شكوفه هاي بيدمشك طلايه دار بهار در آذربايجان غربي

عطر شكوفه هاي بيدمشك در نخستين روزهاي بهاري در كوچه ها و خيابانهاي آذربايجان غربي بويي است كه هر شهروندي با آن آشناست.
هيچ بانوي آذري در اين منطقه با اين بوي دل انگيز و روحبخش آشناست و هيچ مذاقي از چشيدن شربت بيدمشك دلچسب سير نمي شود.
استشمام بوي دلكش شكوفه هاي زيباي بيدمشك جان و تن هر فردي را روحي دوباره و سلامت و انرژي خاصي مي بخشد و به اين علت است كه مردمان اين ديار در تزئين سفره هاي هفت سين نوروزي خود بوته هايي از بيدمشك را در منزل نگهداري مي كنند تا نمادي از فرا رسيدن بهار را در خانه داشته باشند.
آذربايجان غربي مهمترين كانون رشد و پرورش درختچه بيدمشك در كشور بوده كه شهرستان اروميه بيشترين ميزان كشت و برداشت اين محصول را دارد.
بيدمشك اولين محصول كشاورزي استان در سال جديد است كه در بازارهاي غير رسمي عرضه مي شود.
خريد و فروش شكوفه هاي بيدمشك به طور مستقيم توسط كشاورزان در كنار باغها و يا جاده ها و يا با واسطه گري در بازارهاي داخل شهر در هفته آخر اسفند تا هفته اول فروردين ماه صورت مي گيرد.
كم بودن واسطه گري در خريد و فروش اين محصول موجب شده تا سود بسياري نصيب كشاورزان منطقه در اين زمينه شود و همين امر آنها را به توسعه كشت بيدمشك تشويق مي كند.
بيدمشك گياهي خوشبو و خوشرنگ با شكوفه هاي زردرنگ است كه جايگاه خاصي در ميان مردم اروميه و آذربايجان غربي به خاطر عرق و محصولاتي كه از شكوفه هاي معطرش به دست مي آيد، دارد.
بيدمِشك ( ساليكس كاپري) درخت يا درختچه اي زينتي است كه داراي گل هاي زرد كم رنگ به شكل دم گربه است.
گياهي است از نژاد بيد كه اندازه آن از بيد معمولي كوچك‌تر ولي سنبله‌هاي آن داراي اسانس معطري است.
گل‌هاي آن قبل از برگ‌ها ظاهر مي‌شود و اسانسي كه از اين گياه گرفته مي‌شود، به نام عرق بيدمشك، هم براي معطر كردن شربت استفاده مي شود و هم داراي خواص درماني بالاست.
بهار در آذربايجان غربي با شكوفه هاي بيدمشك شروع مي شود كه از 10 روز قبل از فصل بهار مي توان در همه جاي استان و به ويژه در حاشيه باغ هاي اروميه شاهد شكفتن شكوفه هاي بيدمشك بود.
اين درختچه زيبا در ميان مردم محلي به نام بيدميش و پئش پئشا معروف بوده و از تيره گياهان بيد است.
گل هاي بيدمشك پيش از باز شدن برگها ظاهر مي شود و معطر بوده و در بهترين نوع آن زردي رنگ گل بيشتر است.
بيدمشك معمولا در مناطق معتدل و مرطوب مي رويد و اثرات درماني بسياري دارد.
طبيعت گياه بيدمشك، سرد و تر است و متخصصان طب سنتي آن را مقوي قواي دماغي، قلب، مفرح روح، ملين مزاج، ضد سردرد و دردهاي عضلاني، پايين آورنده قند خون و آرام بخش مي دانند.
عرق پر از خاصيت بيدمشك را مردمان اين خطه از ايران اسلامي اغلب در ايامي خاص مصرف مي كنند.
در ايام خواستگاري دختران، ديد و بازديد عيد نوروز و يا در هنگامي كه صاحب خانه ميهماني ويژه دارد، از عرق بيدمشك همراه با شيرين كننده ها براي پذيرايي ها استفاده مي كنند.
