موضوع پدافند غیرعامل در جهان هستی از قدمتی به اندازه تاریخ زندگی انسان برخوردار است. انسانهای اولیه برای در امان ماندن از خطر تهاجم حیوانات و تهدیدات پیرامونی خود به غارها و بالای درختان و دیگر مأمن های طبیعی پناه می بردند ، با متمدن شدن تدریجی جوامع بشری و شكل گیری زندگی شهری،احساس نیاز به امنیت بیشتر گردید و جوامع شهری برای ایجاد امنیت و حفاظت شهر از تهاجم دشمنان ، اقدام به ساخت و احداث دژها، قلعه ، حصار، خندق، دیوارها و موانع دفاعی در پیرامون شهرها نمودند.
در این راستا در طول تاریخ بشری، تسلیحات تهاجمی و به تبع آن اقدامات دفاعی نیز شاهد تغییر و تحول چشمگیری بوده و این پیشرفت و فناوری كماكان ادامه یافته و فرآیند و روندی اجتناب ناپذیر به خود گرفته است.
پدافند غیرعامل از نظر واژه شناسی اینگونه تعریف می شود، واژه پدافند از دو جزء (پد) و (افند) تشكیل شده كه در فرهنگ و ادب فارسی «پاد» یا «پد» پیشوندی است كه به معانی ضد،متضاد بوده و هرگاه قبل از واژه ای قرار گیرد معنای آن را معكوس می نماید، واژه «آفند» نیز به مفهوم جنگ،جدال، تهاجم، حمله و پیكار است در این راستا پدافند كه همطراز با واژه «دفاع» می باشد شامل اقداماتی است كه جهت مقابله با حمله و تهاجم دشمن انجام می شود.
این اقدامات شامل انواع و اقسام برنامه های دفاعی از جمله «پدافندغیرعامل» و «پدافند عامل» می باشد كه در پدافندغیرعامل برای مقابله با تهاجم و تهدیدات دشمن بدون استفاده از تسلیحات تهاجمی یا دفاعی و با استفاده از مجموعه ای از اقدامات و تمهیدات تدافعی، موجب كاهش آسیب پذیری تاسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی می گردد. در صورتی كه در «پدافند عامل» برای مقابله با تهاجم و تهدیدات دشمن و دفع تهدیدات وی از انواع و اقسام تسلیحات دفاعی نظیر توپ، موشك، تانك، هواپیماهای شكاری، بمب افكن، رزم ناو، زیردریایی و نظایر آن استفاده می شود.
كوتاه ترین تعریف پدافند غیر عامل، «دفاع بدون سلاح » می باشد.
مجمع تشخیص مصلحت نظام در راستای سیاست های كلی نظام در سند چشم انداز20 ساله كشور، پدافند غیرعامل را اینگونه تعریف كرده است:« پدافند غیر عامل، مجموعه اقدام های غیرمسلحانه ای است كه موجب افزایش بازدارندگی، كاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدام های نظامی دشمن می شود.
تهدیدات ذیربط پدافند غیرعامل شامل تهدیدات نظامی و تهدیدات سایبری، زیستی (انسان، دام، كشاورزی، مواد غذایی و دارویی،آب، محیط زیست و منابع طبیعی)، پرتوی،شیمیایی و اقتصادی می باشد كه سیاستگذاری، هدایت و برنامه ریزی مقابله با تهدیدات یاد شده در پنج قرارگاه های (پدافند سایبری،پدافندزیستی، پدافندپرتوی،پدافند شیمیایی و پدافنداقتصادی) تشكیلات سازمان پدافندغیرعامل كشور انجام می پذیرد، قرارگاههای یاد شده در سطوح استانی تشكیل شده و در حال فعالیت می باشند.
مقابله با تهدیدات طبیعی (زلزله، سیل، آتشفشان، خشكسالی، سرما و نظایرآن) كه جزو حوادث غیرمترقبه می باشند. در حوزه مسئولیتی سازمان مدیریت بحران كشور وابسته به وزارت كشور می باشد و در حوزه مسولیتی سازمان پدافند غیرعامل كشور قرار نمی گیرند.
