با نگاه اجمالی به شرایط جهان امروز درمی یابیم كه عوامل جسمی و روانی بر انسان همواره در حال افزایش است و تغییر شكل زندگی باعث فشارهای روانی مضاعفی شده كه بروز خشم و پرخاشگری را افزایش داده است.
در این شرایط، خشم با سطح های گوناگون در لایه های جامعه رخنه كرده است، خشم مخرب روح و جسم جامعه است و اگر راهكارهای مقابله با آن را فرانگیریم همه به پرخاشگری مبتلا می شویم.
خشونت در جامعه امروز شكل ها و راه های بروز متفاوتی پیدا كرده زیرا عوامل متنوع تر و بیشتری برای ایجاد آن در انسان شكل گرفته است.
خشم یكی از بزرگترین عوامل ویرانگر جامعه است، فرد عصبانی با كنترل نكردن خشم و عصبانیت خود، در ابتدا آرامش خود را از بین می برد و با نگاهی كلان تر و با توجه به اثرات خشم روی هر فرد، این رفتار می تواند به تخریب روحیه جامعه منجر شود.
در رفتار فرد خشمگین منطق حاكم نیست، تسلط فكری فرد از بین می‌رود و بدون هیچ تفكری، به صورت لحظه ای و آنی واكنش نشان، همچنین افراد دیگر در تقابل با عصبانیت، رفتارهای مختلفی را انجام می دهند كه اگر این رفتارها درست نباشد و فرد از عصبانیت طرف مقابل خود شكایت و تنها او را محكوم كند، این عمل منجر به شدت گرفتن خشم و پرخاشگری می شود.
به گفته كارشناسان حوزه روانشناسی، خشم حالتی عاطفی است كه از نظر شدت از تحریك ملایم تا عصبانیت شدید تغییرمی كند، خشم یك احساس طبیعی است كه همه افراد به گونه‌های مختلف و با درجات مختلفی آن را در زندگی خود تجربه می‌كنند، اما پرخاشگری در اثر احساس خشم در افراد به وجود می‌آید كه نتیجه اش آسیب زدن به خود شخص و یا اطرافیان است.
عوامل ژنتیكی، عوامل جسمی شامل خستگی، گرسنگی، بی‌خوابی و هر احساس ناخوشایند جسمی، روانی، احساسی و شناختی، عوامل بیرونی و محیطی مانند بدی آب و هوا، مشكلات كاری و اداری، مشكلات خانوادگی، نابسامانی‌های اجتماعی، اقتصادی و تغذیه نامناسب از عامل های ایجاد كننده خشم هستند.
در این گزارش، دلایل و عوامل ایجاد كننده خشم و پرخاشگری، راه های كنترل آن، دلایل شدت گرفتن خشم در كودكان نوجوانان و رفتارهای درست با آن ها را باهم مرور می كنیم.
** سالانه حدود 500 هزار پرونده نزاع به پزشكی قانونی ارجاع می شود
به گزارش ایرنا، قائم مقام سازمان پزشكی قانونی كشور با بیان اینكه بیشترین تعداد پرونده های ارجاعی به این سازمان مربوط به پرونده های نزاع و درگیری ها است، افزود: سالانه 400 تا 500 هزار پرونده در این زمینه به پزشكی قانونی ارجاع می شود.
عبدالرزاق برزگر در گفت و گو با ایرنا سمنان گفت: تعداد زیاد پرونده های نزاع و درگیری دلایل مختلفی مانند كاهش آستانه تحمل افراد، بروز مشكلات در روابط اجتماعی و درگیری های خانوادگی دارد.
وی بیان داشت پرونده های جنایی و پرونده های قتل كه نیاز به رمزگشایی متخصص های پزشكی قانونی با انجام آزمایش دارد، مهم ترین پرونده های پزشكی قانونی است.
** مراجعین نزاع در هفت ماهه 95 در استان سمنان 6 درصد كاهش یافت
مدیركل پزشكی قانونی استان سمنان گفت: آمار مراجعه كنندگان نزاع در استان در هفت ماهه 95نسبت به سال گذشته 6 درصد كاهش یافته است.
