تاملی در اثرات سیاسی - اقتصادی آغاز بکار رسمی خط لوله باکو- جیهان (1)

تاملی در اثرات سیاسی - اقتصادی آغاز بکار رسمی خط لوله باکو- جیهان (1) # باکو ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 21/04/85 خارجی.اقتصادی.نفت.باکوـجیهان. از : زهرا صیادی روز پنجشنبه بیست و دوم تیر ماه جاری (فردا) مراسم رسمی آغاز بهره برداری از خط لوله نفتی " باکو- تفلیس- جیهان" در بندر جیهان ترکیه واقع در ساحل دریای مدیترانه برگزار می شود. این مراسم که قرار است با حضور سران و نمایندگان برخی کشورها از جمله آمریکا، ترکیه، گرجستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان برگزار شود ، مانند خط لوله مذکور پرهزینه بوده و بنا به اعلام منابع خبری سه میلیون و 500 هزار دلار هزینه در بر خواهد داشت. آغاز بکار خط لوله نفتی باکو- تفلیس - جیهان که بیش از منافع اقتصادی بر بستر اهداف سیاسی قدرتهای فرامنطقه ای بویژه آمریکا طرحریزی و احداث شد ، این روزها گمانه زنیهای متفاوتی را در محافل اقتصادی و سیاسی در پی داشته است. برخی، آثار فعال شدن این خط لوله را عامل بروز تحولات بسیاری می دانند و بعضی همچنان جهات سیاسی آن را حایز اهمیت می دانند و جمعی نیز کارشناسان را به اغراق نکردن و ترسیم واقعی محدوده آثار بهره برداری از این مسیر جدید انتقال انرژی فرا می خوانند. برای بررسی اجمالی این آثار اعم از سیاسی ، اقتصادی و حتی اجتماعی ، نگاهی به روند ایجاد و احداث خط لوله یادشده ، ضروری بنظر می رسد. ایده احداث خط لوله فرامنطقه ای "باکو- تفلیس- جیهان" در اوایل دهه 90 و بدنبال امضای قرارداد جمهوری آذربایجان با 11 شرکت نفتی خارجی برای بهره برداری از میادین نفتی "آذری- چراغ- گونشلی" این کشور در دریای خزر در ماه سپتامبر سال 1994 مطرح شد. کارشناسان از ابتدای طرح موضوع احداث این خط لوله ، با توجه به وجود مسیرهای مناسب و کم هزینه ای مانند مسیر ایران برای حمل و نقل نفت منطقه به بازارهای جهانی ، اقتصادی بودن این طرح را زیر سووال می بردند. با وجود این که در آن زمان چند طرح برای حمل و نقل نفت دریای خزر از طریق خاک ایران به خلیج فارس و حتی به خود بندر جیهان مطرح بود ، مخالفت آمریکا در این زمینه و تلاش زیاد ترکیه برای محقق کردن ایده های خود در زمینه های اقتصادی و سیاسی بخصوص تبدیل کردن ترکیه به یک شاهراه ترانزیت انرژی در منطقه ، مانع اجرای طرحهای مزبور شد. بسیاری از کارشناسان در آن مقطع اعتقاد داشتند که از مهمترین اهداف آمریکا در اصرار بر اجرای طرح باکو - تفلیس - جیهان و مخالفت سرسختانه آن با حمل و نقل نفت منطقه خزر از طریق ایران ، ایجاد "تکثر" در منابع تامین انرژی مورد نیاز غرب همچنین مسیرهای حمل و نقل آن در خارج از سیستم کشورهای اوپک است تا در کنار آن با تقویت نفوذ اقتصادی و سیاسی خود ، به نظارت روسیه در منطقه نیز پایان دهد. از طرف دیگر ترکیه نیز سعی داشت با اجرای این طرح درکنار منافع اقتصادی ، موقعیت استراتژیک خود در منطقه را که در طول تاریخ بر سر آن با برخی دول منطقه رقابت داشته بهبود بخشد. در این میان جمهوری آذربایجان نیز با جلب شرکتهای نفتی فرامنطقه ای برای بهره برداری از برخی منابع نفتی خود در دریای