كشور جمهوری اسلامی ایران بنا به دلایلی چون، دیدگاه ایدئولوژیك و اتكا و پایبندی نظام به اسلام ناب محمدی(ص) و مبانی آن، دیدگاه ژئوپلتیك و جغرافیای سیاسی، دیدگاه اقتصادی و بهره مندی از منابع عظیم نفت و گاز و دیدگاه ورود ایران به عرصه های فناوری های نوینی چون غنی سازی اورانیوم مورد تهدید مزمن و پایدار دشمنان نظام اسلامی و هم پیمانان راهبردی آنها قرار دارد.
جنگ ها چه به صورت خواسته و یا ناخواسته و تحمیلی با زندگی و حیات جوامع بشری آمیخته شده است و در بسیاری از موارد به نظر می رسد كه هیچ راه گریزی از آنها وجود ندارد.
بشریت در طول تاریخ پنج هزار ساله تمدن های بشری در روی كره زمین حدود 14 هزار جنگ را شاهد بوده و طی این جنگ ها بیش از چهار میلیارد انسان جان باخته اند.
درطول تاریخ چند هزار ساله بشری، صرفا 268 سال بدون جنگ و مناقشه سپری شده است و فقط طی 45 سال یعنی در سال های 1945 تا 1990 میلادی، سه هفته بدون جنگ گذشته است و جالب اینكه اكثر این جنگ ها در كشورهای جهان سوم روی داده است.
در دو دهه گذشته 10 جنگ عمده در پیرامون حریم سرزمینی كشور ما از جمله جنگ اول و دوم خلیج فارس (1991 و 2003) جنگ 79 روزه یوگسلاوی (1999)، جنگ تحمیلی 8 ساله ایران وعراق، جنگ افغانستان(2003)، جنگ 33 روزه، لبنان و جنگ های 22روزه، 8 روزه و 40 روزه اخیر رژیم صهیونیستی علیه مردم مظلوم و قهرمان غزه، جنگ تروریستی گروههای تكفیری داعش علیه دو كشور سوریه در (5ساله اخیر) و عراق در سال (2015) و جنگ یمن در سال جاری اتفاق افتاده و كماكان ادامه دارد و با شكل دهی مرموزانه و فریبكارانه گروه ائتلاف به رهبری آمریكا و كشورهای مرتجع منطقه به بهانه مقابله با تروریست،ماهیت پیچیده تری را به خود گرفته است.
توجه به اجتناب ناپذیر بودن جنگها به عنوان یك پدیده اجتماعی پایدار، وقوع جنگها و منازعات دیگری در جهان اسلام بر اساس مطامع و اهداف استعمارگرانه و هژمونی سلطه گرایانه بلوك غرب دور از انتظار نبوده و بسیار محتمل می باشد، ضمن آنكه هیچ نشانه ای نیز از پایان قریب الوقوع جنگها و مناقشات و درگیریهای مسلحانه و سایر تهدیدات در قرن حاضر دیده نمی شود.
دشمنان قسم خورده جمهوری اسلامی ایران با وجود ناكامیهای پی در پی خود هیچگاه دست از كینه ورزی و عداوت بر نداشته و هدفی جز نابودی حاكمیت، استقلال، كیان و هویت ایرانی اسلامی را ندارند.
در این رهگذر وظیفه خطیر و حیاتی سازمان پدافند غیر عامل در دنیای پر چالش مملو از منازعات و مناقشات، مصون سازی كشور از طریق بالا بردن قدرت بازدارندگی ، ارتقاء پایداری و آستانه مقاومت ملی، مصون سازی و كاهش آسیب پذیری زیرساختهای (حیاتی ،حساس و مهم)و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدات متنوع فراروی پیرامونیو فضای سرزمینی نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد، اقدامات پدافند غیرعامل در این راستا نقش و جایگاهی حیاتی رادر حفظ زیر ساخت ها و امنیت ملی كشور ایفا نموده و به عهده دارد.