مهدی نوروزی گفت: در هفت ماهه سال جاری، 2 هزار و 763 نفر به دلیل صدمات ناشی از نزاع به مراكز پزشكی قانونی استان سمنان مراجعه كردند كه این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل كه تعداد مراجعین نزاع 2 هزار و 932 نفر بود 6 درصد كاهش یافته است.
وی ادامه داد: از كل مراجعین نزاع در هفت ماهه سال 1395، هزار و 744 نفر مرد و هزار و 19 نفر زن بودند.
نوروزی ادامه داد: در مدت مشابه سال قبل از مراجعین نزاع به مراكز پزشكی قانونی استان سمنان هزار و 988 نفر مرد و 945 نفر زن بودند.
مدیركل پزشكی قانونی استان سمنان افزود: در مهر 95 نیز آمار مراجعین نزاع نسبت به مدت مشابه سال قبل با هشت دهم درصد كاهش به 369 نفر رسید.
** پرخاشگری
رئیس اداره سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی استان سمنان در گفت و گو با ایرنا گفت: به طور كلی پرخاشگری به 2 دسته پرخاشگری خصمانه و پرخاشگری وسیله ای تقسیم می‌شود.
شهلا حقیقت افزود: در پرخاشگری خصمانه، هدف صدمه یا آسیب رساندن به دیگران است، برای مثال زمانی كه 2 فرد به شدت با هم درگیر می‌شوند و همدیگر را كتك می‌زنند و پرخاشگری وسیله‌ای رفتاری است كه فرد پرخاشگری خود را وسیله‌ای قرار می‌دهد كه به اهداف خود برسد برای مثال كودكی كه همبازی خود را هل می‌دهد تا به اسباب بازی مورد نظر خود برسد.
وی ادامه داد: افراد ممكن است پرخاشگری خود را به شیوه‌های مختلفی مانند جسمی، كتك زدن خود و یا دیگران ، لفظی ، تجاوز به حقوق دیگران نشان دهند.
** عوامل ایجادكننده خشم و عصبانیت
رییس اداره سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی استان سمنان گفت: به طور كلی در حوزه علوم اجتماعی در رابطه با پرخاشگری با 2 نظریه روبرو می‌شویم.
حقیقت افزود: در نظریه اول معتقدان مانند فروید واضع مكتب روانكاوی و لورنز جانور شناس اتریشی، به ذاتی بودن پرخاشگری افراد اعتقاد دارند و بر این باورند كه پرخاشگری در انسان یك امر ذاتی و فطری و همانند یك نیروی نهفته درانسان است است.
وی اضافه كرد: در نظریه دوم معتقدان به اكتسابی بودن پرخاشگری باور دارند، این دسته معتقدند كه انسان‌ها رفتارهای پرخاشگرانه را از طریق های مختلفی یاد می‌گیرند و پرخاشگری رفتاری است كه در اثر یادگیری به وجود می‌آید، بنابراین با توجه به نوع نگاه این دسته از نظریه پردازان به مقوله خشم هم می‌توان از آن پیشگیری كرد و هم اینكه آن را كنترل كرد.
*** عوامل ایجاد كننده خشم
رییس اداره سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی استان سمنان در گفت و گو با ایرنا افزود: عوامل ژنتیكی، جسمی، روانی، احساسی و شناختی، محیطی و تغذیه نامناسب از عامل های ایجاد كننده خشم هستند.
حقیقت، در تشریح عوامل ژنتیكی گفت: یكی از عوامل مهم، عامل بیولوژی و ژنتیكی است كه ممكن است فرد از همان زمان تولد به آن مبتلا باشد، برای مثال افرادی كه دچار اختلالات ژنتیكی هستند، سازمان كروموزم جنسی آن ها به صورت ایكس وای وای XYY است و این افراد بیشتر از خودشان عصبانیت و پرخاشگری نشان می‌دهند.
وی ادامه داد: عوامل جسمی به دلیل كمبود هورمون سروتونین در مغز و نخاع شوكی ، پایین بودن میزان قند خون ، كم‌خونی رخ می دهد و بسیاری از بیماری‌ها، فشار خون بالا، حمله قلبی، سكته مغزی، مشكلات گوارشی نیز می‌تواند سبب رفتار‌های پرخاشگرانه و گاهی اوقات خشونت‌بار شود و بر عكس آن نیز صادق است.
