ناگفته‌هايي از قراردادهاي نفتي

در ادامه اين گفت وگو آمده است: در چنين شرايطي كه برخي تحليل‌ها حاكي از تندروي ترامپ و مقابله‌اش با ايران است، درمقابل روحيه اقتصادي او اين اميد را مي‌دهد كه همه‌چيز جهت عكس با آنچه او بيان كرده به خود بگيرد و روابط اقتصادي ايران و كشورهاي جهان بهبود پيدا كند. فريدون فشاركي، مديرعامل مؤسسه بين‌المللي مطالعات انرژي «فكتس» آمريكا، در گفت‌وگويي كه با «شرق» داشت، شانس هريك از اين دو گزينه را ٥٠-٥٠ مي‌داند. به گفته او: «اگر روحيه اقتصادي ترامپ بچربد و هارولد هام را به عنوان وزير انرژي خود معرفي كند، خبر خوبي براي ايران خواهد بود، زيرا اگر چنين شود هام صد درصد موافق آمدن شركت‌هاي آمريكايي به ايران است». اما به‌هر‌حال، او تأكيد مي‌كند هنوز وضعيت نامعلوم است.

مديرعامل مؤسسه بين‌المللي مطالعات انرژي «فكتس» آمريكا درمقابل به سخت‌گيري ترامپ در مقابل ايران هم اشاره‌اي مي‌كند: «...ممكن است ترامپ به وزارت خزانه‌داري آمريكا بگويد كار نقل‌وانتقال پول را مشكل كند. درهرصورت، اطلاع‌نداشتن از نوع عملكرد ترامپ، ناامني‌اي براي شركت‌ها به وجود آورده كه باعث شده تصميم نهايي براي امضاي قرارداد را به تعويق بيندازند». فشاركي در تحليل‌هاي خود نگاهي هم به عملكرد احتمالي ترامپ در حوزه انرژي مي‌كند و مي‌گويد: «ترامپ به قرارداد كاپ ٢١ و مسائل مربوط به گازهاي گلخانه‌اي اعتقادي ندارد و آمريكا را از اين قرارداد بيرون مي‌آورد يا همكاري را كم مي‌كند و دوباره به سمت انرژي‌هاي فسيلي مثل نفت و گاز پيش خواهد برد. اين اقدام او، عمر نفت و گاز را طولاني‌تر مي‌كند و حركت سريعي كه اروپايي‌ها مي‌خواستند به سمت انرژي‌هاي تجديدپذير داشته باشند، آهسته خواهد شد.

ممكن است اروپايي‌ها به راه خود ادامه دهند، اما همه آسيايي‌ها در اين زمينه دنباله‌رو آمريكا خواهند بود و اگر آمريكا مسائل محيط‌زيستي را ناديده بگيرد، تجديد بزرگي در زمينه نفت و گاز در جهان رخ خواهد داد». مديرعامل مؤسسه بين‌المللي مطالعات انرژي «فكتس» آمريكا، همچنين در اين گفت‌وگو با نگاهي به نزديكي برگزاري نشست اوپك در ٣٠ نوامبر (١٠ آذر) مي‌گويد احتمال توافقي نيم‌بند در اين نشست بسيار بالاست، زيرا هريك از طرفين به‌خوبي مي‌دانند ديگر بازار به تصميم‌هاي اوپك اطمينان ندارد و اگر اين‌بار به عنوان سومين‌بار فريز نفتي را عملي نكند، قيمت جهاني نفت قطعا به زير ٣٥ دلار سقوط خواهد كرد.

** پيروزي ترامپ در انتخابات آمريكا اين نگراني را ايجاد كرده است كه غول‌هاي نفتي كه پيش‌تر براي حضور در ايران ابراز تمايل كرده بودند، از حضور در ايران پشيمان شوند. نظر شما در اين رابطه چيست؟
تمام كساني كه با ايران مذاكره كرده بودند، در قراردادهاي MOU (اصول و چارچوب همكاري) يا HOA (توافق‌نامه اصول قراردادي همكاري) خود نوشته بودند كه انجام قرارداد منوط به نتايج انتخابات آمريكاست و اگر ترامپ برنده شد، مجبور نيستند قرارداد را امضا كنند و ايران هم پذيرفته بود؛ چون چاره ديگري نداشت. حال ترامپ انتخاب شده و فعلا تصميم نگرفته است چه كند و به‌همين‌دليل حداقل بين شش تا ٩ ماه همه چيز به تأخير خواهد افتاد. ايران تعداد زيادي MOU امضا كرده و يك قرارداد HOA هم در فاز ١١ پارس جنوبي با توتال امضا كرده است كه همه اين قراردادها در اين مدت بايد منتظر تعيين تكليف آمريكا باشند.