در قرن بیستم ، بیش از 220 جنگ به وقوع پیوسته و میلیون ها نفر تلفات انسانی داشته است. در طول این سال ها همگام و هماهنك با رشد و پیشرفت فناوری، قدر مسلم روش ها، قواعد واصول جنگ با توجه به امكانات و توانمندی ها و دانش آن جامعه دچار تغییر و تحول اساسی شده است.
تاریخ تحولات جنگ نشان می دهد كه جنگ ها به چهار نسل تقسیم بندی شده اند. جنگ های نسل اول شامل جنگ های دوره تاریخی از پیدایش بشر تا اختراع سلاحهای گرم و متكی بر سلاحهای سرد می شود.
دوره تاریخی جنگ های نسل دوم، شامل اختراع و بكارگیری سلاحهای گرم تا زمان ورود ماشین به عرصه نبرد می شود.
جنگ های نسل سوم یا جنگ های مكانیزه با اختراع و بكارگیری ماشین های جنگی و توسعه عرصه نبرد به هوا و زیردریا شروع و تا دوره معاصر ادامه داشته است.
تهاجم ارتش بعث عراق و دوره هشت ساله دفاع مقدس یكی از مهمترین تجارب جنگی بشر در این دوره است.
مشخصه های جنگ های نسل سوم، تاكید بر جنك سخت شامل حجم انبوه و گسترده درگیری های فیزیكی بین طرفین، اصرار بر كسب برتری های تاكتیكی، تاكید بر انهدام واحدها و یگان های دفاعی، بكارگیری حجم انبوه مهمات و سلاحهای معمولی وغیردقیق، تكیه بسیار زیاد بر نبرد زمینی و محدودیت در هوا وعدم بهره مندی ازفضا درنبرد، تكیه بر حجم انبوه نیروی انسانی، دشواری های مدیریت صحنه نبرد و پشتیبانی ها، گستردگی خسارت و تلفات وارده به غیرنظامیان، طولانی تر شدن دوره جنگ، خطرپذیری و هزینه بسیار بالا است.
جنگ های نسل چهارم با شروع دوره انقلاب علوم و فناوری ها، بخصوص فناوری اطلاعات، ارتباطات، الكترونیك و رایانه در سال های اخیر، جنگ های نسل چهارم طراحی و در چند جنگ اخیر نیز تجربه شده است و سیر تكاملی خود را طی می كند.
مشخصه های این نوع جنگ ها شامل «تاكید بر جنگ نرم چون جنگ اطلاعاتی، روانی، تبلیغاتی، سایبری، بكارگیری موضعی و مقطعی جنگ سخت مانند جنگ با ضربات محدود برای تقویت و پشتیبانی جنگ نرم، تاكید بر جنگ الكترونیك پیشرفته، تكیه بر شبكه گسترده و سامانه های پیشرفته و هوشمند سنجش از راه دور است.
تكیه بر سلاحها و تجهیزات هوشمند و پیشرفته و دقیق، توسعه توانمندی ها و كسب برتری كامل در هوا، گسترش عرصه جنگ به فضا، پرهیز از درگیری قطعی در جنگ سخت قبل از اطمینان از پیروزی در جنگ نرم و شروع همزمان نبرد در خط و عمق نزدیك ودور یا گسترش عرصه نبرد به همه سطوح جغرافیایی كشور هدف از دیگر مشخصه های جنگ های نسل چهارم است.
در این جنگ ها بر انهدام زیرساخت های ملی و مراكز حیاتی، حساس و مهم كشور در اولویت نخست اهداف تهاجم است و بر قطع ارتباط رهبری و مدیریت دفاعی و عمومی كشور با مردم و نیروهای دفاعی در گام نخست تهاجم تاكید می شود.