به علت قرار گرفتن عرق بيدمشك در مراسم و آيينهاي سنتي مردم اين منطقه و نيز به خاطر بومي بودن اين گياه در آذربايجان غربي، نحوه عرق گيري آن در رديف آثار ملي به ثبت رسيده تا اين سنت ديرينه براي هميشه در تاريخ مردمان آذربايجان غربي ماندگار شود.
عرق بيدمشك بويي خاص داشته و پس از عرق گيري، رنگي مايل به زرد بسيار كم رنگ ولي زلال و زيبا به خود مي گيرد و از اسانس اين گياه نيز براي مصارف صنعتي و درماني استفاده مي شود.
در فرهنگ عامه مردم استان نبايد تا 40 روز از عرق تازه كشيده شده بيدمشك استفاده شود تا عطر و بوي آن در كل عرق نهادينه شود و يا به اصطلاح خودش را بگيرد.
كارشناسان طب سنتي بر اين عقيده هستند كه اگر عرق بيدمشك بدون مواد شيرين كننده مصرف شود، به مقدار قابل توجهي قند خون را كاهش مي دهد.
عرق بيدمشك در ميان شهروندان آذربايجان غربي به داشتن خواص پزشكي متعدد معروف بوده و اين امر باعث شده تا مردم منطقه عرق بيدمشك را به علت خاصيت درماني آن، در خانه هاي خود نگهداري كنند.
عرق بيدمشك با داشتن تركيباتي خاص به عنوان داروي موثر در تقويت قلب، آرام بخش و رفع كننده درد و خستگي شهرت يافته است.
عطاران معتقدند بيدمشك گياهي ملين و تقويت كننده قلب و دستگاه گوارش است و مصرف عرق آن اشتها را افزايش مي دهد.
عرق بيدمشك تقويت كننده دستگاه عصبي و جوشانده برگ آن با عسل آرام كننده اعصاب است، همچنين جوشانده گل آن بيماريهاي عصبي، افسردگي، دردهاي عضلاني و بيماريهاي روماتيسمي را درمان مي كند.
كارشناسان و محققان مي گويند استفاده از اسانس بيدمشك به عنوان يك ماده مهم در صنايع آرايشي و غذايي كشور داراي جايگاه خاصي است.
سطح زير كشت اين نوع درختچه در استان آذربايجان غربي بيش از 800 هكتار است كه عمدتا به صورت حاشيه كاري در كنار باغها و مزارع كاشته مي شود.
توليد محصول گل در هكتار درختچه بيدمشك 10 تن در هر هكتار است.
شكوفه بيدمشك در شهرستان هاي اروميه، خوي و سلماس برداشت مي شود كه بيش از 600 تن شكوفه بيدمشك از سطح باغهاي استان برداشت و سالانه به بازار عرضه مي شود.
درختچه بيدمشك سهل كاشت بوده و در منطقه مارميشو اروميه حتي به صورت خودرو وجود دارد.
يك سوم شكوفه هاي توليدي توسط واحدهاي تبديلي جذب و به عرق تبديل مي شود و نزديك به يك سوم آن در خانه ها استفاده مي شود.
بقيه نيز در مصارف مختلف توسط واحدهاي گلابگيري ديگر استان هاي كشور و تهيه نقل بيدمشكي در قنادي هاي اروميه مورد استفاده قرار مي گيرد.
هم اكنون از 15 واحد صنعتي فعال در اين زمينه در سطح استان 12 واحد به توليد عرقيات بيدمشك در كنار ساير فعاليت ها مشغول هستند.
اروميه و سلماس از عمده ترين شهرهاي توليد كننده اين محصول هستند كه به صورت صنعتي و سنتي مردم به اين فعاليت مي كنند.
60 درصد عرق بيدمشك در داخل آذربايجان غربي مصرف و بقيه به خارج از استان صادر مي شود.
عمر گل دهي درختچه بيدمشك 15 روز از اواخر اسفند تا اوايل فروردين ماه است.
حداكثر فاصله زماني بين چينش شكوفه تا عرقگيري 72 ساعت است و از هر يك كيلو بيدمشك دو تا سه و نيم ليتر عرق برداشت مي شود.
