به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، اتحادیه اروپا در سال های اخیر بر پویایی سیاسی خود افزوده است. كشورهای اروپایی از دهه 1990 میلادی انسجام خود را برای تصمیم گیری سیاسی واحد بیشتر كردند. در واقع یكی از نخستین پرونده هایی كه قاره سبز توانست در عرصه بین المللی نقش آفرینی كند پرونده هسته ای ایران بود. سه كشور آلمان، فرانسه و انگلیس در سال های نخستین قرن 21 به توافق سعدآباد با تهران دست پیدا كردند. با وجود نقش قابل توجه اروپا در این قضیه اما كاخ سفید با خلف وعده خود، این دستاورد و تواففق را عقیم گذاشت.
بار دیگر در سال 2015 نیز سه كشور آلمان ، فرانسه و انگلیس در قالب گروه كشورهای 1+5 پس از نزدیك به دوسال تلاش پیگیر دیپلماتیك توانستند به یك توافق هسته ای با ایران دست پیدا كنند كه در قبال بازرسی و توقف برخی ابعاد برنامه هسته ای، تحریم های این حوزه علیه كشورمان را رفع كرد.
كاركرد توافق برجام تا آغاز دوره ریاست جمهوری «دونالد ترامپ» در آمریكا مناسب و با بیشترین مفاهمه و البته چالش های اندك پیگیری و اجرا شد اما پس از تغییر رئیس جمهوری آمریكا، انتقاد و بی توجهی به این توافق از سوی دولتمردان كاخ سفید آغاز شد. ترامپ ابتدا شعار پاره كردن برجام و خروج از آن را سر داد و اكنون با كم كردن از تندی اظهارات خود، نقض یا خروج و حتی تغییر در توافق را دنبال می كند.
در روزهای اخیر مقام های اروپایی به دلیل نقش خود در دستیابی به آن و منافع حاصل از این توافق، به شدت با رویكردهای ضدبرجامی ترامپ مخالف كرده اند. علاوه بر «فدریكا موگرینی»، مسئول اصلی اعلام سیاست خارجی اتحادیه اروپا مقام های ارشد سیاسی فرانسه، آلمان، هلند و بسیاری از كشورهای دیگر در قاره سبز بر لزوم ادامه اجرا و پایبندی همه طرف ها به برجام تاكید كرده اند.
گذشته از نقش آفرینی سیاسی و كسب وجهه در عرصه بین المللی، منافع تجاری مهمترین انگیزه كشورهای اروپایی برای ادامه برجام و رفع تحریم های علیه ایران به شمار می رود. از این رو می توان گفت اروپا و آمریكا در قضیه برجام رو در روی هم قرار گرفته اند. بر اساس همین استدلال ها است كه به تازگی اندیشكده «شورای روابط خارجی اروپا» (ECFR) در پژوهشی با بیان اینكه فرسایش نرم برجام یكی از نبردها در سطح جهانی است، بر لزوم بازاندیشی اروپا در ماهیت نظام بین المللی و ائتلاف سازی های جدید برای مقابله با آمریكا تاكید كرد.
تحلیلگران راهكارهای گوناگونی را به كشورهای اروپایی برای ادامه روند برجام و حفظ اعتبار اروپا در مقابل زیاده خواهی های ترامپ ارائه می كنند.
**اروپا عزم خود را در مقابله با آمریكا نشان دهد
ترامپ استدلال های محكمی را برای مخالفت با توافق هسته ای در دست ندارد و از این رو اتخاذ چنین راهبردی از سوی وی با خطراتی همراه خواهد بود. این نكته ای است كه تارنمای اندیشكده تحلیلی اروپاییEuropean Leadership Network در ارزیابی شرایط اروپا نسبت به توافق هسته ای ایران و قدرت های جهانی آورد و افزود: با هر معیاری اگر به موضوع بنگریم ایران در حال اجرای تعهدات خود در چارچوب توافق چندجانبه هسته ای با سه كشور اروپایی و سه عضو شورای امنیت (در گروه 1+5) است. دیدگاه هایی هم كه واشنگتن در مورد توافق برجام عنوان می كند نشان از ناموفق بودن آمریكا است.
«كلسی داونپورت» مدیر سیاست عدم اشاعه انجمن كنترل تسلیحات نویسنده این گزارش تحلیلی است كه اعتقاد دارد: ترامپ با توجه به معیارهای ارزیابی موفقیت آمیز بودن برجام، متقاعد شده است تا تحریم های بیشتری را علیه ایران به اجرا در آورد. سوالی كه مطرح می شود این است كه ترامپ چگونه می خواهد با بیان نقض روح برجام ، ایران را مقصر جلوه دهد؟ علاوه بر این با وجود همه شواهد در مورد پایبندی ایران، وی چگونه می تواند برای دوره بعدی گزارش تایید برجام را به كنگره ارسال نكند؟
تحلیلگران هم تاكید می كنند ترامپ قادر نخواهد بود چارچوب های قدیمی تحریم را كه با برجام تضعیف شده است دوباره برقرار كند زیرا ایران به همه تعهدات خود عمل كرده است. بنابراین اعمال دوباره تحریم ها به ویژه تحریم های ثانویه می تواند تهدیدی جدی برای توافق هسته ای از سوی همه طرف ها تعبیر شود.