الزامات و ویژگی های دفاع موثر در جنگ های نسل چهارم بر اساس اظهارنظر كارشناسان، ضرورت برنامه ریزی وآغاز طرحهای جامع دفاع قبل ازشروع درگیری های آشكار، توسعه همه جانبه تدابیر دفاعی به منظور افزایش ضریب پایداری ملی، گسترش طرحهای دفاعی در سطح تمامی نقاط هدف در جغرافیای كشور و حوزه سرزمینی ملی به روش دفاع نقطه ای است.
تاكید ویژه بر دفاع غیرعامل، اتكا به ایمان، هوشیاری، روحیه و توان دفاعی مردمی، توجه وتاكید بر راهبرد و اصول دفاع نامتقارن، شناسایی و رفع ضعف های ذاتی فناوری ها و آسیب پذیری های ساختاری وسیستمی، تمركز بر اولویت های دفاعی وتمركز تلاش ها برارتقای روحیه و اراده ملی برای دفاع از دیگر الزامات و ویژگی های دفاع موثر در جنگ های نسل چهارم است.
در تعریفی از دفاع ذكر این نكته ضروری است كه دفاع یك مفهوم یكپارچه است و شامل دو بخش عمده «دفاع عامل» و «دفاع غیرعامل» است. دفاع عامل مجموعه طرح ریزی ها واقدامات دفاعی است كه مستلزم بكارگیری سلاح و تجهیزات جنگی بوده و بر اساس قانون، وظیفه ذاتی نیروهای مسلح است.
دفاع غیرعامل نیز مجموعه طرح ریزی ها و اقداماتی است كه موجب كاهش آسیب پذیری ها و افزایش پایداری و تداوم فعالیت های دستگاه ها وسیستم های نظام در مقابل تهدیدات خارجی شده و مستلزم بكارگیری سلاح نیست.
اما، در حوزه فرهنگ دفاع غیرعامل مجموعه طرحها و اقداماتی است كه نحوه اداره مردم در شرایط جنگ، ارتقای آستانه تحمل ملی در برابر تهدیدات فرهنگی و دفاعی و آماده سازی مردم و كشور برای دفاع را شامل می شود.
دفاع غیرعامل در حوزه فرهنگ به «كاهش آسیب پذیری های فرهنگی در برابر تهدیدات عملیات روانی دشمن»، «پایدارسازی سیستم های فرهنگی ملی»، «ارتقای آستانه تحم ملی از بعد فرهنگی»، «مدیریت بحران دفاعی عملیات فرهنگی و روانی» و «فرهنگ سازی ملی در مورد پدافند غیرعامل» كمك می كند.
هدف از دفاع غیرعامل، استمرار فعالیت های زیربنایی، تامین نیازهای حیاتی، تداوم خدمات رسانی عمومی و تسهیل اداره كشور در شرایط تهدید و بحران تجاوز خارجی و حفظ بنیه دفاعی برغم حملات خصمانه و مخرب دشمن از طریق اجرای طرحهای پدافند غیرعامل و كاستن از آسیب پذیری مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس كشور است.
قابلیت های پدافند غیرعامل، ایجاد بستر مناسب توسعه پایدار كشور، هم راستا با سیاست های تنش زدایی، پایدارترین و ارزان ترین روش دفاع، مناسب ترین راهكار افزایش آستانه مقاومت ملی ، پشتوانه اقتدار ملی، یكی از مهمترین ابزارهای بازدارندگی، بهترین و مناسب ترین شیوه كاهش مخاطرات و كاهش آسیب پذیری، صلح آمیزترین روش دفاع و فطری ترین عنصردفاعی بشر در برابر همه حوادث است.
ذكر این نكته ضروری است كه «كشورهایی كه توسعه پدافند غیرعامل را به عنوان یك سیاست دفاعی مستمر دردستور كار خود قرار می دهند، هیچگاه در مظان اتهام تهدید علیه كشورهای دیگر قرار نمی گیرند».
با این توضیح، كشورهایی كه پدافند غیرعامل را به عنوان یك راهكار اصلی برمی گزینند به شرایطی از نظر كاهش آسیب پذیری دست می یابند كه مطامع كشورهای تهدیدكننده علیه آنها كاهش می یابد.
