جدايي‌طلبي در كردستان عراق: هوشياري و مراقبت‌ها

در ادامه اين يادداشت به قلم سيداحمد حسيني، مي خوانيم: اين بازه زماني، مقطعي است كه دولت عراق در دوراهي سختي قرار مي‌گيرد و توانش در دو جبهه درگير مي‌شود.
نظر به اهميت موضوع و ضرورت طرح ديدگاه ها و تبادل افكار و نظرات، در اين نوشته تلاش مي گردد ابعاد و جوانب اين مساله مورد توجه و راهكارهاي ممكن مورد بحث قرار گيرد:
عقبه فكري:
ناگفته مشخص است كه تصميم اقليم كردستان عراق در حركت به سمت جدايي، از پشتوانه فكري شامل متخصصين حوزه هاي مختلف برخوردار است و همه مراحل و تصميم ها را بر اساس آثار و پيامدي كه دارد طراحي و عملياتي مي نمايند.
بنابراين در برخورد با اقداماتي كه صورت مي گيرد نبايد غيراصولي و هيجاني برخورد كرد بلكه لازم است كشورهاي همجوار از همه ظرفيت هاي خود در اين زمينه بهره گرفته و با تشريك مساعي و آينده نگري تصميماتي را اتخاذ نمايند كه در ادامه آن ها را با دشوارهاي گوناگون مواجه نسازد.
مقطع زماني:
بدون ترديد طراحي صورت گرفته براي اجراي همه پرسي در اقليم، توجه ويژه اي به مقطع زماني اين تصميم داشته است. با مروري بر تحولات، مشخص است كه اتاق فكر اين اقدام مرزي بين تضعيف خطر داعش و دور ساختن آنان از منطقه اي حداكثري كه اقليم براي خود تصور نموده از يك،طرف و از بين نرفتن كامل اين گروه بنحوي كه دولت عراق هنوز درگير جنگ با آن ها مي باشد را در نظر گرفته است.
اين بازه زماني، مقطعي است كه دولت عراق در دوراهي سختي قرار مي گيرد و توانش در دو جبهه درگير مي شود و لذا اقليم با دولت ضعيف و گرفتار در بغداد روبرو مي شود.
آمادگي هاي لجستيك:
هنوز ابعاد و مقدمات لجستيكي اقدام اقليم كردستان عراق مشخص نگرديده اما از اخبار پراكنده اي كه به گوش مي رسد مي توان نتيجه گرفت كه آمادگي هاي مختلفي مانند ساماندهي نيروهاي كرد ضدانقلاب، تهيه سلاح و مهمات مورد نياز و تدارك براي يك دوره مقاومت حداقلي براي ايستادگي بر مواضع تدارك ديده شده و تقسيم كار لازم در اين زمينه صورت گرفته است.
بنابراين بايد انتظار داشت كه مقامات اقليم براي يك دوره تعريف شده، آمادگي فكري، معنوي، لجستيكي و روحي داشته و خود را از مرحله پرشدت اوليه خارج ساخته و سپس فرصت تفكر، بازيابي، برنامه ريزي و نحوه برخورد با اضلاع مختلف بحران در داخل و خارج را طراحي نمايند.
حركت گام به گام در سايه بحران:
مشخص است كه در سال هاي اخير بخصوص در مقطع بروز و ظهور داعش، اقليم كردستان همه اقدامات و گام هاي خود را بر اساس به تحقق نشاندن موضوع استقلال پيش برده و اتاق فكري كه از قبل به آن اشاره گرديد، در سايه تحولات عراق، پازل هاي خود را تكميل كرده است.
استفاده از ظرفيت هاي تركيه براي شكوفائي اقتصادي و باز كردن كريدورهاي حمل و نقل و كشيدن خطوط انتقال نفت اقليم به بازارهاي مصرف، كشاندن پاي شركت هاي مهم اروپائي و آسيايي به منطقه، سوءاستفاده از همكاري و همراهي هاي ايران و بصورت بارز در رفع تهديد داعش كه در يك قدمي فتح اربيل قرار داشتند و اگر كمك هاي ايران نبود اقليم كردستان با چالش هاي عظيمي روبرو بود و نيز گستراندن حوزه سرزميني خود به مناطقي همچون كركوك كه مالكيت آن موضوعي بحث انگيز در داخل عراق مي باشد، نشان از آن دارد كه اقليم از سال ها قبل تدارك ورود به چنين مرحله اي را ديده است.
در اين خصوص بايد به اشتباه فاحش دولت تركيه در قبال اقليم كردستان و استفاده ابزاري از آن براي مواجهه با دولت مركزي عراق اشاره نمود كه هم به لحاظ شكلي و هم به لحاظ پروتكلي به گونه اي با بارزاني برخورد كردند كه او را به اين باور و اطمينان رساند كه مي تواند پرچم دار تغييري ژئوپلتيك در جغرافيا و ساختار سياسي منطقه باشد.
