زوایایی از نقش ایران در مجمع كشورهای صادركننده گاز

به گزارش ایرنا، دالغا خاتین اوغلو مدیر بخش اخبار فارسی خبرگزاری ترند (آذربایجان) و كارشناس پایگاه اطلاعاتی «نچرال گس یوروپ» در حوزه صنعت نفت ایران و همچنین جان روبرتز كارشناس ارشد پایگاه اطلاعاتی «نچرال گس یوروپ»، كارشناس و مشاور حوزه امنیت انرژی و سردبیر اسبق نشریه‌های فاینانشنال تایمز و پلاتس گزارشی را درباره نقش ایران در بازار جهانی گاز و برگزاری اجلاس مجمع كشورهای صادركننده گاز (GECF) در ایران منتشر كرده اند.
متن این گزارش به این شرح است: ایران در روز 23 نوامبر میزبان نشست كشورهای صادركننده گاز است. این میزبانی با توجه به سابقه ایران و برنامه های این كشور در راستای افزایش صادرات گاز در آینده ی نزدیك، ابعاد و پیام های مهمی دارد؛ هرچند نرخ رشد مصرف داخلی گاز ایران، همواره رو به تزاید بوده است.
در این نشست كشورهای مهمی چون روسیه، قطر و الجزایر حضور دارند. در حال حاضر 12 كشور عضو GECF حدود 67 درصد از كل ذخایر گازی دنیا و 64 درصد از صادرات LNG و 42 درصد از صادرات خط لوله ای گاز دنیا را در اختیار خود دارند.
نشست آتی با توجه به توافق ایران و 1+5 نیز حائز اهمیت فراوانی است؛ چرا كه این توافق، ناظر بر رفع تحریم های بین المللی علیه ایران است. ایران امیدوار است كه رفع تحریم ها در نیمه ی اول سال 2016 صورت گیرد و این مهم برای كشوری كه بزرگ ترین ذخایر گاز دنیا را كنترل می كند (بالغ بر 34 تریلیون مترمكعب فقط ذخایر اثبات شده)، امری بسیار حیاتی و مهم است زیرا بدین واسطه و در سالهای آتی، ایران نه تنها یك «تولیدكننده ی بزرگ»؛ بلكه یك «صادركننده ی بزرگ» گاز خواهد شد.

** توانایی ها و قابلیت های صادرات گاز
مقامات ایرانی گفته اند كه ایران طی چهار سال می تواند روزانه 200 میلیون مترمكعب گاز صادر كند. این میزان معادل سالانه 73 میلیارد مترمكعب است. قطعاً ایران به آن اندازه كه ذخایر گازی دارد بعید است توان صادرات چنین حجمی را داشته باشد.
حوزه گازی پارس جنوبی با 14 تریلیون مترمكعب ذخیره در بخش ایرانی آن؛ به همراه تعداد زیادی از حوزه های دیگر، عملاً چنین توانی را برای ایران مهیا می سازد. این حوزه ها یا در حال توسعه هستند و یا در نوبت توسعه قرار دارند.
شركت نفت مناطق مركزی ایران عملیات تعداد 14 میدان گازی و 11 میدان نفتی را در اختیار دارد و سالانه حدود 93 میلیارد متر مكعب گاز غنی تولید می كند. توسعه 30 میدان گازی و 19 میدان نفتی دیگر نیز در حوزه عملیاتی این شركت است.
در حال حاضر شركت فوق اقدام به اولویت بندی توسعه میادین كرده و 6 میدان گازی «گیشو»، «خارتنگ»، «هالگان»، «سپید باغون»، «زیره» و «گردان» را در اولویت خود قرار داده تا از این طریق روزانه حدود 40 میلیون مترمكعب گاز (طی چند سال آینده) تولید كند. این میزان معادل 14.6 میلیارد مترمكعب گاز در سال است.
شركت مناطق نفتخیز جنوب نیز حدود 16 درصد از گاز كشور را تولید می كند. این شركت برنامه هایی برای حذف گاز «فلرینگ» به حجم 6.2 میلیون مترمكعب در روز دارد كه منجر به افزایش تولید گاز این شركت خواهد شد.
شركت نفت فلات قاره نیز برنامه هایی برای حذف فلرینگ (سوزاندن گاز در مشعل ها)با حجم 10.2 میلیون مترمكعب در روز پیش بینی كرده است.
به طور كلی تولید گاز ایران (با احتساب گاز فلر و تزریقی)تا سال 2020 به رقم 1000 تا 1100 میلیون مترمكعب در روز خواهد رسید كه معادل 365 تا 400 میلیارد مترمكعب در سال است.
ظرفیت كنونی تولید گاز ایران معادل 680 میلیون مترمكعب در روز (248 میلیارد مترمكعب در سال)با در نظر گرفتن گازهای «فلر» و «تزریق به میادین نفتی» است.
تولید گاز شیرین ایران هم اكنون حدود 550 میلیون مترمكعب در روز (200 میلیارد مترمكعب در سال)است كه بالغ بر 300 میلیون از آن از محل حوزه پارس جنوبی تامین می شود (یعنی معادل 109.5 میلیارد مترمكعب در سال). البته این رقم تا سال 2020 به دو برابر افزایش خواهد یافت.