در جهان امروز كشورهایی كه نقاط آسیب پذیری آنها فراوان است و دشمن می تواند با ضربات سریع، حیاتی ترین منابع آنان را منهدم كند، عوامل تهدید از بیرون را در درون خود ایجاد می كنند.
پدافند غیرعامل عنصری پویا و متحرك است، از این رو می تواند در اولویت تلاش های علمی و پژوهشی قرار گیرد و در همه سطوح مدیریتی، مهندسی و فنی، آموزش داده شود و توسعه یابد.
بر این اساس، شیوه های پدافند غیرعامل، ایجاد اختلال در شناسایی، كسب اطلاعات و دقت هدف گیری دشمن از طریق اختفاء، استتار، پوشش، فریب، جابجایی، استفاده از سامانه های اختلال در هدف گیری صورت می گیرد.
همچنین «كاهش آسیب پذیری نقاط هدف و تاثیر سلاح دشمن» به عنوان یكی دیگر از شیوه های پدافند غیرعامل از طریق مكان یابی صحیح، ایجاد موانع و استحكامات، مستحكم كردن ساختمان ها و تاسیسات، استفاده از عوارض طبیعی سطح زمین، استفاده ازعمق زمین، اعمال تدابیر دفاع سایبری، ایجاد لایه های محافظ الكترونیكی و الكترومغناطیسی و رعایت ضوابط ایمنی صورت می گیرد.
«كاهش اهمیت و حساسیت نقاط هدف» یكی دیگر از شیوه پدافند غیرعامل است كه از طریق پراكندگی، تجزیه، پیش بینی امكانات جایگزین و موازی و كوچك سازی صورت می گیرد.
«كنترل خسارت» نیز دیگر شیوه پدافند غیرعامل است كه از طریق استفاده از سامانه های هشداردهنده ، ساماندهی امكانات امداد و نجات، تعیین وظایف بخش ها و افراد و آموزش و تمرین صورت می گیرد.
اما در این رهگذر، نقش آمادگی و ایمنی از جهات مختلف در همه جوامع دارای اهمیت است و دولت ها به این موضوع با نگاه ویژه می نگرند.
اینكه روند آمادگی و ایمنی كشور اعم از ملت و سرمایه های آن چگونه در جامعه نهادینه شود تا در صورت مواجهه با هر پدیده طبیعی و غیرطبیعی و حتی تهاجم دشمنان كمترین آسیب واردشود، موضوع جدیدی درجهان است كه به «پدافندغیرعامل» معروف شده است.
دانش «پدافند غیرعامل» امروز یكی از دانش های روز است و موضوعات آن به صورت طبقه بندی شده به سختی قابل انتشار است.
گزارش ذیل روند تاریخی و بررسی وضعیت «پدافند غیرعامل» در ایران را بررسی می كند.
پدافندغیرعامل به عنوان یكی از موثرترین و پایدارترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات همواره مدنظر اكثر كشورهای جهان بوده و حتی كشورهایی مانند آمریكا و شوروی سابق، با وجود برخورداری از توان نظامی، به این موضوع به صورت ویژه نگریستند و كشوری مانند سوئیس با وجود بی طرفی در دو جنك جهانی و مواجه نبودن با تهدید، به این موضوع توجه بسیاری دارد.
در ایران، با وجود موقعیت خاص از نظر ژئوپلیتیك ، دارا بودن ثروت های عظیم نفت و گاز و ورود به عرصه های فناوری نوین و تهدیدات استكبار جهانی،به موضوع پدافند غیرعامل توجه چندانی نشد و حتی داغ سال های دفاع مقدس نیز در ایجاد هوشیاری لازم برای كاهش آسیب پذیری ها و توجه به محورهای پایداری توسعه از نظر امنیت و دفاع، نقش قابل قبولی ایفا نكرد.
بار دیگر تاكید می شود، موضوع پدافند غیرعامل در جهان از قدمتی به اندازه تاریخ زندگی انسان برخوردار بوده است. به طوری كه انسان های اولیه برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان خود و همچنین برای كاستن از نگرانی های خود به غارها، بالای درختان و دیگر مامن های طبیعی پناه می بردند.
