وسوسه دیرپای خرید در بازارهای قدیمی تربت حیدریه

اكنون بازارهای سنتی این شهر، بخصوص در آستانه عید نوروز، همچنان پذیرای شمار زیادی از شهروندان هستند كه شاید برای تداعی خاطرات سالهایی نه چندان دور، بدون خستگی، سوداهای خرید خود را در پیچ و خم آشنای این بازارهای قدیمی جست و جو می كنند.
تربت حیدریه تا صد سال پیش یكی از كانون های اصلی تجارت داخلی و خارجی خراسان بزرگ محسوب می شده و گواه این موضوع وجود بازارهای قدیمی چون 'هادیوف، گمرك، شیر چهارسوق، سنگفرش، سرای امین و سرای قیصریه' در این شهر است.
هر چند قالب این بازارها در دوران خود كانون تولید و صادرات بوده اند، اما آنچه امروز به چشم می خورد تنها عرضه كالاهای خارجی و بخصوص چینی است و مهمتر آنكه معماری مغازه ها نیز بتدریج دچار آسیب شده و دیگر رد و نشانی از آن معماری بسیار زیبای سنتی در آن به چشم نمی خورد.
یكی از ویژگی های منحصر به فرد مجموع بازارهای قدیمی تربت حیدریه قرار گرفتن در جنب مسجد جامع شهر است و برای دادن نشانی دقیق تر از این بازارها به گردشگران، باید گفت كه همه این بازارها در ابتدای میدان یا خیابان مسجد جامع واقعند كه این خود نشان از تدین مردم و بخصوص بازاریان تربت حیدریه دارد كه محل كسب را در جایی بنا می كردند كه بتوانند نماز اول وقت را به جای آورند.
سرای امین:
به گواه سنگ نوشته سردر آن، قدیمی ترین بازار تربت حیدریه 'سرای امین' است كه قدمت آن به بیش از 120 سال باز می گردد كه نوه علی اكبر امین التجار در خصوص آن به خبرنگار ایرنا گفت: بازار در سال 1308 قمری توسط حاج محمدرضا لاری و با نظارت پدر بزرگم مرحوم علی اكبر امینی التجار(امین التجار) ساخته و سپس وقف شد.
مصطفی امینی با بیان اینكه در آن دوران، فرش دستباف تربت حیدریه تنها در این بازار عرضه می شد، و لذا به آن بازار فرش فروش ها نیز گفته می شد، افزود: موضوع وقفنامه نیز اختصاص درآمد حاصل به طلاب علوم دینی، حوزه علمیه تربت حیدریه و مستخدمان حوزه علمیه، 10 روز روضه خوانی در صحن بازار در دهه محرم، اطعام مساكین، و كمك به رفتگران شهرداری بوده كه هنوز اجرا می شود.

بازار كفاش ها یا كفش فروش ها:
كمی پایین تر از سرای امین، بازار كفاش ها به چشم می خورد كه در این خصوص مجتبی چرخیان از تولید كنندگان كفش قدیمی تربت حیدریه با بیش از40 سال اقامت در این بازار گفت: هرچند امروز تنها فروشندگان كفش در اینجا حضور دارند، اما زمانی در این بازار علاوه بر فروش، كفش نیز تولید می شد كه متاسفانه امروز ورود كفش های چینی، تولید كفش را از رونق انداخته است.

بازار هادیوف یا هادی زاده:
این بازار با قدمت 70 تا 80 ساله امروز رنگ و لعاب سنتی خود را به طور كامل از دست داده و حتی مقابل آن در آن سوی خیابان، بازار دیگری با همین نام و البته با قدمتی 20 ساله ساخته شده و تنها زیبایی آن وجه تسمیه نام این بازار است.
محمدجعفر نفتی در خصوص وجه تسمیه و تاریخ ساخت بازار به خبرنگار ایرنا گفت: بازار توسط دو برادر به نام های محمدحسن و محمدعلی هادی زاده، قریب به 80 سال قبل ساخته شده كه چون این دو برادر با روس ها تجارت می كردند، روس ها به دلیل ترجمه نام این دو نام بازار هادیوف را برایش برگزیده بودند.
علی اكبر جنابی نیا، از غرفه داران این بازار معتقد است: چون روس ها به واژه زاده، اف می گویند، لذا هنگام ترجمه به جای كلمه هادی زاده، از واژه هادیوف استفاده می كردند.
وی كه خود قبلا خیاط بوده، از لحاف دوزی، قماش، پنبه زنی، مسگری و خیاطی، به عنوان رایج ترین صنوف این بازار در دوران قدیم یاد كرد.

بازار گمرك:
كمی پایین تر از بازار هادی زاده، بازار بزرگ گمرك خودنمایی می كند كه به گفته یكی از غرفه داران قدمت این بازار نزدیك به یك قرن می رسد هر چند خود وی 50 سال در این بازار به فروش قماش مشغول بوده است.
محمدمهدی بزمی افزود: تجار معروفی چون ضیایی، نوریان و دارابی را به خاطر دارم و از آنجا كه در انتهای بازار كاروانسرایی وجود داشت و در آنجا تجار مال التجاره خود را تخلیه كرده و از همانجا وارد شهر شده یا شهر را ترك می كردند، لذا به بازار گمرك معروف بود.
وی اظهار داشت: این بازار همچنین محل ورود تجار روس به شهر تربت حیدریه بود و به تعبیری مركز ثقل تجارت خارجی خراسان بزرگ، تربت حیدریه و همین بازار بوده است.

بازار شیر چهارسوق:
یكی از كسبه این بازار به خبرنگار ایرنا گفت: قدمت بازار به صد سال می رسد كه من نزدیك به 50 سال در این محل به شغل قنادی مشغول بوده و هستم.
حسین آهسته از وجه تسمیه بازار اظهار بی اطلاعی كرد و افزود: در ابتدای بازار آب انباری وجود داشت كه هم اكنون در جلوی راه پله آب انبار یك مغازه قصابی واقع شده و چون در وسط بازار چهارسو داشت به آن شیر چهارسو می گفتند.
چاقوسازی، تولید آبنبات، زغال فروشی و آهنگری از جمله فعالیت های اقتصادی این بازار در قدیم بود كه وی به آن ها اشاره داشت.
اكنون صاحب مغازه قصابی از راه پله آب انبار قدیمی به عنوان انبار استفاده می كند.
شهر 130 هزار نفری تربت حیدریه در 150 كیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد.
5132/6121