موقعيت جغرافيايي:
در كنار اصل بنيادين تخطي از حقوق بين الملل، ناديده گرفتن قانون اساسي عراق و قدم برداشتن در مسير خدشه به تماميت ارضي آن كشور برغم اختيارات و امكانات وسيعي كه دولت عراق براي مسئولين اقليم در نظر گرفته است، يكي از زمينه هايي كه موضوع گرايش استقلال طلبانه اقليم كردستان عراق را در مركز توجهات قرار داده است شرايط جغرافيائي و موقعيت ژئوپلتيك اين منطقه مي باشد.
همجواري اين منطقه با كشورهاي ايران، تركيه و سوريه و امكان تسري يافتن مسائل آن به كشورهاي پيراموني و اثرگذاري آن در منازعات ژئوپلتيك منطقه كه حساسيت خود را در كشمكش هاي سال هاي اخير در عراق و سوريه نمايان ساخته و علاوه بر كشورهاي منطقه، قدرت هاي جهاني را در خود درگير ساخته است مساله اي است كه در بطن حادثه رخ داده مستتر بوده و در ادامه هر چه بيشتر خود را نشان داده است.
بي جهت نيست كه رژيم صهيونيستي بعنوان تنها حامي و پشتيبان نيروي جدايي طلبي بر اين نقطه تمركز كرده و از جدايي كردستان از عراق بعنوان يك ذخيره استراتژيك براي خود نام مي برد. اگر دقت نمائيم توجه به اين نقاط استراتژيك در مناطق ديگر نيز از سوي رژيم اسرائيل تجربه شده است چرا كه يكي از علل و پيش زمينه هاي پيدايش خود رژيم نيز قرار گرفتن در نقطه استراتژيك در محل اتصال حوزه هاي مهم جغرافيائي به يكديگر بوده است. تل آويو در ماجراي جنگ بين گرجستان و روسيه بر سر مناطق خودمختار اوستيا و آبخازيا دخالت كرد اما قدرت برتر روسيه اجازه نداد كه اين مناطق از دسترس آن ها خارج شود.
مورد ديگر مربوط به جدايي سودان جنوبي مي باشد كه سناريو به نتيجه رسيد و سرزميني با منابع انرژي و سرچشمه هاي آب فراوان در دامن آن ها قرار گرفت و اكنون نيز اقليم كردستان جذاب ترين موردي است كه مي تواند بعنوان يك بازوي راهبردي براي آن رژيم عمل نمايد بخصوص اينكه اربيل در تنهائي استراتژيك خود مجبور است هر چه بيشتر بر آن تكيه نمايد.
ملاحظات و راهكار ها:
بحث در خصوص ابعاد مختلف راهبرد جدايي اقليم كردستان از عراق بسيار و ابعاد پيچيده اي دارد كه پرداختن به تك تك آن ها، حوصله و مناسبت ديگري را طلب مي كند. بدون ترديد اين مساله آنچنان ريشه دارد كه توجه و تامل بسيار جدي كشور عراق و همسايگان را طلب مي كند و ضرورت بسيار دارد كه همفكري ها و همكاري ها هر چه بيشتر گردد چرا كه تاكنون نتيجه كوتاهي ها و عدم توجه ها، منجر به انجام يك مرحله از چالش كنوني يعني برگزاري همه پرسي، هر چند با معيارها و مكانيسم هاي حكومت اقليم شده است. با اين وجود توجه و رعايت نكاتي چند بعنوان راهكارهاي اقدام در شرايط كنوني مورد اشاره قرار مي گيرد:

همكاري كشورهاي پيراموني:
راهبرد اقليم كردستان عراق براي جدايي از دولت مركزي، موضوعي چند بعدي و برخوردار از زواياي گوناگون است و براي مواجهه با آن، همكاري دول همجوار كاملا ضروري است چرا كه در اينصورت اثرگذاري تصميمات و اقدامات بسيار بالا رفته و نتيجه دهي اقدامات به نحو چشمگيري افزايش مي يابد.

بهره گيري از اجماع جهاني:
همانگونه كه مشاهده مي گردد همه كشور ها و نهادهاي بين المللي با اين اقدام اقليم كردستان مخالفت كرده و بر ضرورت تغيير در تصميم آن ها تاكيد كرده اند. اين فرصت بسيار مناسبي است كه اقدامات دولت مركزي عراق و دول همجوار در چنين بستر مناسبي صورت مي گيرد.