** امیدواری ها
مقاصد صادرات گاز ایران كجاست؟
ایران در حال حاضر سالانه حدود 8.9 میلیارد مترمكعب گاز به تركیه صادر می كند. به زودی عراق هم به عنوان یك مقصد بزرگ صادراتی، میزبان گاز ایران خواهد شد.
در ردیف های بعدی، پاكستان و عمان قرار دارند كه قرار است تا سال 2020 از ایران گاز وارد كنند.
توافق جدید حاكی از این است كه ایران در آینده، میزان صادرات گاز خود را 80 میلیون مترمكعب در روز (حدود 30 میلیارد مترمكعب در سال) افزایش خواهد داد. این میزان مشتمل است بر:
- قرارداد با عراق كه سال گذشته ی میلادی امضا شد به حجم 25 میلیون مترمكعب در روز(9.12 میلیارد مترمكعب در سال) با هدف گازرسانی به نیروگاه های بغداد.
- توافق با عمان با حجم 10 میلیارد مترمكعب در سال
- توافق با پاكستان با حجم 8 میلیارد مترمكعب در سال
همچنین مذاكراتی با عراق برای صادرات گاز به بصره با حجم روزانه 35 میلیون مترمكعب (سالانه 12.8 میلیارد مترمكعب) صورت گرفته است.
خبرهایی منتشر شده كه حاكیست امارات نیز به عنوان یك مشتری گاز، طالب دریافت گاز از ایران است.
عمان و امارات هر دو تولیدكننده گاز و عضوی از GECF هستند، اما صادرات آنها كاملا متكی به تولید داخلی نیست.
عراق هم ذخایر فراوان گاز دارد و به عنوان عضو ناظر در این اجلاس حضور دارد.
با توجه به موارد فوق می توان نتیجه گرفت كه ایران در عرصه مبادلات بین المللی گاز با همسایگان و حتی همقطاران خود در GECF ، بیشتر در موضع تعامل است تا تقابل یا حتی «رقابت».
البته برخی مقامات ایران مانند منصور معظمی معاون سابق برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروكربوری وزیر نفت ایران می گوید كه ظرفیت تولید گاز به 1.3 میلیارد مترمكعب در روز هم خواهد رسید و برنامه‌ریزی برای صادرات روزانه 200 میلیون مترمكعب گاز طبیعی انجام شده كه اجرای آن نیازمند مشاركت بخش خصوصی است.

