سنت حسنه « چراغ برات» با قدمتی هزار ساله كه در سه شب و روز یازده تا چهاردهم شعبان از گذشته ها در خراسان بزرگ برگزار می شود، ریشه دینی نداشته و در دوران حضور اسلام در ایران مورد تأیید پیشوایان دینی قرار نگرفته است.
اما این سنت حسنه متعلق به ایران باستان به سبب عجین شدن با دین مبین اسلام تاكنون با هیچ مخالفتی از سوی مراجع دینی روبرو نشده است.
مردم خراسان جنوبی بر این باورند در روزهای سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم شعبان، زندگان با احسان برای مردگان تلاش می كنند تا برات آزادی آنان را از آتش جهنم كسب كند و با توسل به حضرت ولیعصر (عج) آزادی خود از آتش جهنم را خواستار می شوند.
اعتقاد اغلب مردم خراسان جنوبی بر این است كه در این ایام سرنوشت رقم می خورد، به طوری كه در نقاط روستایی استان در شب پانزدهم نیمه شعبان به پشت بام رفته و در مهتاب ایستاده و به سایه خود نگاه كرده و دست به دعا برمی دارند.
اقشار مختلف مردم به ویژه كسانی كه به تازگی عزیزی را از دست داده اند در این روز با حضور در مزار اموات ضمن درخواست آمرزش و زنده نگهداشتن یاد و خاطره درگذشتگان، آنان را در بركات میلاد یگانه منجی عالم بشریت حضرت مهدی(عج) شریك می سازند.
در خراسان جنوبی مردم با انجام اعمال مخصوصی به استقبال برات آن می روند، این مراسم به مدت سه روز و با عناوین مختلف برگزار می شود و مردم هر روز آن را با بزرگداشت قشر خاصی از مسلمانان برگزار می كنند.
برات غریبان، برات اسرا، برات مسافران، برات زنده ها و برات مرده ها از عناوینی است كه برای این سه روز در نقاط مختلف خراسان جنوبی استفاده می شود كه از این میان برات مرده ها در 14شعبان برگزار می شود.
پخت انواع نانهای سنتی مانند روغن جوشی، چلبكی، كماچ، ساچ و حلوا و پخش آن در بین مردم به ویژه كودكان از مراسم ایام برات در شهرهای خراسان جنبی است، مردم این منطقه از كشورمان اعتقاد دارند پخت این خوراكیها باید قبل از غروب آفتاب صورت گیرد.
روز برات زنده ها زمانی برای شكرگزاری به نعمت سلامتی و حیات روز سیزدهم شعبان در برخی شهرهای خراسان جنوبی به برات زنده ها شهرت دارد و مردم در این روز به شكرانه نعمت سلامتی به پخش شیرینی می پردازند.
در غروب روز سیزدهم شعبان كسانی كه به تازگی عزیزی را از دست داده اند اقدام به پخت نوعی نان سنتی به نام روغن جوشی كرده و آن را بین مردم تقسیم می كنند.
در روز 14شعبان كه به برات مرده ها شهرت دارد مردم با حضور بر سر قبور خویشاوندان، خواندن فاتحه و پخش شیرینی، شكلات، میوه و نانهای سنتی یاد و خاطره عزیزانشان را گرامی می دارند.
در این روز كسانی كه به تازگی عزیزی را از دست داده اند با پهن كردن فرش و پخش انواع خوراكی و خواندن روضه یاد و خاطره تازه گذشته را گرامی می دارند، قرائت قرآن و فاتحه نیز در این راستا هدیه ای است كه از سوی مردم نثار روح درگذشتگان می شود.
هر چند ایام برات سه روز است اما در برخی روستاها و همچنین مناطقی كه هنوز روابط طایفه ای مستحكم است در صورتی كه تعداد درگذشتگان سال بیش از سه نفر باشد مراسم را از ابتدای ماه شعبان آغاز كرده و هر روز در منزل یكی از درگذشتگان مجلس روضه همچنین مراسم قرائت قرآن برپا می شود.
مردم در این روستاها به چند گروه تقسیم شده و هر گروه در قسمتی از روستا در جمع بازماندگان متوفی به قرائت قرآن می پردازند، مردم در این روستاها عصر سیزدهم شعبان با حضور بر مزار اموات و خواندن فاتحه، یاد و خاطره آنان را گرامی می دارند.
در روز چهاردهم شعبان نیز تمام اهالی روستا به صورت دسته جمعی در خانه آخرین خانواده ای كه عزیزی را از دست داده اند جمع شده و برای متوفی فاتحه می خوانند.
از دیگر مراسم روز برات كه بیشتر در روستاها رونق دارد اجرای مراسم برات خوانی است، در این مراسم جوانان و نوجوانان روستا به خانه افرادی كه به تازگی عزیزی را از دست داده اند مراجعه كرده و اشعاری را در یادآوری روز برات قرائت می كنند.
اهالی خانه از آنچه در خانه موجود است مانند خرما، شكلات، نقل و نبات، لنگاش پخته، عناب و گردو به آنها می دهند و بدینوسیله از آنها تشكر می كنند.
اما آنچه امروزه شاهد آن هستیم خیرات در روز برات برای مردگان رنگ تشریفات به خود گرفته است و از طرفی نیز گدایان با حضور در آرامستان به جمع آوری خیرات از جمله كیك، آبمیوه، شكلات و خرما و ... روی آورده اند كه به علت خاكی بودن بیشتر نقاط آرامستان، این خوراكی از لحاظ بهداشتی مشكل دارند.
معاون خدمات شهری شهرداری بیرجند و مجری جمع آوری متكدیان، گفت: بیش از 120 نفر از گدایان را سال 94 در آرامستان این شهر جمع آوری كردیم اما در سال گذشته این تعداد به 47 نفر رسید.
حسن خانزاد با اشاره به اینكه 80 درصد متكدیان معتاد هستند و بعضا كودكان سه تا چهار ساله هم درگیر این موضوع شده اند افزود: هر ساله برنامه ویژه ای برای جمع آوری گدایان در بهشت متقین برگزار می شود و امسال نیز با همكاری سازمان های حمایتی مثل كمیته امداد و بهزیستی در بهشت متقین چادرهایی برای جمع آوری نذورات برپا شد.
وی اضافه كرد: مردم باید نذورات و كمك های خود را به سازمان های مردم نهاد مشخص و خیریه ها بدهند تا از روند خرج كردن كمك های خود اطلاع یابند.
6054* خبرنگار و انتشاردهنده - مریم پنجابی
بیرجند - ایرنا - مردم خراسان جنوبی با برگزاری مراسم سنتی« برات » هر ساله روزهای 12 تا 14 نیمه شعبان كه آن را « برات » نیز می نامند، یاد و خاطره عزیزان از دست رفته را گرامی داشته و به یاد مردگان با توزیع خوراكی هایی از جمله حلوا ، خرما، نقل و شكلات و ... خیرات می كنند.