حقیقت، درباره عوامل روانی به وجود آمدن خشم گفت: اختلالات شخصیتی مانند كمبود اعتمادبه‌نفس، داشتن وسواس شدید، خودشیفتگی، لجبازی، داشتن سوءظن و بدبینی، اعتیاد به برخی مواد مخدر، از عومل روانی به وجود آمدن خشم است كه گاهی ریشه این عصبانیت‌ها، آسیب‌های روانی و مشكلاتی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات خلقی مانند دوقطبی است، اسكیزوفرنی، زوال عقل و بیماری آلزایمر نیز موجب بروز خشم كنترل نشده و پرخاشگری می‌شود.
وی اضافه كرد: عوامل احساسی و شناختی یكی دیگر از عوامل ایجاد خشم است، تعبیر و تفسیر افراد از رویدادها، انتقاد پذیر نبودن ، مورد تایید و توجه قرار نگرفتن ، حساس و زود رنج بودن، قضاوت‌های اشتباه، انتظارات بی‌جا و غیرمعقول و همچنین افكار و باورهای غلط و خطاهای شناختی، درمعرض فشار روانی قرار داشتن، شكست وناكامی و عصبانی شدن، یكی از نتایج ثانوی ناكامی است .
رییس اداره سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی استان سمنان گفت: ترافیك، احساس ازدحام جمعیت، سر و صدای بیش از حد از عوامل محیطی ایجاد خشم در افراد است.
وی افزود: روان‌شناسان معتقدند دیدن صحنه‌هایی از خشونت در تلویزیون و یا پایگاه های اینترنتی، روی رفتار كودكان اثرات مخرب مشخصی را بر جای می‌گذارد، علت این تاثیرگذاری باورپذیری بالا و همچنین الگوپذیری كودكان از برنامه های تلویزیون است، به طوری كه كودكان فكر می كنند اگر آنها نیز رفتاری مشابه رفتار نقش جنایتكاران تلویزیون داشته باشند مانند آنها میتوانند درون خود احساس قهرمان بودن داشته باشند.
وی، نشانه های پرخاشگری كودكان را لجبازی، كتك كاری، گاز گرفتن، خراب كردن اشیا عنوان كرد و افزود: با افزایش سن، پرخاشگری فیزیكی كاهش و پرخاشگری كلامی در كودكان افزایش می یابد.
حقیقت یادآور شد: تغذیه نامناسب نیز در بروز خشم بسیار موثر است، گرسنگی شدید، مصرف زیاد از حد گوشت قرمز، مصرف بیش از حد غذاهای آماده كه منجر به احساس اضطراب و خشم می شود، مصرف كافئین‌ها از جمله چای و قهوه، مصرف الكل، سیگار و مواد مخدر، كمبود ویتامین بی12 و آهن، مسمومیت ناشی از سرب، می توانند عامل های ایجاد كننده خشم باشند.
وی یكی دیگر از عوامل ایجاد خشم را فرهنگ سنتی حاكم بر خانواده عنوان و تشریح كرد: در خانواده‌های سنتی و مردسالار، در واقع كلیشه مردانه با رفتارهای پرخاشگرانه تعریف می‌شود و احتمال این‌كه در آن محیط مردها به خودشان اجازه دهند كه پرخاشگری كنند، بیشتر است.
وی ادامه داد: این مردان برای تثبیت هویت مردانه و رسیدن به خواسته‌های خود دست به رفتارهای خشونت‌آمیز می‌زنند، در این فرهنگ سنتی زنان اجازه عصبانی شدن ندارند و خشونت‌پذیر هستند و ظلم را تحمل می‌كنند، فرهنگی سنتی كه نسل به نسل بین مادران و دختران جاری می شود.
وی افزایش سطح آگاهی زنان و كودكان از حقوق خود و همچنین آموزش رسانه‌ها، را در از بین رفتن این شكل از خشونت موثر دانست و گفت: این شكل از خشونت اگرچه هنوز در بخش های سنتی جامعه وجود دارد ولی به مرور در حال كمرنگ‌تر ‌شدن است.
رییس اداره سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی استان سمنان در تشریح تربیت در دوران كودكی گفت: خیلی از موارد عصبانیت ریشه در ناكامی‌ها، سرخوردگی‌ها، محرومیت‌ها، تنبیه‌ها، تحقیر و تهدید و ترس‌هایی دارد كه در دوران كودكی بر ما وارد آمده است‌.
حقیقت ادامه داد: در دوران كودكی بقای كودك وابسته به والدین است، بنابراین حتی اگر كودك بدون دلیل تهدید، تنبیه یا تحقیر شود، از آن‌جا كه خانواده پدرسالار است و فرزند بدون فكر كردن باید گوش كند و فقط فرمان‌ها را اجرا كند، بنابراین او سكوت می‌كند تا مورد نوازش و محبت قرار گیرد، اما همین كودك‌، وقتی روی پای خود ایستاد، بدون این‌كه خودش متوجه باشد، حس طغیان‌گر و قدرتمند خشم را بر سر همسر، فرزندان ‌خود خالی می‌كند.
وی تصریح كرد: كودكی كه مدام مورد حمایت، توجه و محبت‌های افراطی والدین خود قرار گرفته، در آینده همیشه حق را به خود داده و تصور می‌كند باید در همه كارها كامیاب شود و در صورت كامیاب نبودن سعی می‌كند با ساز و كار عصبانیت و پرخاشگری به خواسته‌های خود برسد.
لیلا حسن آبادی مادر 2 پسر هشت و 12 ساله در گفت و گو با ایرنا گفت: یكی از مشكلات اصلی من پرخاشگری فرزندانم با یكدیگر در خانه است.
وی افزود: فرزندانم تنها با یكدیگر و با دیگر اعضای خانواده نیز رفتار پرخاشگرانه ای دارند، همچنین در محیط های بیرونی مانند مدرسه و یا در مهمانی ها نیز به دنبال دعوا با یكدیگر یا با دیگر افراد هستند.
وی اضافه كرد: فرزندانم تنها به فیلم های سینمایی، برنامه های كودك و بازی های رایانه ای جنگی علاقه دارند در ابتدا بر این باور بودم كه این موضوع طبیعی است، اما با گذر زمان متوجه شدم آن ها به دیگر موضوعات كمترین توجه نشان نمی دهند و از كوچكترین اوقات خود برای دعوا با یكدیگر استفاده می كنند.
وی گفت: رفتار پرخاشگرانه فرزندانم بعد از تماشای فیلم با موضوعات جنگی، تشدید می شود و علاوه بر رفتارهای نامناسب از الفاظ نامناسب نیز برای خطاب قرار دادن یكدیگر استفاده می كنند و این موضوع برای من و همسرم بسیار آزار دهنده است.
حسن آبادی افزود: در حال حاضر مهم ترین مشخصه بازی های رایانه ای حالت جنگی و مبارزه جویانه بیشتر آن هاست و در این بازی ها فرد قهرمان باید برای رسیدن به مرحله بعدی با نیروهای به اصطلاح دشمن می جنگد كه این موضوع تاثیر بسیار منفی در كودكان من گذاشته است و آن ها خود را به جای آن شخصیت قهرمان می گذارند و می خواهند با همه بجنگند.
** والدین می توانند با استفاده از روش‌های زیر كودكان خود را از خشونت مفرط تلویزیون و رایانه محافظت كنند
رییس اداره سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی استان سمنان در گفت و گو با ایرنا گفت: والدین باید نظارت دقیقی بر چگونگی استفاده كودكان داشته باشند، لازم است دقت كنند كه مدت زمان تماشای تلویزیون یا استفاده از رایانه برای كودكان حداكثر 2 ساعت در روز است.
شهلا حقیقت افزود: والدین بهتر است هنگامی كه برنامه های خشونت آمیز پخش می شود، یا كانال را عوض كنند یا تلویزیون را خاموش كنند و توضیح دهند كه مشكل آن برنامه چیست و به گونه ای با منطق درخور فهم كودك ، آسیب و ضرر موجود در آن برنامه را توضیح دهند تا میل كودك یا اصرار او برای تماشای این گونه برنامه ها كاهش یابد.