اين اجماع در شرايطي است كه منطقه و جهان حوصله و طاقت درگير شدن در بحراني كه مي تواند خسارت ها و پيامدهاي بسيار بر جاي گذاشته و حتي مردم اقليم را با سختي ها و تنگناهاي بي پايان مواجه سازند را ندارند آن هم در شرايطي كه پديده اي به نام داعش و افراط گرائي با آن همه خسارات مادي و معنوي و انساني در حال پايان يافتن است و وجدان بشري از اين ناحيه بسيار آزرده شده است.
به همين خاطر، فضاي بسياري مناسبي براي حركت دستگاه هاي ديپلماسي كشورهاي منطقه است و از طرفي مي تواند بستري براي تعاملات جديدي باشد كه فاصله كشورهايي مانند ايران، تركيه و عراق كه فاصله ها و شكاف هائي برداشته است را ترميم نمايد.
شفاف سازي و آگاهي بخشي:
از آنجا كه رويداد جاري در منطقه كردستان عراق با مردم شريف كرد در آن اقليم و نيز مناطق كردي در دول همجوار ارتباط دارد بايد شفاف سازي لازم صورت گيرد كه اقدامات كشورهاي منطقه در خصوص وضعيتي كه در اقليم كردستان رخ داده مساله اي قشري و نژادي نيست و هدف اين نوشتار و اقدامات آن نيست كه خداي ناكرده به منافع و خواسته هاي آنان آسيب زده يا خدشه اي وارد گردد.
برعكس، هدف تشريح بيشتر موضوع و روشن ساختن صحنه اي است كه در آن حركت مي كنيم بخصوص اينكه برخي كانون ها و لابي هاي قدرت درصددند تا اهداف سياسي و ژئوپلتيك خود را در قالب خواست هاي قشري، قومي و نژادي پيش برده و از آن ها صرفا اهرمي براي دستيابي به اهداف خود بسازند.
در آگاه سازي و روشنگري ها بايد به اين نكته توجه شود كه همه جهان بخصوص منطقه خاورميانه با موضوعات قومي، قبيلگي و نژادي مواجه هستند و اگر قرار باشد روي اين موضوعات دست گذاشته شود پاياني بر آن متصور نيست و ممكن است موج هائي بلند شود كه اقوام و نژادهاي ديگر را تحريك نمايد و فضا و شرايط دوستانه كنوني را كاملا آشفته و گل آلود سازد.
به راستي اگر توجه گردد دنياي كنوني، عصر جدايي سازي ها و ديواركشي ها نيست بلكه برعكس مختصات دنياي جديد كه برخوردار از شيوه ها و فناوري هاي جديد است مرز ها را كاملا از بين مي برد و عوامل ديگر قدرت خود را نشان مي دهند و هر كشوري كه به اين مولفه ها توجه ننموده و خود را در منازعه قوميت ها، مذاهب و نژاد ها درگير سازد از قافله پيشرفت و ترقي باز مي ماند و به بيراهه مي رود.

حقوق شهروندي و مسائل قوميت ها:
در كنار همه مسائل بيروني كه به شرح و بسط مختصر آن پرداختيم ما را به اين نقطه نمي رساند كه به يكي از موضوعات مهم در حكمراني داخلي توجه نكرده و در حاشيه قرار دهيم. ايران كشوري با مختصات سرزميني، تاريخ، تمدن و فرهنگ غني خود و البته با ويژگي مهم اقوام و سلائق گوناگون است. كشوري كه هر گوشه اش مزين به آداب، سنن، باور ها و آئين هاي مختص به خود است و اين خود جلوه اي از زيبائي و شكوه ايران است.
اين اقوام بايد كاملا مورد احترام و توجه قرار گرفته و كاملا به مطالبات و خواست قانوني آنان در چارچوب قانون اساسي كشور توجه و از شرايط و فضاي محيطي محل زندگي خود كاملا رضايت داشته و بر ايراني بودن و شكوه و فرهنگ مترقي خود افتخار نمايند. اگر ما با اين موضوع و مسائلي كه در زيرمجموعه آن است توجه نمائيم و در كنار قدرت سخت، قابليت ها و بستر قدرت نرم خود را افزايش دهيم نه تنها از رخدادهاي گوناگون محيط پيراموني خود نگران نمي شويم بلكه به الگوئي الهام بخش براي منطقه تبديل مي شويم كه گذر زمان قدرت مانور ما را افزايش خواهد داد و البته در هر شرايطي، هوشياري، مراقب و دقت در تحولات نيز كاملا ضروري مي باشد.
*منبع: پايگاه خبري ديپلماسي ايراني/ 15 مهر96
** اول ** 1337- انتشار دهنده: خداوردي اسدي