گل بيدمشكي كه باران خورده باشد، داراي ارزش كمتري در بازار مبادلات است چرا كه خريداران بر اين باورند كه عطر آن از بين مي رود بنابراين در روزهايي كه باران باريده باشد، بيدمشك هاي باران نديده 50 درصد از قيمت معمولي گرانتر عرضه مي شوند.
عرق كشي از اين گياه در ديگهاي بزرگ و به صورت تقطير ساده در حرارت بالاي 100 درجه سانتيگراد انجام مي شود.
علاوه بر تهيه عرق و نيز استفاده از بيدمشك در صنايع غذايي، از اين شكوفه ها و گرده هاي آن در توليد مواد آرايشي و زيبايي پوست استفاده مي شود.
عرق بيدمشك به واسطه عطر و طعم مطبوع و ارزش افزوده بالا، مشتريان زيادي در داخل و خارج كشور دارد كه به صورت عرق و نقل صادر مي شود.
عرق گيري از بيدمشك در سطح شهر اروميه به صورت سنتي و با استفاده از ني قازان ( دستگاه تعريق سنتي ) صورت مي گيرد كه معمولا خانم هاي خانه دار در منزل اين كار را انجام مي دهند.
عرق بيدمشكي كه در خانه ها فرآوري مي شود، نسبت به محصولات بازاري از غلظت، عطر و طعم بهتري برخوردار است و خريداران، محصولات خانگي را به محصولات بازاري ترجيح مي دهند.
در نخستين روزهاي برداشت، قيمت هر كيلوگرم شكوفه بيدمشك در اروميه در سال 95 تا 100 هزار ريال قيمت دارد كه با افزايش عرضه بين 70 هزار تا 90 هزار ريال در بازار فروخته مي شود.
هر ليتر عرق تازه بيدمشك نيز بين 70 تا 100 هزار ريال قيمت دارد كه اين روزها در ميان سوغات اكثر مسافران نوروزي در اروميه ديده مي شود.
از شكوفه هاي بيدمشك علاوه بر تهيه عرق، نوعي نقل بادامي و گردويي نيز تهيه مي شود كه كار بسيار سخت و پيچيده اي است كه فقط استادكاران ماهر و با تجربه مي توانند اين كار را انجام دهند.
قيمت اين محصول امسال نسبت به پارسال تفاوتي ندارد.
هر كيلوگرم نقل بيدمشكي از نوع بادامي ريز (ابريشمي) هم اكنون حدود 140 هزار ريال و ديگر انواع نيز 100 هزار ريال توسط نقل ريزان فروخته مي شود.
نقل و عرق بيدمشك اروميه علاوه بر داخل كشور، مشتريان زيادي در كشورهاي عربي حوزه خليج فارس، تركيه، جمهوري آذربايجان و گرجستان دارد كه به صورت تجارت چمداني صادر مي شود.
آذربايجان غربي استاني با 700 هزار هكتار اراضي زير كشت محصولات كشاورزي است كه سالانه 6.2 ميليون تن انواع محصولات از اراضي اين استان توليد مي شود.
سالانه بيش از 41 ميليون ليتر عرق از 60 نوع گياه در آذربايجان غربي فرآوري مي شود و اين استان داراي رتبه برتر كشور در توليد عرق بيدمشك است.
عرقيات گياهي در آذربايجان غربي از مشهورترين سوغات اين استان به شمار مي رود.
از عرقيات اين استان در تهيه نقل و شيريني پزي، شربت و بستني سازي به علت عطر و طعم آن و مهمتر از همه خاصيت شفابخشي آنها استفاده مي شود كه عرق بادرشبو و بيد مشك در صدر آنها قرار گرفته است.
در فصل بهار كه موسم گشت و گذار در كشور محسوب مي شود، مسافران و گردشگران داخلي و خارجي كه از آذربايجان غربي بازديد مي كنند كامشان با شربت پرخاصيت بيدمشك نيز شيرين مي شود و سالانه بسياري از علاقمندان به سنت ديرينه عرق كشي از بيدمشك را به خود جذب مي كند تا شاهد هنرمندي تلاش و تكاپوي بانوان اين ديار در آغاز بهار باشند كه با شميم زيباي طبيعت كوهستاني و هزار رنگ استان آذربايجان غربي درآميخته است.
گزارش از: طاهره نويدآرين
7125/1905