به نوشته این گزارش حتی در برجام ذكر شده است از نظر ایران بازگشت تحریم ها به مفهوم توقف اجرای آن خواهد بود. در آمریكا نیز چهره های بسیاری هستند كه می دانند ایالات متحده نمی تواند عامل مرگ و نابودی این توافق باشد. دولت های اروپایی هم به صورت عمومی اعلام كرده اند مخالف هر تحریم بی دلیلی هستند زیرا به منافع شركت های اروپایی لطمه می زند و در نتیجه باعث بی تاثیر بودن اقدامات آمریكا می شود.
در این چارچوب اروپا می تواند اقدامی را برای تحكیم برجام نشان دهد به این صورت كه اعلام كند: در زمینه توافقی كه آمریكا آن را به صورت یكجانبه نابود كند، دو باره مذاكره نخواهد كرد و به آمریكا اجازه داده نمی شود كه فكر كند با افزایش فشار می تواندب ه توافق بهتری دست پیدا كند.
این كارشناس برجسته هسته ای در پایان تحلیل خود عنوان كرد: بدون تردید برجام یك بحران بلندمدت با ایران را حل كرد و تاكنون موفق بود. به همین دلیل اروپا نباید به دولت ترامپ اجاز دهد تا با دلایل سیاسی كه ارتباطی به پایبندی ایران ندارد باعث نابودی توافق شود. مقابله با چنین پیامدی نیازمند حمایت و تلاش جامعه جهانی به ویژه اروپا است.
**نقش آفرینی اروپا و نفع آن برای همه طرف ها
در شرایط كنونی ترامپ برجام را دچار مخاطره جدی كرده است نكته اینجاست كه هر دو طرف یكدیگر را به نقض توافق متهم می كنند. تارنمای بولتن دانشمندان اتمی (Bulletin of the Atomic Scientists) نوشت: در این شرایط اروپا می تواند با فعال سازی یك كانال مالی با ایران سهم عمده ای در فرونشاندن این آتش داشته باشد.
اروپا از سال های گذشته به دنبال حل موضوع هسته ای ایران بود و سرانجام در سال 2015 با برجام این كار انجام شد. پس از آن تعامل تجاری دوباره اروپا با ایران از سر گرفته شد كه نفت و انرژی سهم عمده ای در آن داشته است.
به نوشته این تحلیل، تاكنون ایران به طور كامل به متن و روح برجام پایبند بوده است اما ایالات متحده برخی اقدام ها در زمینه واردات مواد در حوزه موشكی را كه نقض برجام به شمار نمی رود، مورد توجه قرار داده است و با این كار این توافق را به مخاطره انداخته است. اگرچه تاكنون با وجود اظهارات ترامپ، آمریكا نیز به برجام رعایت كرده است اما این احتمال وجود دارد سخنان تند وی باعث تضعیف برجام و تحریك برخی مخالفان آن در ایران شود.
این بولتن تحلیلی توصیه هایی را ارائه می كند تا اقدام اروپا برجام را حفظ كند. این اتحادیه در این توافق حق دارد چون سرمایه گذاری دیپلماتیكی عظیمی را در این راه هزینه كرده و تا به حال هم تمایل به ادامه تعامل را نشان داده است. اروپا برای بقای برجام می تواند سه اقدام ضربتی را انجام دهد تا به هر دو طرف عزم خود را نشان دهد.
نخست، اروپا یك كانال امن مالی برای معامله با ایران ایجاد كند. این امر مزایای چندگانه ای دارد هم تجارت با ایران را تقویت می كند و هم به تندروها در آمریكا نشان می دهد كه نمی توانند توافق برجام را تضعیف كنند؛ دوم اینكه گرچه ایران برجام را نقض نكرده است اما اروپا به هر دو طرف در مورد عواقب نقض برجام پیام هایی را می فرستد و سومین موضوع این كه نشان دهد برجام بهترین راه برای اطمینان یافتن از برنامه های هسته ای ایران است و به همین جهت ارزش آن را دارد كه به تدریج از میزان محدودیت آن برای ایران كم شود.
این بولتن تحلیلی، از یك طرف منافع اروپا و ترامپ را هم راستا می داند و از طرف دیگر اعتقاد دارد برای ایران نیز بهتر است تا اروپا از نقش و نفوذ خود برای ادامه بقای برجام استفاده كند. به همین جهت به نفع ترامپ است كه از كانال مالی امن اروپایی حمایت كند زیرا در صورت اقدام یكجانبه ایالات متحده ممكن است جایگاه این كشور در مقابل ایران تضعیف و برتری آمریكا بر سیستم مالی جهانی نابود شود.
پژوهشم**9130 **1601**خبرنگار: حسین عباسی نسب** انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearch همراه شوید.
تهران- ایرنا- كارشناسان مسائل بین المللی به اتحادیه اروپا پیشنهاد می كنند در كنار نقش آفرینی مستقل از سیاست های ایالات متحده، خط مشی هایی را اتخاذ كند كه باعث جلوگیری از افزایش تنش و فروپاشی برجام می شود.