باشكل گیری تمدن های اولیه در جهان كه با وقوع پدافند غیرعامل جنك همراه بود،انسان ها اصول اولیه پدافند غیرعامل را به صورت سپر برای حفاظت انفرادی و برج و بارو و قلاع محكم ومرتفع را برای تامین امنیت گروهی به صورت گسترده ای رواج دادند.
وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه های مستحكم برای پیشگیری ازحملات غافلگیرانه دشمن در تمام نقاط جهان امری رایج بود.
موضوع پدافند غیرعامل و بهره گیری از منافع آنها تنها زاییده عقل انسان نبود وخداوند بزرك كه مخزن همه علوم نزد اوست نیز در قرآن به كرات به این موضوع اشاره كرد.
در جریان هجرت پیامبر عظیم الشان اسلام نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفا و فریب كه از اصول پدافند غیرعامل است، مانع از دسترسی كفار قریش به ایشان شد.
استفاده از عوارض طبیعی برای جلوگیری از دسترسی دشمن نیز یكی از اصول پدافند غیرعامل است كه همواره مورد نظر بوده است.
در صدر اسلام نیز با تكیه به این اصول ، غزوه احد با اتكا به ارتفاعات و گماشتن نگهبانان در نقاط نفوذ و غزوه خندق نیز با كندن گودال در اطراف مدینه طرح ریزی شد.
پس از اختراع باروت و توسعه استفاده از آن در ساخت جنك افراز و ساخت سلاحهایی با پرتاب منحنی، موضوع پدافند غیرعامل نیز به تدریج ضمن اتكا به اصول خود، تغییر یافت.
در خلال جنگ های ناحیه ای و پس از جنگ جهانی اول، آسیب های ناشی از جنگ و تخریب شهرها و كارخانه ها به موضوع پدافندغیرعامل اهمیت ویژه ای داد.
بررسی های جهانی در پدافند غیرعامل حاكی است كه در جنگ جهانی دوم كه استفاده از هواپیما و بمباران شهرها و مراكز صنعتی و سرمایه گذاری و پس از آن استفاده از موشك توسط آلمان نازی شروع شد، خسارات ناشی از جنگ و به خصوص آسیب هایی كه به مردم و بخش های غیرنظامی وارد شد، نسبت به جنگ جهانی اول سیر صعودی داشت و این موضوع باعث شد تا كشورها به پدافند غیرعامل اهمیتی مضاعف بدهند.
در كنار كشورهایی مانند آمریكا، شوروی سابق، آلمان، فرانسه، انگلستان و كانادا، حتی كشوری مانند سوئیس كه در طول هر دو جنگ جهانی بی طرفی خود را حفظ كرده بود، با شتاب فزاینده ای به پدافند غیرعامل روی آوردند.
ارتش نازی برای ساخت هواپیماهای بمب افكن وموشك های «وی.دو» كه برای نخستین بار درهشتم سپتامبر سال 1944 در میان بهت و حیرت جهانی، لندن را هدف قرار داد از پناهگاه های مستحكم و تونل های ایجاد شده در دل كوه ها به صورت گسترده ای استفاده كرد و ساختمان های نظامی و اداری را با مستحكم ترین مصالح و با طرحهای معماری ویژه ای كه اصول پدافند غیرعامل در آن به خوبی رعایت شده بود، بنا كرد.
پس از پایان جنگ جهانی دوم و محدودیت های اعمال شده به آلمان كه ساخت انواعی از سلاح و مهمات را شامل می شد، دولت آلمان توسعه پدافند غیرعامل را درراستای سیاست تنش زدایی در دستور كار قرار داد و اعلام كرد روش های پدافند غیرعامل از آنجا كه نقشی در تهدید و خسارت ندارند، با سیاست تنش زدایی هم راستا است و از سوی دیگر كشورهایی كه در امر دفاع ضعیف باشند، همواره تمایل دیگر كشورها را برای تصاحب منابع خود برمی انگیزد كه در این صورت سیاست تنش زدایی دچار مخاطره خواهد شد.
