیماری تنفسی به همراه دو دخترم به زادگاه همسرم گیلان اومدیم. دیگه خبری از اون سرفه های وحشتناك نیست.
به اشتراك گذاشتن تجربه زندگی در مناطق روستایی و شهرهایی ییلاقی در فضای مجازی باعث شده تا آن دسته از افرادی كه دارای «خانه دوم» هستند به فكر مهاجرت دائمی بیوفتند یا دست كم روزهای بیشتری را در مناطق حاشیه ای تهران یا شهرهای بزرگ سپری كنند و از آلودگی هوا در امان باشند.
به طور كلی آسان سازی زندگی و تامین شرایطی رفاهی و اقتصادی به ویژه در شهرهای كوچك و روستاها مهمترین راهكار توقف مهاجرت و شروع مهاجرت معكوس است.
انبوه مشكلات زندگی در شهرهای بزرگ مانند تهران كه آلودگی هوا و كاهش ضریب سلامت، تمایل شهروندان به زندگی های آرام و بی دغدغه سوق داده است. اگرچه به واسطه زندگی در شهرهای كوچك بخشی از امكانات رفاهی و تفریحی افراد به ویژه در حوزه فرهنگی كاسته می شود اما به ازای آن زندگی در آرامش، سلامت جسمی، فرصت زندگی آسوده تر، هوای پاك، محصولات غذایی سالم تر، خانه های بزرگتر را تجربه می كنند. اگر در سال های گذشته توزیع متوازن امكانات و ثروت در استان های كشور صورت می گرفت، اكنون شاهد انفجار جمعیتی در شهرهای بزرگ نبودیم.
حال كه كلید قفل مهاجرت معكوس یافته شده، از مسئولان انتظار می رود كه همت خود را بیش از گذشته بر اشتغالزایی و تجهیز استان ها به امكانات رفاهی، بهداشتی و تفریحی معطوف ساخته تا توازن جمعیتی در استان ها و شهرهای ایران برقرار شود.

پژوهشم** 9283** 1601**خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید