سد گلورد ؛ طلسم 50 ساله اي كه با تدبير شكست

به گزارش خبرنگار ايرنا ، سدگلورد كه در 45 كيلومتري جنوب شرقي شهر نكا ساخته شد ، طرحي بود كه سال ها در عين باور به نياز آن ، در پشت سدهائي از مشكلات و بهانه ها از نبود اعتبار گرفته تا هزار جور مانع ديگر ، انتظار تولد مي كشيد و هر بار چون فرزندي ناخوانده ، فقط وعده جشن تولدي داده مي شود و ديگر هيچ .
تنها بررسي خبرهاي منتشر شده در رسانه در دولت نهم و دهم نشان مي دهد كه هر سال يكي از مسئولان كشوري يا استاني در اين مدت وعده آبگيري اين سد را ' سال آينده ' مي داد ، آينده اي كه هيچگاه تا پايان عمر آن دولت ها از راه نرسيد و سبب شد تا اميد بهره برداري از اين طرح براي مردم منطقه به توهمي همرنگ بسياري طرح هاي نيمه تمام ديگر تبديل شود .
** دفن سيلاب ها و خشكسالي در وعده هاي توخالي
ساليان سال سيلاب ها آمدند و مردمان شرق مازندران را به عزاي عزيزان و زمين و محصول نشاندند ، اما خبري از پايان ساخت سد نبود، زمين هاي كشاورزي خشك شدند و چاه هاي عميق يكي پس از ديگري بر گرده زمين نشستند و آب هاي زيرزميني را به كام مرگ كشاندند، اما باز هم خبري از پايان سد نبود.
دشت هاي فقيري كه چشمانشان خشك شده بود و ديگر نگاه نافذي براي جذب كشاورز و روستايي و هيچكس نداشتند با غربتي به رنگ خشكسالي، سيرابي را از اجراي طرح سدي به انتظار نشسته بودند كه دولت هاي پي در پي را به دليل سختي كار، ضربه فني كرده و پشتشان را به خاك زده بودند و پايان اجراي اين حريف قدر ، حريفي قدرتر با همتي سخت تر از پايه هاي بتوني سد مي طلبيد كه در نيمه دوم سال 92 از راه رسيد و تلاش هاي همسوي مجموعه آن ، بازواني توانمند براي بالابردن پايه هاي نفس بريده اين سد شد.
** تاريخچه اي به درزاي سدسازي در ايران
آغاز تولد سد گلورد به دهه قبل از 50 هجري شمسي و دوران آغاز پيدايش رويه اي به نام سدسازي در ايران بر مي گردد. مكان يابي و مطالعات اوليه اين سد به منظور آبدهي نواحي شرق مازندران در آن سال ها آغاز شد اما سد در ساليان قبل از انقلاب در همان مراحل روي كاغذ و تنها با نام و نشاني بر زمين، رها شد.
طرح سد گلورد پس از انقلاب به طرح هاي انقلابي پيوست و تقريبا تا سال 69 اقدامي براي عملياتي كردن و پيشبرد در اين زمينه انجام نشد. در سال 69 و اوج گرفتن فعاليت هاي دوران سازندگي و سدسازي ، عمليات مطالعاتي اين سد مجددا مطرح و آغاز و پس از حدود 10 سال از تاييد، وارد عمليات اجرايي شد ، اما در كش و قوس كمبود اعتبارات مالي ، دولت ها را يكي پس از ديگري بازنشسته كرد .
سد گلورد طي همه اين سال ها به حدود كمتر از نيمه رسيد ، اما با قوت گرفتن بحث محروميت زدايي به عنوان راهبرد مهم نظام جمهوري اسلامي در سرلوحه برنامه ها و اهداف دولت تدبير و اميد ، بارقه هايي از اميد در مناطق محروم شرق مازندران و دشت فقير بهشهر به بندر گز بر مسير انتظار چندساله روستائيان چشم به راه نقش بست.
** از كنترل سيلاب تا نجات سفره هاي زيرزميني
اگرچه مازندران از مناطق پرباران كشور به شمار مي رود و آب در فعاليت هاي كشاورزي اين خطه نقش اساسي دارد ، اما به دليل عدم مهار و كنترل اين منبع عظيم، بخش مهمي از اراضي كشاورزي استان داراي وضعيت غرقابي است و امكان كشت و كار در آن وجود ندارد و بخش ديگري از زمين ها نيز به دليل كمبود آب دچار خشكسالي مي شود ، به طوري كه در 10 سال اخير استان مازندران هفت بار با انواع خشكسالي مواجه بوده است.
مازندران 460 هزار هكتار زمين هاي كشاورزي دارد كه سالانه بيشتر از 6 ميليون تن محصولات كشاورزي را توليد مي كند. 20 درصد از آب كشاورزي استان از طريق سدها و آب بندان ها و بقيه از آب هاي سطحي و زير زميني تامين مي شود.
زمين هاي مركزي و شرق مازندران كه دست كم 15 شهرستان را شامل مي شود ، 60 درصد توليدات كشاورزي و باغي استان را در اختيار دارند كه به شدت نيازمند آب هستند.
از سوي ديگر به دليل نوع محصولات كشاورزي استان مازندران مانند برنج ، گندم ديم ، سيفي جات و باغات ، ضريب حساسيت اين استان به خشكسالي بسيار بالاست ، بدين معنا كه بر خلاف استان هاي ديگر، خشكسالي خفيف تهديد بزرگي براي كشاورزي و اقتصاد مرتبط با آن است.
حدود 15 درصد از آب شرب استان مازندران از ذخيره سدها و بقيه از منابع زيرزميني تامين مي شود. امروز دشت مازندران بويژه در مناطق شرق استان به دنبال خشكسالي هاي سال هاي گذشته و اضافه برداشت از چاههاي مجاز و حفر چاههاي غير مجاز در معرض تهديد جدي شوري آب قرار دارد، به گونه اي كه در حال حاضر 82 هزار حلقه چاه در بخش هاي كشاورزي، صنعت، خدمات شهري و روستايي استان وجود دارد كه سالانه بيش از يك ميليارد مترمكعب از آنها برداشت مي شود و بيش از 30 درصد اين چاهها غيرمجازند.
پيشروي آب شور در دو جبهه سطحي و زيرزميني و محاصره و تهديد دشت هاي شرق مازندران با آب شور به مرز هشدار رسيده ، به گونه اي كه به گفته كارشناسان ادامه افت سطح آب هاي زيرزميني خطر تهي شدن كامل سفره ها و نابودي سرمايه گذاري هاي انجام شده و امكانات معيشتي و نيز مشكلات زيست محيطي را به دنبال خواهد داشت.
در كنار اينها ، اقليم مازندران نيز با سرعت در حال تغيير است و در سال هاي اخير بارش به سمت بارندگي هاي رگباري رفته است و باران هاي رگباري و پراكنده به عنوان بارش هاي غير موثر سبب شده تا با وجود افزايش مقدار بارش، روان آب هاي رودخانه ها زياد نشود و در مواردي تبديل به سيلاب شود و يكي از راهكارهاي برون رفت از وضعيت موجود و جبران مشكلات خشكسالي و مديريت بر روان آب رودخانه ها ايجاد سازه هاي تنظيم كننده اي چون سد است.
مازندران 120 رودخانه اصلي و فرعي به طول هفت هزار كيلومتر دارد و توان بالقوه اين استان در حدود 6 ميليارد و 600 ميليون متر مكعب است كه از اين مقدار چهار ميليارد و 900 ميليون متر مكعب آب هاي سطحي و بقيه آب هاي زيرزميني است .
به طور ميانگين سالانه حدود يك ميليارد و 550 ميليون متر مكعب آب در بخش آب هاي سطحي بهره برداري مي شود و بقيه اين آبها به صورت هرز به دريا مي ريزد . سد گلورد از هرز آب رودخانه پرآب نكا و زيرشاخه هايش به حجم سالانه بيش از 100 ميليون متر مكعب جلوگيري خواهد كرد.
تامين آب شرب 30 ميليون متر مكعبي شهرهاي پايين دست نكا ، بهشهر و گلوگاه و روستاهاي مسير ، رفع مشكل بي‌آبي و كم ‌آبي 25 هزار هكتار از اراضي كشاورزي شامل 15 هزار هكتار اراضي نوآباد كه براي نخستين بار با منابع آبي تقويت مي شوند، تنظيم و كنترل سيلاب ها و عوارض مخرب آنها، فراهم سازي زمينه اشتغال هزاران نفر با تامين آب كشاورزي اراضي پايين دست از طريق شبكه هاي آبياري و توسعه ارضي از جمله دستاوردها و بهره وري هايي است كه بر اثر وارد مدار فعاليت شدن اين سد مي توان شاهد آن بود.
شرق مازندران از مناطق كم آب استان بوده و به واسطه اين بحران كم آبي با محروميت هاي فراواني مواجه است كه آبگيري سد گلورد در اين منطقه افزايش توليد محصولات كشاورزي، ايجاد فضاي تفريحي، تفرجگاهي و گردشگري و ايجاد مزارع پرورش ماهي و آبزيان در مسير رودخانه و بهبود وضعيت معيشتي روستائيان و ايجاد اشتغال را به دنبال خواهد داشت.
** طغياني كه مي توانست جانكاه نباشد
سيل نكا ، نمونه اي از سيلاب هاي شرق مازندران بود كه در بامداد پنجم مرداد 78 در پي بارندگي‌هايي كه از روز پيش در شهر نكا آغاز شده بود، به وقوع پيوست و منجر به كشته و زخمي شدن بيش از 80 نفر شد، بارندگي شديد منجر به بالا رفتن سطح رودخانه نكا رود و در نهايت طغيان اين رودخانه كه از ميانه شهر عبور مي‌كند شد.