توسعه پدافند غیرعامل در آلمان باعث شد تا علاوه بر سازمان های دولتی، شركت ها و موسسات غیردولتی نیز به صورت داوطلبانه و افتخاری در این زمینه با دولت همكاری كنند.
بسیاری از تاسیسات و ساختمان های این كشور به صورت دو منظوره احداث شد و علاوه بر كاربری های متفاوت در شرایط عادی، در شرایط بحران به پناهگاه تبدیل شد كه از جمله این مراكز می توان به خطوط راه آهن زیرزمینی، ایستگاه های مترو و پاركینگ های بزرگ ساختمان ها اشاره كرد.
در این پناهگاه ها همه تمهیدات لازم برای تامین نیازهای ضروری مردم به كار گرفته شد و در زمان كوتاهی با سازماندهی و تمرین هایی كه از قبل انجام شد، پناهگاه ها برای استفاده عموم آماده شد.
در شوروی، سازمان دفاع غیر عامل در اواسط دهه 1960 میلادی تاسیس شد و به سرعت توسعه یافت و از سال 1966 میلادی نیز با تحولی بزرگ تجدید سازمان شد.
در این سال، سپهبد «التونین» از سوی «لئونید برژنف» به عنوان رییس سازمان دفاع غیرعامل منصوب شد و ساخت پناهگاه های ضد هسته ای و دو منظوره كردن بسیاری از تاسیسات مانند ایستگاه ها و معابر مترو و پاركینك های زیرزمینی از همان زمان در دستور كار قرارگرفت و با ساخت استحكامات ایمن و زره های مقاوم در مقابل انواع بمب و موشك توسعه یافت.
اگر چه اقدامات شوروی در زمینه پدافند غیرعامل بسیار گسترده تر از این موارد است، اما حفظ اطلاعات از طرف آن ها باعث شد كه اخبار ناشی از اقدامات به صورت گسترده منتشر نشود.
در آمریكا پس از گذشت بحران های برلین و كوبا در سال 1963 میلادی، موضوع ساخت پناهگاه های خانگی و دسته جمعی مطرح شد و پس از سازمان های كوچك و فرعی كه در این خصوص فعالیت می كردند، در سال 1979 میلادی مدیریت امور اضطراری دولت مركزی - فما - برای مدیریت به هنگام شرایط اضطراری از جمله پیامدهای ناشی از حملات هسته ای به شهرهای آمریكا تشكیل شد و نواحی دهگانه خود را در سراسر آمریكا تاسیس كرد.
هدف این سازمان «اطمینان از حیات و حفظ بقا» مطرح شد و پس از مدتی بیش از چهار هزار مركز محلی و ایالتی به منظور به عهده گرفتن از حفاظت در مقابل حملات احتمالی ایجاد شد.
این در حالی بود كه اقدامات پدافند غیرعامل در آمریكا قبل از تشكیل این سازمان شروع شده بود و پناهگاه های ضد هسته ای متعدد برای حفاظت از مردم احداث شد.
توسعه پدافند غیرعامل در آمریكا به گونه ای بود كه مرد دفاع غیرعامل آمریكا به نام «یوجین. پی ویگر» برنده صلح نوبل شد و در ژانویه 1981 میلادی با انتخاب «رونالد ریگان» به عنوان رییس جمهوری آمریكا، برنامه وی در بیان استراتژی قدرت ملی به دفاع غیرعامل توجه ویژه ای معطوف داشت و عقب ماندگی های برنامه دفاع غیرعامل مورد اصلاح قرار گرفت و توسعه بیشتری یافت.
دركشور آلمان نیزموضوع پدافند غیرعامل به نحو مناسبی در خلال جنگ جهانی دوم و پس ازآن توسعه یافت.
