نخستین بار بیش از 450 سال پیش از میلاد چینی ها شروع به پرورش ماهیان سردابی كردند، ماهی قزل آلا در قاره آمریكا كشف شد و در ایران كمتر از 100 سال سابقه پرورش دارد.
پرورش آزاد ماهیان فعالیت نسبتا جدیدی است به طوری كه این ماهیان ابتدا در قرن گذشته بمنظور تامین و افزایش ذخایر ماهی در منابع آبی جهت ماهیگیری بصورت مصنوعی پرورش یافتند.
نظریاتی وجود دارد كه نشان می دهد پرورش این ماهی را نخستین بار سرخ پوستان غرب آمریكا با انتقال تخم ها از رودخانه ها به مراكز پرورش آغاز نمودند.
دانماركی ها پیشتاز پرورش ماهی قزل آلای رنگین كمان برای تغذیه انسانی بودند و در حال حاضر این صنعت در بیشتر كشورهای پیشرفته سردسیر فراگیر شده است.
قزل آلای پرورشی ایران بیشتر گونه رنگین كمان و نخستین گونه از خانواده آزاد ماهیان یا سالمونیده است كه پرورش آن در استان های مازندران و كهكیلویه و بویراحمد رونق و اهمیت زیادی دارد.
استان البرز نیز در پرورش ماهی قزل آلای سردابی سابقه ای دیرینه دارد، به طوری كه نخستین واحد پرورش ماهی قزل آلای كشور با عنوان ماهی سرا توسط دكتر معتمد در سال 1338 در كرج راه اندازی شد.
برغم این سابقه تاریخی، استان البرز در پرورش ماهیان سردابی، چند سالی است كه آبزی پروری در این استان با بحران های مختلفی همچون كم آبی و بیماری روبرو شده كه این صنعت را با چالش های جدی مواجه كرده است.
بحران كم آبی یكی از معضلات بزرگ است كه بخش های مختلف صنعتی و كشاورزی استان را درگیر كرده كه از سوی بعضی از مسئولین بهترین روش نجات آبزی پروری استان، تغییر الگوی كشت از سردابی به گرمابی پیشنهاد شده است.
مدیرعامل اتحادیه تولید كنندگان ماهیان سردابی استان البرز ، به عنوان نماینده پرورش دهندگان ماهی قزل آلای استان به خبرنگار ایرنا با تائید مشكل كم آبی در استان، گفت: این معضل نه تنها البرز بلكه استان های دیگر را هم درگیر كرده ولی تغییر الگوی كشت تنها راه چاره و منطقی نیست.
وحید فخاری افزود: كمبود آب در چند سال اخیر بحرانی شده ولی در زمان پرآبی نیز به حد ظرفیت واقعی استان تولید ماهی نداشته ایم همانطور كه اكنون در زمان كم آبی مطابق با آب موجود نیز پرورش نداشته ایم.
وی با اشاره به اینكه شهركرد عمده تولیدات ماهی قزل آلای كشور به میزان 60 درصد را دارد ولی به بحران خورده، اظهار داشت: شیوع بیماری VHS در دو سال پیش در بین ماهیان قزل آلا بهانه ای شد تا تولید كنندگان در پرورش این ماهی با تردید روبرو شوند.
فخاری یكی دیگر از مشكلات اصلی در صنعت آبزی پروری استان را كمبود سرمایه در گرش دانست كه پس از كمبود آب بحران اصلی در این حوزه است.
وی گفت: یكی دیگر از مشكلات كمبود پرورش دهنده واقعی ماهی در استان است و پرورش دهندگان اغلب به صورت فصلی و در شش ماهه سال كه فصل كشت نیست در استخرهای ذخیره آب واقع در مزارعشان اقدام به پرورش ماهی می كنند.
نماینده آبزی پروران استان البرز لزوم رونق آبزی پروری را نگاه به این شغل به عنوان یك صنعت دانست و اظهار داشت: از حدود یكصد پرورش دهنده ماهیان سردابی حدود 60 درصد به صورت فصلی و 40 درصد به صورت صنعتی در این حوزه فعال هستند.
وی یكی از مشكلات اصلی پرورش دهندگان واقعی ماهی را كمبود سرمایه در گردش، اقساط بانكی بالا و مشكل تامین بچه ماهی دانست و افزود: منابع مالی در كشور به جز در بانك ها خالی شده كه موجب بسته شدن دست پرورش دهندگان ما برای تامین بچه ماهی و نهاده های این بخش شده است.
فخاری، نبود بچه ماهی را یكی دیگر از معضلاتی دانست كه بخصوص از دو سال پیش با شیوع بیماری VHS تولیدكنندگان را با بحران روبرو كرده بطوریكه بعضی از تولیدكنندگان فقط برای مصرف و پرورش توسط خودشان اقدام به تولید بچه ماهی می كنند.
وی گفت: اخیرا به چند شركت مجوز واردات تخم چشم زده ماهی داده شده كه به صورت بسیار محدود اقدام به واردات می كنند.
مدیرعامل اتحادیه پرورش دهندگان ماهیان سردابی البرز تاكید كرد: صنعت كشاورزی به دلیل تامین غذای مردم نبایستی سرمایه اش بخوابد تا حدی كه تیلاپیا كه یك ماهی وارداتی همه چیز خوار است بر سر سفره های مردم بیاید.
وی به شیوع بیماری VHS اشاره كرد و افزود: با شیوع این بیماری صنعت آبزی پروری در كشورمان با بحران روبرو شد ولی این بیماری در كشورهای دیگر نیز شیوع می یابد ولی با تدابیری با آن مقابله می كنند در حالیكه دو سال است كه صنعت آبزی پروری در كشور ما روی هواست.
فخاری با اشاره به اینكه در كشور ما بهترین راه را پاك كردن صورت مساله می دانند، بیان داشت: خوشبختانه دامپزشكی استان البرز برای مقابله با این بیماری به موقع وارد عمل شد بطوریكه خسارت ناشی از این بیماری در البرز كمتر از پنج درصد بود.
وی به ارائه راهكارهایی برای حل معضل ركود آبزی پروری ماهیان سردابی پرداخت و گفت: مسائلی همچون تحریم فقط یك بهانه است زیرا حتی 20 درصد مشكلات ما به تحریم ربطی ندارد و یا كم آبی ربطی ندارد چرا كه اگر كم آبی یكی از مشكلات بود چرا استخرهای دومنظوره احداث می كردیم.
وی افزود: اگر خواهان رسیدن به واقعیت در بخش صنعت هستیم باید عملی كار كنیم و صنعت را توسط تشكل ها و بخش خصوصی آنالیز كرده و ریشه مشكلات را بیابیم و از دولت كمك بخواهیم.
مدیرعامل اتحادیه پرورش دهندگان ماهیان سردابی استان به طرحی كه توسط خودش در دو سال گذشته ارائه شده بود، اشاره كرد و اظهار داشت: در این طرح هیچگونه منابع مالی در اختیار تولیدكنندگان قرار نمی گرفت زیرا تزریق مالی موجب فساد در كار می شود.
وی گفت: در این طرح دولت با بخش خصوصی در تولید مشاركت داشته و در سود و تولید با هم مشاركت می كنند و بخش دولتی به جای ارائه تسهیلات مالی، نهاده ها همچون بچه ماهی و غذا در اختیار پرورش دهنده قرار می دهد و در مرحله بازار، 50 درصد محصول در اختیار دولت و 50 درصد در اختیار اتحادیه (تولید كننده) قرار گیرد.
فخاری افزود: متاسفانه علیرغم تائید نهائی این طرح حتی تا وزارت خانه هنوز مورد تائید اجرایی قرار نگرفته است.
وی یكی دیگر از مشكلات در بخش آبزی پروری را بحث راه اندازی پایانه ماهی دانست و بیان داشت: علیرغم تصویب راه اندازی این پایانه در كارگروه اقتصاد استان، متاسفانه هنوز زمینی برای این منظور اختصاص نیافته است.
وی گفت: در این پایانه پیگیری عرضه محصول و سلامت آن از مبداء تا مقصد همچون نحوه صید و نحوه حمل محصول پیگیری می شود.
مدیر امور آبزیان جهاد كشاورزی استان البرز نیز یكی از مشكلات اصلی در استان را محدودیت منابع آبی دانست و گفت: متاسفانه در استان به جز رودخانه كرج و طالقان و برغان رودخانه دائمی دیگری نداریم و فقط از رودخانه برغان می توان برای آبزی پروری رودخانه ای استفاده كرد زیرا از آب دو رودخانه دیگر برای شرب تهران استفاده می شود.
علی میرجاوید كار با اشاره به اینكه فقط 11 استخر پرورشی از آب رودخانه (برغان) استفاده می كنند، افزود: بیشترین تولیدات ماهیان سردابی در استان در استخرهای دومنظوره كشاورزی انجام می شود كه همزمان فعالیت چاه های كشاورزی برای دو منظور كشاورزی و آبزی پروری استفاده می شود.
وی آب حاصل از آبزی پروری را برای مصرف كشاورزی یك آب غنی از املاح و مناسب برای تولیدات ارگانیك دانست و اظهار داشت: 80 درصد تولیدات ماهی قزل آلا در استخرهای دومنظوره انجام می شود بطوریكه حدود 100 استخر دو منظوره در استان وجود دارد.
وی یكی از راه های توسعه آبزی پروری ماهیان سردابی را تقویت استخرهای دومنظوره عنوان كرد و گفت: در این استخرها طرح های متعددی انجام شده كه باعث افزایش تولید در واحد سطح شده كه با نصب یكسری تجهیزات موجب بهره وری آب و بهره وری تولید شده است.
وی ادامه داد: همچنین در چهار سال اخیر حدود 30 میلیارد ریال تسهیلات طرح توسعه كشاورزی در اختیار متقاضیان قرار گرفته تا نسبت به اجرای طرح در استخرهای دومنظوره خود همچون نصب تجهیزات مكانیزاسیون و تجهیزات فیلتراسیون آب كه منجر به افزایش بهره وری آب و افزایش تولید می شود، اقدام كنند.
میرجاویدكار افزود: در حال حاضر از محل خط اعتباری مكانیزاسیون آمادگی داریم كه پرورش دهندگان درخواست های خود برای نصب این تجهیزات و بهسازی واحدهای خودشان ارائه كنند زیرا محدودیت اعتباری در این بخش نداریم.
وی به اجرای طرح های متعددی در استان در سال های اخیر در شهرستان های كرج، نظرآباد و ساوجبلاغ اشاره كرد كه در سیستم های غیرمتراكم از طریق استخرهای تیپ، نصب تجهیزات مكانیزاسیون همچون پمپ های برگشت آب و درام فیلتر منجر به افزایش تولید در واحد سطح شده است كه متوسط تولید را از حدد 15 كیلوگرم در مترمربع به 40 تا 50 كیلوگرم رسانده است.
این مسئول گفت: جزو برنامه های مدیریت آبزی پروری استان راه اندازی واحدهای جدید به این روش است كه این واحدهای جدید با ارائه تسهیلات كمك می شوند و بخصوص واحدهایی كه خود دارای چاه های دارای مجوز هستند می توانند در این بخش به راحتی وارد شوند.
وی با اشاره به اینكه با این روش به اهداف سازمان شیلات رسیده ایم ولی به لحاظ وجود بحران كم آبی در آینده مشكلات بیشتر می شود، تغییر الگوی كشت را تنها راه حل رفع این معضل دانست.
وی یكی از پتانسیل های به وجود آمده در استان را تولید بچه ماهی دانست و اظهار داشت: با كسب جایگاه خوبی در این حوزه در حال حاضر تقریبا نیاز پرورش دهندگان را تامین می كنیم و با تقویت واحدهای جدید همچون ماهی سرای كرج تا چندی دیگر نیاز بچه ماهی استان های دیگر و كل كشور تامین می شود.
***تغییر الگوی كشت از سردابی به گرمابی یكی از راه های نجات آبزی پروری استان
مدیر امور آبزیان جهاد كشاورزی استان البرز با اشاره مجدد به محدودیت منابع آبی و خشكسالی های رخداده در سال های اخیر و شرایط اقلیمی موجود، گفت: تغییر الگوی كشت از ماهیان سردابی به گرمابی جزو برنامه های این مدیریت است.
وی افزود: این طرح در مناطقی همچون نظرآباد و اشتهارد كه شرایط اقلیمی مناسب برای پرورش این ماهیان را دارد قابل اجرا است زیرا علاوه بر صرفه جوئی و استفاده بهینه از آب می توان در هزینه نهاده ها همچون بچه ماهی و غذا صرفه جوئی كرد.
وی ماهیان گرمابی مورد نظر برای این كشت را كپور و فیتوفاك دانست و اظهار داشت: هم اكنون این روش پرورشی در نظرآباد در 10 استخر در حال اجرا است.
میرجاویدكار یكی از مشكلات آبزی پروری در كشور را كه كمتر در استان با آن با درایت دامپزشكی روبرو شده ایم بحران بیماری نوظهور VHS است كه این بیماری ویروسی در استان هایی كه از آب مشترك برای پرورش ماهی استفاده می كنند بیشتر دیده شده است.
وی آب مشترك را آبی عنوان كرد كه در رودخانه ها در مسیرهای مختلف به پرورش گونه های مختلف ماهی می پردازند و در مسیر بالاتر یك گونه و در مسیرهایی كه به ترتیب به پایین می آید گونه های دیگر پرورش داده می شود و از طریق آب عبوری از این مسیر بیماری نیز منتقل می شود.
وی یكی دیگر از راه های شیوع این بیماری را از طریق تخم های چشم زده وارداتی دانست و گفت: خوشبختانه اداره كل دامپزشكی استان كنترل ورود و خروج این تخم ها و نظارت های بهداشتی را بخوبی انجام می دهد و تخم های چشم زده برای مصرف بایستی گواهی بهداشتی از دامپزشكی داشته باشند.
مدیر امور آبزیان استان افزود: در حال حاضر دو واحد تكثیر و پرورش تخم چشم زده در استان وجود دارد كه یكی در ساوجبلاغ و یكی در طالقان است و اكثر تخم مورد نیاز استان از طریق واردات تامین می شود ولی در صورتیكه ماهی سرای كرج به مرحله تولید این تخم ها برسد نه تنها نیاز استان بلكه نیاز كشور را تامین می كند.
***رتبه چهارم كشوری تولید ماهیان زینتی
میرجاویدكار در ادامه همچنین به بحث تولید ماهیان زینتی در استان اشاره كرد و گفت: خوشبختانه استان ما رتبه چهارم كشوری را در پرورش گونه های مختلف این ماهیان دارد بطوریكه با تولید گونه های با كیفیت صادرات خوبی نیز در این بخش داریم.
وی افزود: سالانه حدود 9 میلیون قطعه گونه های مختلف ماهیان زینتی توسط 40 واحد تولید كننده پرورش داده می شود و هر ساله تعداد زیادی از آن ها به كشورهای آذربایجان، تركیه و عراق صادر می شود.
وی اظهار داشت: در سال های اخیر تعدادی واحدهای الگویی در كرج و ساوجبلاغ به بهره برداری رسیده اند كه این واحدها بهسازی شده و از لحاظ ساختار سازه ها با حداقل مصرف انرژی و مصرف آب میزان تولیداتشان از 100 هزار قطعه به یك میلیون قطعه رسیده است.
این مسئول با اشاره به اینكه اكثر گونه های پرورشی جزو گونه های وارداتی است، گفت: با توجه به اینكه در حال حاضر بحث فرهنگ آپارتمان نشینی در كشور رواج یافته و استفاده از این ماهیان و حمایت از توسعه این بخش جزو اهداف و سیاست های آبزی پروری كشور است.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد كشاورزی استان البرز نیز با اشاره به این بحران آب در كشور، گفت: علیرغم این مشكل، آبزی پروری یك صنعت مصرف كننده آب نیست بلكه استفاده كننده از آب در یك چرخه هست.
فرهاد مشیرغفاری افزود: آب در پرورش ماهی از بین نمی رود و در یك چرخه قرار گرفته و وارد عرصه كشاورزی و تولیدات بهینه در این عرصه قرار می گیرد و برای رفع معضل كمبود آب نیز بایستی به سراغ سیستم های تولیدكننده آب رفته تا آب مورد نیاز را تامین كنند.
وی ایجاد تصفیه خانه های فاضلاب را از جمله سیستم های تولید كننده آب دانست و اظهار داشت: در استان هیچ تصفیه خانه ای وجود ندارد.
مشیرغفاری توسعه استخرهای دومنظوره را یكی از راه های ا ستفاده بهینه از آب و توسعه آبزی پروری در استان عنوان كرد كه این هدف نیازمند تامین اعتبارات ویژه است.
وی یكی از راه های نجات آبزی پروری را كیفی سازی تولیدات و همچنین ترویج فرهنگ استفاده و مصرف ماهی دانست و گفت: بایستی از توسعه كمی صرف نظر كرده و توسعه كیفی را مدنظر قرار دهیم.
در استان البرز سالانه حدود یك هزار و 900 تن انواع ماهیان سردابی و گرمابی تولید می شود.ك/4
گزارش از: نوشین طهماسبی
6156/1535

كرج- ایرنا- البرزبه دلیل اقلیم مناسب،ظرفیت های خوبی برای گسترش آبزی پروری دارد كه با استفاده كامل از آن می تواندبه عنوان قطب پرورش آبزیان به ویژه ماهیان قزل آلا مطرح شود،اما این ظرفیت در دوره های مختلف چندان موردتوجه قرار نگرفته و مشكل كم آبی نیزفراموشی این صنعت رامضاعف كرده است.