** ایران به دنبال صادرات LNG
قطر یك غول گازی و بزرگترین صادركننده LNG در جهان است. این كشور در سال 2014 بالغ بر 103.4 میلیارد مترمكعب LNG صادر كرده اما ایران نیز به دنبال آن است تا جایگاهی در صادرات LNG پیدا كند.
مشخصاً صادرات گاز به مقاصد دور (مانند اروپا)از طریق خط لوله خیلی مشكل تر از صادرات گاز از طریق LNG است. ایران بالغ بر 2.5 میلیارد دلار در یك تاسیسات 10 میلیون تنی LNG سرمایه گذاری كرده كه ظرف سه سال به مدار تولید می رسد و هم اكنون بالای 50 درصد پیشرفت داشته است.
اما بازار گاز اساساً بازار شلوغی است. هم اكنون تعدادی از اعضای GECF در این بازار حضور داشته و حجم زیادی LNG روانه ی بازار می كنند (از جمله نیجریه، الجزایر، روسیه، ترینیداد و توباگو و عمان كه البته این كشور عضو ناظر هم است).
از سوی دیگر پروژه های بزرگی در كشور استرالیا در دست احداث است كه تا سال 2019 به بهره برداری می رسد و از این رو انتظار بر این است كه بازار جهانی LNG در همان سالها به سطح اشباع برسد.
ایران در خصوص صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله، هنوز مصمم نیست. توسعه ی خط لوله نهم سراسری (یعنی همان خطی كه گاز پارس جنوبی را به تركیه می رساند) قریب بیش از 6 میلیارد دلار هزینه دارد و مضاف بر آن هزینه ای حدود 10 میلیارد دلار برای توسعه ی یك سیستم جدید (یعنی امتداد خط لوله ی مزبور به اروپا) نیاز است.
یك امكان دیگر، كریدور گاز جنوبی است كه گاز آذربایجان را به اروپا می رساند. حجم خالی موجود در بخش تركیه (ترانس آناتولین» و همچنین حجم خالی خط لوله از غرب تركیه تا اروپا (ترانس آدریاتیك) به ترتیب تنها 14 و 10 میلیارد مترمكعب در سال است؛ از طرفی مقامات ایرانی معتقدند نرخ حمل (ترانزیت) هم بالا است.

** نگاه به سمت شرق؛ رقابتی با روسیه وجود ندارد
روسیه در حال حاضر هیج محموله مهمی از LNG به اروپا صادر نمی كند و قاعدتاً هیچ تضاد منافعی در بازارهای منطقه آسیای پاسیفیك میان ایران و روسیه نیست. روسیه بیشتر بر روی صادرات گاز به چین و شمال پاكستان برنامه دارد و مقاصد گاز صادراتی ایران بیشتر به مناطق مركزی - شرقی پاكستان و بازار هند است.
در این فضا شاید بتوان اظهار داشت خط لوله ایران – پاكستان (موسوم به خط لوله صلح)می تواند به بخش‌هایی از چین در مرز های پاكستان و خود هندوستان امتداد یابد. چندی قبل رئیس جمهور هند اعلام كرد «ما باید حداكثر استفاده را از فرصتهای ناشی از توافق هسته ای ایران به عمل آوریم».
این مقام هندی در ادامه ضمن اشاره به «خط لوله ایران – پاكستان - هند» اظهار داشت كه این خط لوله باید احیا شود؛ چرا كه « ایران عملیات احداث خط لوله را در داخل خاك خود انجام داده و چنین پروژه هایی می تواند عملاً«بازی ها» را در حوزه ی ژئو استراتژی تغییر دهد».
كشور چین 2.5 میلیارد دلار سرمایه گذاری در تجهیزات تبدیل گاز مایع به گاز طبیعی بندر گوادر پاكستان (در فاصله ی 80 كیلومتری بندر چابهار ایران)كرده و از همین بندر تا نوابشهر پاكستان نیز یك خط لوله احداث خواهد كرد.‎
این خط لوله می تواند به خط لوله صلح وصل شود و گاز ایران را تا نوابشهر برساند و از همین منطقه می توان خط لوله مذكور را به سمت چین یا هند ادامه داد.

** سرمایه گذاری و فلرینگ
برای نیل به صادرات LNG نیاز به توسعه حوزه بالادستی و افزایش میران تولید گاز است. همچنین برای تحقق صادرات گاز طبیعی شبكه سراسری خط لوله كشور باید توسعه یابد. طبق برنامه ها ایران آماده است تا 45 میدان نفتی و گازی را طی قراردادهایی به ارزش 185 میلیارد دلار به كمپانی های خارجی واگذار كند.
برآورد شده كه از محل گاز طبیعی (و گاز همراه) این میادین، حدود 190 میلیون مترمكعب در روز (معادل 70 میلیارد مترمكعب در سال) به تولید گاز خام ایران افزوده خواهد شد.
از سوی دیگر تا پایان 2020 میزانی حدود 19.8 میلیون مترمكعب در روز (معادل بالای 7 میلیارد مترمكعب در سال)از محل جمع آوری گازهای فلر به دست خواهد آمد.
هم اكنون حجم فلرینگ میدانها نسبتاً زیاد است. برای مثال فلرینگ برخی میدانها به شرح ذیل است:
میدان یادآوران حدود 1.84 میلیون مترمكعب در روز
میدان سلمان حدود 2.64 میلیون مترمكعب در روز
فروزان 5.6 میلیون مترمكعب در روز
آزادگان 0.68 میلیون مترمكعب در روز