در كشور كانادا هم به موضوع پدافندغیرعامل توجه خاصی شد و دولت مركزی وظیفه تدوین اصول و سازماندهی تنظیم همكاری دولت و نیروهای مسلح، آموزش مسئولان و مردم، استفاده از همیاری در تدوین برنامه های آموزش محلی، گسترش برنامه های تحقیقاتی و نمونه سازی از طرحها را به عهده داشت.
ازسال 1954میلادی و پس از انتشار نتایج آزمایش های مگاتنی هسته ای آمریكا، كشور كانادا عكس العمل به موقع خود را با ایجاد سازمان دفاع غیرعامل نشان داد و از سال 1959میلادی به منظور تامین بیشترین هماهنگی در امور دفاع غیرنظامی، سازمان های دفاع غیرعامل و اقدامات اضطراری را ادغام كرد كه از مهمترین وظایف این سازمان جدید، تنظیم نظم و امنیت به منظور حفظ حاكمیت و تداوم خدمات دولتی است.
دولت سوییس نیز با وجود سیاست بی طرفی در دو جنگ جهانی و به رغم اینكه ازنظر موقعیت های ژئوپلتیك و دارا بودن معادن زیرزمینی دارای وضعیت حساسیت آفرینی نیست، پدافند غیرعامل را دراین كشور به صورت جدی مورد پیگیری قرار داد و بخشی از فضای اطمینان بخش حاكم بر این كشور را می توان ناشی از اجرای این سیاست دانست.
سازمان دفاع غیرعامل سوییس به ساخت پناهگاه های مقاوم در مقابل انفجارات اتمی به طور گسترده ای توجه كرد و برای اقامت مردم، همه امكانات از قبیل آب، غذا، دارو و سایر مایحتاج را به صورتی كه قبل از فاسد شدن تعویض می شوند، پیش بینی كرد.
در كشور یوگسلاوی هم به این موضوع توجه جدی معطوف شد و در برنامه ریزی ها علاوه بر احداث پناهگاه، مستحكم ساختن ابنیه، ایجاد مراكز به صورت دو منظوره و آموزش و تمرین مردم، به اصولی مانند پراكندگی، كوچك سازی و فریب توجه شد، به نحوی كه در طول جنگ سال 1999 میلادی نیروهای مسلح كشورهای عضو ناتو با وجود بمباران های گسترده نتوانست خسارت های عمده ای به تاسیسات این كشور وارد كنند.
از كشورهای همسایه نیز، كشور پاكستان به این موضوع علاقه مندی خاصی نشان داد و ضمن ایجاد سازمانی برای این امر، به موضوع آموزش عمومی مردم توجه كرد، به طوری كه جزوات آموزشی با متون ساده و روان در مورد نحوه مقابله با انفجارات هسته ای و دیگر تهدیدها در بین مردم و مراكز آموزش انتشار یافت.
در كشور كره شمالی هم كه با تهدید آمریكا روبرو است، پدافند غیرعامل به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد، معابر مترو و ایستگاه های زیرزمینی شهر پیونك یانگ در عمق بین 90 تا 105 متری زمین احداث شده اند.
بسیاری از كارخانجات صنایع نظامی در تونل های بزرگ استقرار یافته اند و هواپیماهای نظامی پس از فرود می توانند در تونل های حفرشده، مخفی شوند.
هفته پدافند غیرعامل از چهارم تا دهم آبان 94 با شعار پدافند غیرعامل، مصون سازی كشور با همدلی و همزبانی دولت و ملت در سراسر كشور در حال برگزاری است.
از : فرهاد شرف پور
اجتمام(5)**7029 ** 1418
تهران - ایرنا - چند سالی است كه بحث پدافند غیرعامل با برگزاری هفته ای با این نام در روزهای آغازین آبان با هدف ایجاد تحرك و انگیزه در سازمان های اجرایی كشور و آگاه سازی و مشاركت مردم و مسئولین در تحقق این مهم برگزار می شود، در این گزارش سعی شده نگاهی گذرا به این دفاع بدون سلاح در ایران و جهان داشته باشیم.