** به نظر شما ترامپ در حوزه نفت و گاز با ايران چه راهي را در پيش خواهد گرفت؟
ترامپ دو كار مي‌تواند انجام دهد. بيرون‌آمدن از قرارداد هسته‌اي امكان‌پذير نيست و ترامپ براي محدودكردن ايران نيازي به لغو برجام ندارد. ترامپ مي‌تواند به وزارت خزانه‌داري آمريكا دستور دهد براي انتقال پول به ايران فشار را زياد كنند و برخلاف اوباما كه فتيله‌ها را پايين كشيده بود، فتيله فشار بر ايران را بالا ببرد. اين راحت‌ترين و سريع‌ترين كاري است كه آمريكا براي محدودتركردن ايران مي‌تواند در پيش بگيرد كه خود، نوعي تحريم محسوب مي‌شود و مي‌تواند همه كارها را عقب بيندازد. اين يكي از گزينه‌هاي پيش‌روي ترامپ است.

گزينه ديگري هم محتمل است. او يك بار گفته چرا ايرباس به ايران هواپيما بفروشد و آمريكا، بويينگ نفروشد؟ ممكن است مطابق پيش‌بيني‌هاي رسانه‌ها، هارولد هام، وزير انرژي ترامپ شود كه در آن صورت، او معتقد است شركت‌هاي آمريكايي بايد براي سرمايه‌گذاري به ايران برگردند. اين هم گزينه‌اي است كه خيلي‌ها در ايران به آن اميدوار هستند كه او درهاي تجارت با ايران را باز كند، به‌نحوي‌كه حتي اوباما و كلينتون هم نمي‌توانستند اين كار را انجام دهند. اين اميد در مقامات بالاتر وجود دارد.

** به نظرتان گزينه دوم محتمل‌تر است؟
نمي‌توان پيش‌بيني كرد. سه‌نفري كه ترامپ براي كابينه خود انتخاب كرده، ضد ايران هستند و اين خبر خوبي براي ايران نيست، اما اين امكان وجود دارد كه ترامپ تغيير جهت دهد و هارولد هام را به‌عنوان وزير انرژي انتخاب كند كه اگر چنين شود، او صددرصد موافق آمدن شركت‌هاي آمريكايي به ايران است. اما به‌هرحال هنوز وضع نامعلوم است. ترامپ به قرارداد كاپ ٢١ و مسائل مربوط به گازهاي گلخانه‌اي اعتقادي ندارد و آمريكا را از اين قرارداد بيرون مي‌آورد يا همكاري را كم مي‌كند و دوباره به سمت انرژي‌هاي فسيلي مثل نفت و گاز پيش خواهد برد. اين اقدام او، عمر نفت و گاز را طولاني‌تر مي‌كند و حركت سريعي كه اروپايي‌ها مي‌خواستند به سمت انرژي‌هاي تجديدپذير داشته باشند، آهسته خواهد شد.

ممكن است اروپايي‌ها به راه خود ادامه دهند، اما همه آسيايي‌ها در اين زمينه دنباله‌رو آمريكا خواهند بود و اگر آمريكا مسائل محيط‌زيستي را ناديده بگيرد، تغيير بزرگي در زمينه نفت و گاز در جهان رخ خواهد داد. هر دو گزينه ترامپ در مقابل ايران را ٥٠-٥٠ مي‌دانم. ترامپ گفته مي‌خواهد در قرارداد برجام آوانس‌هاي بيشتري براي آمريكا بگيرد، اما حرفي از پاره‌كردن قرارداد نزده است كه البته عملي هم نيست چون سازمان ملل آن را تأييد كرده است و اعضاي ديگر قطعا از آمريكا طرفداري نخواهند كرد، اما ممكن است ترامپ به وزارت خزانه‌داري آمريكا بگويد كار نقل‌ و انتقال پول را مشكل كند؛ همين كافي است. در هر صورت بي‌اطلاعي از نوع عملكرد ترامپ، ناامني‌اي براي شركت‌ها به وجود آورده كه سبب شده تصميم نهايي براي امضاي قرارداد را به تعويق بيندازند.

** از نظر شما چقدر محتمل است هارولد هام، وزير انرژي دونالد ترامپ شود؟
او با من آشناست و اخيرا با هم در اوكلاهما ديداري داشتيم. آن‌موقع مسئله‌اي مطرح نبود اما مي‌گفت تقريبا هر روز به ترامپ مشورت مي‌دهد. در رسانه‌هايي مانند رويترز و وال‌استريت ‌ژورنال هم بارها درباره اينكه او گزينه احتمالي وزارت انرژي است، صحبت شده است. هارولد هام، پدر شيل اويل در آمريكا و رئيس يك شركت نفتي است و در آمريكا بسيار باقدرت است و اسم و رسم دارد. اما هنوز خبر رسمي در اين رابطه منتشر نشده است.

** به شما گفتند با آقاي ترامپ دراين‌باره صحبت كرده‌اند؟
به من گفته مشاور نزديك دونالد ترامپ است. وقتي ترامپ برنده انتخابات شد، رسانه‌هايي مانند رويترز و وال‌استريت‌ ژورنال نوشتند او قرار است وزير انرژي شود. اما بعد از پيروزي ترامپ با او ديداري نداشتم و فقط مي‌دانم با ترامپ دوستي نزديك داشت. البته در نظر بگيريد در آن زمان نه من باور مي‌كردم ترامپ رئيس‌جمهور شود و نه هام چنين تصوري داشت، اما شد.

** برخي منتقدان بين‌المللي معتقدند از يك طرف قراردادهايي كه ايران قرار است در صنعت نفت منعقد كند، جذاب نيست و از طرف ديگر احتمال تحريم دوباره براي ايران وجود دارد و ممكن است شركت‌هاي بزرگ نفتي به ايران نيايند و اين شركت‌هاي نفتي بايد بين ايران و ترامپ، يك گزينه را انتخاب كنند. نظر شما دراين‌باره چيست؟
اين گفته درست نيست. تا حالا هم ثابت شده كه اين حرف درست نيست. اكنون توتال با ايران موافقت‌نامه اصولي امضا كرده و شل و بي‌پي هم به موافقت‌نامه اصولي خيلي نزديك هستند. چند MOU هم با چند شركت روسي و شركت DNO نروژي منعقد شده است، اما MOU توافق كلي است و در آنها شركت‌هاي غربي قيد كردند منوط به اين است كه وضعيت سياسي آمريكا تغيير نكند. اگر هم قرارداد امضا نشد توافق با ايران وجود دارد و ايران مي‌داند كه اينها نمي‌توانند قرارداد نهايي را امضا كنند. گروه تدبير كه زيرمجموعه ستاد اجرائي فرمان امام (ره) هست هم قرارداد امضا كرده است. اگر قراردادها بد بود، پس چرا اين شركت‌ها تفاهم‌نامه‌هاي اوليه را امضا كرده‌اند؟ ثابت شده كه اين گفته درست نيست.

مشكل اين است كه همه قراردادها منوط به وضعيت سياسي آمريكاست؛ يعني اگر آمريكا فشار زيادي وارد كند، شركت‌هاي خارجي قرارداد امضا نخواهند كرد اما قراردادها جاذبه دارند و براي ايران و طرف مقابل خوب هستند، زيرا از قرارداد عراق جذاب‌تر هستند اما مشكلات قرارداد عراق را ندارند. اگر كلينتون انتخاب مي‌شد، همه اين قراردادها تا يكي، دو ماه آينده امضا مي‌شد، اما اكنون همه چيز متوقف شده است. به‌هرحال شركت‌هاي خارجي دو خواسته داشتند؛ برنده‌شدن آقاي روحاني و خانم كلينتون. خانم كلينتون كه برنده نشده و زمان انتخابات ايران هم كه هنوز فرا نرسيده است. در اين شرايط مشكل است كسي بخواهد قبل از انتخابات در ايران به صورت نهايي قرارداد امضا كند.

** يعني اگر آمريكا نسبت به ايران اعمال فشار كند، نيامدن اين شركت‌ها قطعي خواهد شد؟
صددرصد. اما در مقابل اگر يك شركت آمريكايي به كمك ترامپ به ايران بيايد، همه خواهند آمد. اكنون ترس‌ها از تغيير سياست در آمريكاست.

** توتال كه رهبري كنسرسيوم گازي در فاز ١١ پارس جنوبي را برعهده گرفته است هم شامل اين گزينه خواهد شد؟
نمي‌توانم تصور كنم اگر ترامپ جهت مخالف ايران را در پيش بگيرد، شركت‌هاي غيرآمريكايي و آمريكايي به ايران بيايند. اگر آمريكا به آنها نهيب بزند كه عواقب بدي برايشان خواهد داشت، همه عقب مي‌كشند.

** آمريكا به اين شكل مستقيم به شركت‌هاي خارجي نهيب نمي‌زند، چون خلاف توافق هسته‌اي است. درست است؟
خير؛ مستقيم اعلام مي‌كنند كه اين كار را انجام ندهيد. امروز در آمريكا سرباز مهم نيست. قبلا آمريكا لشكركشي مي‌كرد اما اكنون وزارت خزانه‌داري آمريكا مي‌تواند كاري كند كه از كار ارتش مهم‌تر باشد و آن توقف انتقال پول است. اكنون مجلس شوراي آمريكا قانوني را گذرانده كه بايد به سنا و بعد به دست آقاي اوباما برسد كه مضمون آن، اين است كه اگر ايران مي‌خواهد بويينگ بخرد، مي‌تواند اما نمي‌تواند پولش را بپردازد. بويينگ كه ديوانه نيست هواپيما بفروشد اما پولش را نگيرد. در نتيجه همه چيز منتفي مي‌شود و ايران نمي‌تواند هواپيماي بويينگ بخرد.

** نماينده توتال وقتي در ايران حاضر شده بود اعلام كرد انتخابات آمريكا براي ما اهميتي ندارد. اينها با هم هم‌خواني ندارند.
كسي نمي‌تواند اين حرف را بزند. ممكن است اين حرف را براي جلب افكار عمومي بگويند، اما اگر آمريكا تعيين كند كه با ايران معامله نكنند، كسي نمي‌تواند كاري كند. اكنون توتال از ايران نفت مي‌خرد اما وقتي انتقال پول به مشكل بخورد، كسي نمي‌تواند با آن بجنگد و كاري كند. ممكن است انتخابات آمريكا براي آنها اهميتي نداشته باشد اما قطعا تحريم آمريكا براي آنها مهم است. بعيد مي‌دانم شركتي جرئت كند چنين بگويد.

** اين شرايط براي كشورهاي آسيايي كه در دوران تحريم به ايران ياري رساندند هم برقرار خواهد بود؟
براي شركت‌هاي آسيايي هم به همين صورت است. ممكن است چين و روسيه بگويند براي ما مهم نيست ولي براي ژاپن و كره و بقيه اين موضوع مهم است. همه قراردادها در بالادستي و ميان‌دستي و پايين‌دستي متوقف خواهند شد. به نظرم امكان دارد ترامپ معامله‌اي كند كه براي شركت‌هاي آمريكايي نتيجه خوبي داشته باشد. چون آقاي ترامپ برخلاف خانم كلينتون مديون اسرائيل نيست. در گروه‌هاي آمريكا لابي‌هاي اسرائيل خيلي كمك كردند كه خانم كلينتون برنده شود. كنگره آمريكا جرئت ندارد با ترامپ مخالفت كند چون او در نهايت با وجود مخالفت آنها در انتخابات پيروز شد و آبروي كنگره جمهوري‌خواهان آمريكا را برد. ترامپ مي‌تواند كاري كند زيرا با كلينتون و اوباما فرق دارد كه زورشان به كنگره كه در كنترل جمهوري‌خواهان است نمي‌رسيد. شخصا اميد دارم اين تغيير جهت رخ دهد، اما در چند ماه آينده حواس ترامپ به موارد ديگري از جمله مهاجرت و وضعيت اقتصادي آمريكا خواهد بود و به نظرم ايران اولويت اول او نخواهد بود. اما او مي‌داند شركت‌هاي آمريكايي خيلي علاقه‌مند به همكاري با ايران هستند.

** از اينكه بگذريم، با توجه به اينكه نشست ٣٠ نوامبر اوپك را در پيش داريم، به نظر شما در اين نشست، فريز نفتي پذيرفته خواهد شد؟
به نظرم ٦٠، ٧٠ درصد امكان توافق وجود دارد چون همه مي‌دانند در صورت توافق‌نكردن قيمت نفت به ٣٥ دلار يا كمتر سقوط مي‌كند. در صورت فريز باز هم اين اتفاق خواهد افتاد؛ منتها يكي، دو هفته بعد. يعني امكان ديگري براي اوپك وجود ندارد. آن‌قدر بازار دنيا به اوپك بدبين است كه اگر براي بار سوم بگويد كاري را انجام مي‌دهم و عمل نكند، قيمت سقوط عجيبي خواهد داشت و همه هم اين موضوع را مي‌دانند.

** با اين اوصاف احتمال قوي وجود دارد كه فريز نفتي رخ دهد.
بله اما توافق نيم‌بند. احتمال توافق كاملي كه ١,٥‌ميليون بشكه از توليد كم كنيم، كم است. توافق نيم‌بند يعني اينكه ايران بگويد به من اجازه دهيد تا اين سقف بروم ولي در همين حد كه اكنون توليد مي‌كند بماند؛ يعني توليد را نه كم كند و نه اضافه. عراقي‌ها كه توجه نمي‌كنند، اما در بين اعضاي اوپك، عربستان، كويت و امارات مي‌توانند مشتركا تا كنفرانس بعدي اوپك در ژوئن ٢٠١٧، ٥٠٠‌ هزار بشكه كم كنند.

كشورهاي عضو مي‌توانند بدون اينكه تقسيم‌بندي كنند، با علم به اينكه در اين شش ماه تقاضاي نفت حدود ٦٠٠ تا ٧٠٠ هزار بشكه بالا مي‌رود، در بازار نفت اين تصور را ايجاد كنند كه اوپك كاري خواهد كرد تا ذخيره‌هاي عظيمي كه ساخته شده، كم‌كم تخليه شود. تا ذخيره نفتي كم نشود بازار، اوپك را جدي نمي‌گيرد. ايجاد تقاضاي نيم‌بند با اميدي كه براي آينده به وجود مي‌آورد، به نظرم فرمولي عملي است. به نظرم اگر اين كار را انجام دهند، تا كنفرانس بعدي اوپك قيمت تا ٥٢ دلار خواهد ماند، اما اگر چنين نكنند، سقوط قيمت نفت قطعي است.

** عوامل افزايش تقاضا در شش ماه آينده چيست؟
تقاضا در سال ٢٠١٧، حدود ١,٥ ميليون بشكه بيشتر خواهد شد؛ زيرا رشد اقتصادي تا حدودي بهتر شده است؛ اما بيشتر به دليل رشد بنزين (بنزن) اين تقاضا افزايش مي‌يابد. در قيمت‌هاي پايين نفت، رشد تقاضاي بنزين سريع است و به همين دليل، تقاضا در سال آينده تا مقدار زيادي افزايش پيدا مي‌كند. از ديدگاه من، در دو، سه سال آينده، قيمت نفت بين ٥٠ تا ٦٠ دلار و پس از آن، در محدوده ٥٥ تا ٦٥ دلار تا سه سال بعدي در نوسان خواهد بود. همچنين پيش‌بيني مي‌شود تا سال ٢٠٢٥، قيمت در محدود ٧٠ تا ٨٠ دلار باشد؛ اما به احتمال زياد هر بشكه نفت، قيمت صد‌دلاري را تا پس از سال ٢٠٣٠ به خود نخواهد ديد.

** قطعا صحبت‌هاي پوتين را شنيده‌ايد كه گفته از فريز نفتي حمايت مي‌كند. او چقدر به فريز نفتي كمك خواهد كرد؟
من روي حرف پوتين حساب نمي‌كنم چون او ١٢ بار به اوپك قول داده و كاري انجام نداده است. اين كاري است كه اوپك خودش بايد انجام دهد.

** بازار هم حرف‌هاي او را جدي نمي‌گيرد؟
خير. هيچ‌كس جدي نمي‌گيرد. اكنون ١١,٤‌ ميليون بشكه در روز و بيشتر از عربستان توليد مي‌كند.

** به نظرتان عربستان براي كاهش توليد كوتاه خواهد آمد؟
صددرصد كوتاه مي‌آيد اما مي‌خواهد از ايران چيزي بگيرد كه براي خودش توجيه كند اين كار را كرده است. چون هم ايران و هم عربستان مشكلات سياسي داخلي و خارجي دارند. براي ايران مهم است كه بگويند ايران حقوق خودش را از دست نداده است. عربستان هم اين مشكل را دارد. در سطح وزرا، اين دو كشور به هم احترام مي‌گذارند اما بحث فراتر و در سطوح سياسي است كه بايد براي آن فكري كرد. اگر توافق نكنند، همگي به هم و به خودشان ضرر وارد كرده‌اند و من راهي خارج از اين توافق نيم‌بند نمي‌بينم.
*منبع: روزنامه شرق 1395.9.06
**گروه اطلاع رساني**9368**2002** انتشاردهنده: فاطمه قناد قرصي