** مصارف داخلی كشور
طی 20 سال اخیر مصرف گاز داخلی ایران همگام با افزایش تولید گاز كشور، همواره روبه افزایش بوده و به همین خاطر میزان مازاد تولید برای مصارف صادراتی، عمدتاً محدود بوده است.
بنابراین مادامی كه ایران فكری به حال بهینه سازی مصارف داخلی خود نكند، قاعدتاٌ تحقق برنامه های معطوف به صادرات گاز نیز با یك علامت سؤال بزرگ روبه رو خواهد بود.
در سال 2014 و براساس آمارهای شركت بی.پی، تولید گاز ایران حدود 172.6 میلیارد مترمكعب و مصرف آن حدود 170.2 میلیارد مترمكعب بوده است. البته آمارهای منتشره ی رسمی حاكی است كه میزان مصارف كشور حدود 20 تا 25 میلیارد مترمكعب بیشتر از رقم اعلام شده ی بی.پی است.
گاز طبیعی حدود 67 درصد از مصرف انرژی در ایران را به خود اختصاص داده است. سالانه حدود 125 میلیارد مترمكعب به 73 هزار واحد صنعتی و 19 میلیون خانوار عرضه می شود كه طبق برنامه های توسعه ای جدید، قرار است 19 هزار واحد صنعتی و 3 میلیون خانوار جدید به این جمع اضافه شوند.
همچنین سال گذشته 50 میلیارد مترمكعب گاز به نیروگاه های برقی ارسال شده و برای قطع مصرف سوخت مایع باید 20 تا 25 میلیارد مترمكعب گاز اضافی به این بخش تحویل داده شود.
برنامه هایی در دست اقدام است كه طی آن مقرر شده تولید پتروشیمی ها به دو برابر افزایش یابد لذا سالانه حدود 25 میلیارد مترمكعب گاز اضافی برای تامین خوراك گاز و تجهیزات این پتروشیمی ها مورد نیاز است (تا تولید به سمت 120 میلیون تن در سال ارتقا یابد).
مقوله تزریق گاز به میادین نفتی نیز سالانه باید به 70 میلیارد مترمكعب برسد تا جلو افت تولید نفت به مقدار زیادی گرفته شود.
در هر حال انتظار بر این است كه مصرف گاز تا سال 2020 به محدوده بین 330 تا 350 میلیارد مترمكعب در سال برسد؛ حال آنكه در همین بازه زمانی میزان تولید به سطح 400 میلیارد مترمكعب خواهد رسید.
دولت به دنبال افزایش كارآیی مصرف انرژی است و برنامه های متعددی را بدین منظور در دست اقدام دارد. برای اینكه مصارف كشور بتواند روزانه 50 میلیون مترمكعب كاهش یابد، بایستی حدود 200 میلیارد دلار سرمایه گذاری صورت گیرد اگر این اتفاق بیفتد آنگاه مصرف سالانه ی گاز حدود 18 میلیارد مترمكعب كاهش خواهد یافت.
اگر ایران موفق به اجرای بهینه سازی و افزایش بهره وری مصرف بشود، در آن صورت حجم صادرات كشور هم افزایش قابل توجهی خواهد داشت و هدف 200 میلیارد مترمكعبی در سال، چندان هم غیرواقعی و دور از دسترس نخواهد بود.
در سال 2014 روسیه حدود 177 میلیارد و قطر هم 124 میلیارد مترمكعب صادرات خالص گاز داشته‌اند كه بدین ترتیب ایران نیز می تواند در كنار این دو كشور، جایگاه خودش را در سال‌های پیش رو به دست آورد.
اقتصام(5)2022**1558