خزر ، علاوه بر اهداف اقتصادی در صدد کسب امتیازات متقابلی از دول غربی ذینفع در طرحهای نفتی این کشور در جهت حل برخی مشکلات سیاسی خود از جمله مناقشه با ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی بود. در ماه نوامبر سال 1999 ، در حاشیه گردهمایی سازمان امنیت و همکاری اروپا در استانبول ، روسای جمهوری آذربایجان ، گرجستان و ترکیه با حضور سران آمریکا و قزاقستان قرارداد احداث خط لوله باکو- تفلیس- جیهان را امضا کردند. همچنین اکتبر سال 2000 ، شرکتهای حاضر در این طرح ، برای تامین مالی این طرح، موافقتنامه ای را با کشورهای جمهوری آذربایجان ، ترکیه و گرجستان به امضا رساندند. احداث خط لوله هزار و 767 کیلومتری باکو- تفلیس - جیهان که طول آن در اراضی جمهوری آذربایجان 443 کیلومتر، در خاک گرجستان 248 کیلومتر و در ترکیه یک هزار و 76 کیلومتر است ، در آوریل سال 2003 (سه سال پیش ) آغاز شد. اجرای این طرح پرهزینه که طراحان آن در آغاز عملیات احداث اعلام کردند بیشتر از دو میلیارد و 400 میلیون دلار هزینه نخواهد داشت ، پس از تاخیر مکرر ، در نهایت در بهار سال جاری میلادی با هزینه ای بیش از چهار میلیارد دلار به پایان رسید. برای عملی کردن بهره برداری از این خط لوله و انتقال نفت جمهوری آذربایجان در حوزه دریای خزر به بندر جیهان ، از ماه می سال 2005 (اردیبهشت سال گذشته ) حدود 10 میلیون بشکه نفت به آن تزریق شد تا شرایط لازم برای تحقق برآورد صورت گرفته مبنی بر صادرات سالانه 50 میلیون تن نفت از این طریق فراهم شود. شرکت "بریتیش پترولیوم" پیمانکار اصلی این طرح در خاک جمهوری آذربایجان وگرجستان و همچنین در طرح بهره برداری از منابع نفتی "آذری- چراغ- گونشلی" ، بارگیری نخستین محموله نفت منابع مذکور را اوایل خرداد ماه گذشته آغاز و آن را نیمه دوم همان ماه به بازارهای جهانی صادر کرد. از آنجا که نفت استخراجی از منابع نفتی جمهوری آذربایجان قادر به تامین ظرفیت خط لوله باکو- جیهان نیست ، برای اقتصادی کردن این خط لوله جذب و انتقال نفت سایر کشورهای منطقه در دستور کار پیمانکاران و حامیان غربی آن قرار گرفت. برای این منظور قراردادی میان جمهوری آذربایجان و قزاقستان در خرداد ماه سال گذشته امضا شد تا بخشی از نفت " آلماتی " از طریق خط لوله مزبور صادر شود. طبق این قرارداد ، بخشی از نفت قزاقستان از سال 2008، از بندر "آکتاو" با نفت کش از دریای خزر به باکو حمل و سپس به خط لوله باکو - جیهان تزریق خواهد شد. طبق توافق طرفین ، میزان نفت قزاقستان که سالانه برای انتقال از طریق خط لوله مذکور تحویل باکو می شود ، در سالهای اولیه هفت میلیون تن و در سالهای بعد حداکثر 20 تا 25 میلیون تن خواهد بود. عده ای از کارشناسان می گویند هرچند خط لوله نفتی باکو- تفلیس - جیهان بطور رسمی آغاز بکار می کند اما هنوز با برخی ابهامات در زمینه فعالیت و کارآیی از جمله تکمیل ظرفیت و اقتصادی شدن ، تامین امنیت و مسایل زیست محیطی روبرو است . در کنار ابهامات مزبور ، میزان تاثیرگذاری سیاسی و اقتصادی این خط لوله در منطقه و عرصه بازار بین المللی انرژیهای فسیلی، در شرایط کنونی مهمترین موضوع بحث انگیز در این زمینه است. ادامه دارد... خاورم/ 245/1568