در اثر اين واقعه ، پل اصلي اين شهر، پل راه آهن، راه‌هاي روستايي، تعدادي از روستاها و زمين‌هاي كشاورزي و تعداد زيادي از ساختمان هاي اداري خسارت ديدند، علاوه بر آن تاسيسات و تجهيزات زير بنايي نظير آب و برق و تلفن خسارت زيادي را متحمل شدند.
سد گلورد بر روي رودخانه هاي نكا رود و زارم رود، سازه اي كه اگر بود، آثار مخرب سيل در اين منطقه و چندين سيلاب بعدي را شاهد نبوديم.
اكنون در مازندران 10 سد با حجم تنظيم 400 ميليون مترمكعب وجود دارد كه اين رقم حدود 10 درصد از آب هاي سطحي استان را شامل مي شود.
** ز عمل كار برآيد ، به سخنراني نيست
بحران شرق مازندران و پايان كار سد گلورد به عنوان راه برون رفت از مصائبي كه شرحش رفت ، سرانجام در سفر دولت يازدهم به استان مازندران در سال 94 جدي گرفته شد. اين طرح كه دولت دهم قرار بود پرونده اش را با مهر ' مهر ماندگار ' ببندد ، در حد حرف باقي ماند تا سرانجام جزو طرح هاي مصوب اولويت دار اين استان در سفر استاني دولت تدبير و اميد قرار گيرد .
رئيس جمهوري يازدهم در سفر مهر ماه 94 عزم دولتش را جزم كرد تا حتي با تزريق اعتباري دو برابري در برخي از بخش هاي اجراي طرح و تلاش شبانه روزي در 2 سال اخير ، بهره برداري از سد گلورد را در هفته هاي پاياني دولت اولش به مردم شرق مازندران هديه و اين ضرب المثل را جاودانه كند كه ' زعمل كار برآيد ' و در روز 13 خرداد 1396 نيز با آغاز آبگيري سد ، چنين كرد .
سد گلورد نكا از جمله سدهاي كشور با شيب تند است كه تعداد آنها در ايران زياد نيست و در ساخت آن از آخرين تكنولوژي‌ها و استانداردهاي روز دنيا استفاده شده است ؛ براي اجراي اين طرح شامل ساخت سد، خاكريزي به ميزان حدود 2.5 ميليون متر مكعب و بتن ريزي حدود چهار ميليون متر مكعب، شبكه هاي آبياري و زهكشي آن 2 هزار و 300 ميليارد ريال اعتبار هزينه شد كه 80 درصد اين اعتبار در دولت يازدهم تامين شد.
سد گلورد ، از نوع سنگريزه اي با رويه بتني با طول تاج 270 و ارتفاع 100 متر از بستر رودخانه به منظور تامين آب كشاورزي و توليد برق در منطقه شرق مازندران با حجم مخزني حدود 107 ميليون مترمكعب آب و ظرفيت اسمي 2 نيروگاه برق برنامه ريزي و اجرا شد.
افتتاح و آبگييري اين سد اجراي طرح هاي بزرگ آبرساني از جمله مجتمع آبرساني نكا، بهشهر و گلوگاه و تمام روستاهاي پايين دست و شبكه آبياري و زهكشي اين بخش را نيز به دنبال دارد كه براي مردمان اين منطقه دستاوردي عظيم در بخش آب شرب و كشاورزي است.
** افتتاح و آبگيري 33 سد در دولت يازدهم
در دولت يازدهم 33 سد در سطح كشور افتتاح يا آبگيري شد كه اين سدها بيش از 4.5 ميليارد متر مكعب از آب كشور را تنظيم مي كنند ، اين درحالي است كه از ابتداي انقلاب تا دولت يازدهم 20 ميليارد مترمكعب در سطح كشور كنترل و تنظيم مي شد كه به طور ميانگين سالانه حدود 600 ميليون مترمكعب آب را شامل بود.
در 4 سال دولت تدبير و اميد به طور ميانگين سالانه يك ميليارد و 125 ميليون متر مكعب آب درسطح كشور تنظيم و كنترل شد و تا پايان سال جاري نيز به گفته وزير نيرو حدود 10 سد ديگر در سطح كشور افتتاح يا آبگيري خواهد شد.
در دولت يازدهم در طول چهار سال به بيش از پنج هزار و 400 روستا در سطح كشور آبرساني و مردم آن مناطق از آب شرب لوله كشي برخوردار شدند، ميزان برخورداري روستاهاي كشور از آب شرب در دولت يازدهم به اندازه 10 سال آبرساني دولتهاي گذشته بوده است.
خبرنگار : فاطمه رحمتي ** انتشار دهنده : حسن فلاحتي
3009/1654