وی ادامه داد: مي توان قفل هاي الكترونیكي را در دستگاه تلویزیون كار گذاشت تا والدین به كمك آن بتوانند در برنامه هایي كه تصور مي كنند براي فرزندانشان مناسب نیست، اختلال ایجاد كنند.
وی فراهم كردن سرگرمی‌هایی همراه با فعالیت و تحرك بدنی برای كودكان را راه حل مناسب عنوان كرد و گفت: بهتر است والدین زمان‌های آزاد را به فعالیت‌هایی مانند ورزش و رفتن به بوستان اختصاص دهند و همچنین می‌توانند سرگرمی‌های دیگری همچون خواندن كتاب و بازی‌های فكری، برای كودك فراهم كنند و بهتر است پدر یا مادر نیز در انجام این كارها با كودك مشاركت و همراهی داشته باشند.
وی افزود: والدین باید با رایانه و طریقه استفاده از آن و تا حدی با بازی های رایانه ای و نحوه عملكردشان آشنا باشند و بدانند كه هر بازی برای چه سنی است و با اتخاذ تدابیر صحیح اجازه ندهند كه فرزندانشان از این بازی ها استفاده كنند یا دست كم استفاده از آن ها را به حداقل برسانند و دیگر این كه آسیب های این گونه بازی ها را برایشان شرح دهند.
** چگونگی كنترل خشم و پرخاشگری
كارشناس ارشد روانشناسی بالینی در گفت و گو با ایرنا گفت: كسانی كه عصبانی می‌شوند دست‌كم 2 مهارت حل مساله و ابراز خشم را ندارند، بنابراین لازم است با تغییر سبك زندگیشان این مهارت‌ها را بیاموزند.
نازنین خیرخواهان افزود:
یادگیری خشم نیز نوعی مهرات است كه نیاز به آموش دارد مانند مهارتهای دیگر زندگی و طبق نظر كارشناسان بروز خشم به شیوه ای كه به خود فرد و دیگران آسیبی وارد نكند بهترین شكل كنترل و ابراز خشم به شیوه سازگارانه و بدون پرخاشگری است كه موجب رضایت درونی فرد و اطرافیانش می شود.
وی اضافه كرد: پیشنهاد محققان در درجه اول كاهش سطح استرس با پیاده‌روی، دویدن، شنا، یوگا یا هرگونه فعالیت ورزشی و تمدد اعصاب و تمرینات تنفسی است.
** چند نكته برای كنترل خشم
كارشناس ارشد روانشناسی بالینی گفت: در ابتدا فرد باید بداند چه چیز باعث خشم‌ او شده است، و سپس باید به دنبال جلوگیری از ایجاد چنین موقعیت‌ها بود.
خیرخواهان افزود: فرد خشمگین در ابتدا بهتر است كمی قدم بزند تا خشم‌ او فروكش كند، افراد بهتر در موقع عصبانیت از محل خشم دور شوند تا بتوانند عصبانیت‌شان را فراموش كنند و از این طریق می‌توان كنترل احساسات را دوباره به دست آورد.
وی ادامه داد: با شناختن شخصیت و رفتارهای اطرافیان خود، بهتر می‌توان با انتقادهای آن‌ها كنار آمد و خشم خود را كنترل كرد.
وی تاكید كرد: هر فرد باید در پایان هر روز خشم‌ خود را دور بیندازد و باید یاد بگیرد كه با ترك موقعیت، خشم خود را نیز دور بریزد و بعد از آن به كارهایی بپردازد كه به آن علاقه داشته و از آن لذت می‌برد.
كارشناس ارشد روانشناسی بالینی اضافه كرد: افراد برای طغیان‌های عصبی خود بهتر است عذرخواهی كنند و اگر عصبانیت فرد باعث شده است كه به كسی بی‌احترامی كند، باید از آن فرد معذرت‌ بخواهد.
بهترین راهكار خالی كردن جامعه از تنش هایی مانند خشم، آموزش مهارت های مقابله با آن است، باید شهروندان بدانند كه مهارت های رفتاری هم مانند دیگر مهارت ها مانند رانندگی قابل یادگیری و در زندگی كاربردی است.
7341/6103
گزارش: خدیجه سلطانی پور ** انتشاردهنده: مصطفی دهقان