استبداد در برابر مشروطیت

ایران در دوره ی سلطنت قاجار با مشكل سیاسی و اقتصادی بسیاری رو به رو بود. آگاهی نداشتن شاهان قاجار از اهداف استعماری بیگانگان و اطلاع نداشتن آنان درباره ی مناسبات بین المللی میان كشورها، صدمات جبران ناپذیری را به استقلال ایران وارد آورد.

استعمارگران در این دوره اگر چه نتوانستند ایران را همچون بسیاری از كشورهای دیگر جهان به صورت مستقیم به زیر سلطه ی خود درآورند، اما با نفوذ در هیأت حاكمه ‌ی ایران موفق شدند، حاكمان سیاسی آن زمان را به حامیانی برای دستیابی به هدف های خود بدل سازند و وقایع سرنوشت ساز بسیاری را برای كشور رقم زنند. به توپ بستن مجلس شورای ملی از جمله رویدادهایی است كه با نفوذ گسترده ی بیگانگان و دست نشاندگان آنان همراه شد و مهر پایان بر حكومت محمدعلی شاه قاجار زد و سرنوشت سیاسی كشور را تغییر داد.

آغاز دوره ی محمدعلی شاه قاجار برابر با رخدادهای انقلاب مشروطیت، تشكیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی در ایران بود.

فرمان مشروطیت در 1285 هجری خورشیدی پس از تلاش های گسترده ی انقلابیون به امضای مظفرالدین شاه قاجار رسید. پس از اجرای این فرمان به وسیله ی مشروطه طلبان و به سلطنت رسیدن محمدعلی میرزا، مشروطه خواهان در ابتدا با حمایت وی مواجه شدند اما در اندك زمانی، دشمنی آشكار او با آن ها شروع شد. بنابراین موجی از اختلاف های شدید میان مشروطه طلبان در مجلس شكل گرفت و استبداد و تفرقه میان مبارزان به وجود آمد و مشروطه از مسیر قانونی خویش منحرف و مبارزه میان مشروطه خواهان و شاه آغاز شد.

محمدعلی شاه در ابتدا به مخالفت با مجلس پرداخت و وزیران خود را نیز به این امر تشویق كرد. مخالفت وزیران مانع تشكیل دارالشوری و عدالتخانه شد اما با اعتراض مشروطه خواهان در دفاع از مشروطیت و ایجاد عدالتخانه، انجمن‌های ایالتی و ولایتی در تهران و سراسر كشور تشكیل شد و درباریان از ادامه ی مخالفت با مجلس دست برداشتند و محمدعلی شاه مجبور به تایید و پذیرش مشروطه شد. بنابراین مجلس نیز متمم قانون اساسی را در 107 ماده كه پایه ی مشروطیت بود، تهیه و تصویب كرد و بدین صورت اصل تفكیك قوای سه ‌گانه ی مملكت كه تشكیل عدالتخانه بدون آن غیرممكن یا بی‌فایده بود، به تصویب مجلس رسید.

مجلس در این دوره با انجام دادن كارهایی چون قطع كردن و محدود ساختن دستمزدهای شاهزادگان و نزدیكان شاه، تعیین مستمری برای محمدعلی شاه و اصلاح بودجه ی كشور موجبات مخالفت و خشم شاه را فراهم آورد.

اختلاف ها میان محمدعلی شاه و مجلس هنگامی شدت یافت كه گروهی در مسیر حركت شاه بمب گذاری كردند و مجلس نیز به جای از میان بردن بدگمانی ها، مانع دستگیری سوء قصدكنندگان به جان وی شد.

محمدعلی شاه پس از مشاهده ی این رویدادها، با فرستادن تلگرافی به تمامی شهرها گفت: «این مجلس برخلاف مشروطیت است و هر كس از این به بعد از فرمایشات ما تجاوز كند مورد تنبیه و سیاست سخت خواهد بود.»

محمدعلی شاه كه وجود نمایندگان و جنبش مردمی مشروطه را مانعی برای اجرای اهداف خود می دید به كمك روسیه در گفت و گویی با نمایندگان اصلی آن «شاپشال» و رییس بریگاد قزاق «كلنل لیاخوف» نقشه ی به توپ بستن مجلس را طراحی كرد.

شاه برای بقای حكومت خود با برنامه ریزی دقیق افسران روس، آخرین تیری را كه در كمان داشت، روانه ی نمایندگان مجلس كرد.

او با انتصاب میرزاحسین پاشاخان امیربهادر به مقام وزارت جنگ و لیاخوف روسی به فرمانداری نظامی تهران، تمامی ناحیه های حساس تهران را به كنترل خود درآورد.

محمدعلی شاه ابتدا با فرستادن تعداد زیادی از قزاق ها به طرف مجلس، خود به باغشاه رفت تا از این جریان ها در امان باشد، همان روز تمامی سیم های تلگراف قطع شد تا خبر وقوع این حادثه در كشور پراكنده نشود.

شاه قاجار كه از واكنش مردم برای اجرای نقشه ی شوم خود می ترسید، برای بهتر ساختن شرایط موجود، بیانیه یی را با عنوان «راه نجات» صادر كرد و در این بیانیه از دَین خود به مردم و موظف بودن به اداره ی تمام و كمال امور آنان و ایجاد امنیت و رفاه برایشان و محافظت در برابر مفسدان سخن گفت. در این میان، استقرار ابزارهای جنگی و توپ ها بر دروازه های دوشان تپه و شمیران در برابر ساختمان مجلس بیشتر شد.

دوم تیر 1287 هجری خورشیدی قزاقان اطراف مسجد و مجلس را محاصره كردند و راه را به روی همگان بستند و از 250 سوار، 250 پیاده و چهار توپ در خیابان های دروازه دولت و شاه آباد استفاده كردند، شلیك توپ و گلوله از هر 2 طرف آغاز شد و بسیاری از مشروطه طلبان كشته و تعدادی در باغشاه به دستور محمدعلی شاه اعدام شدند، مجلس نخست منحل و با پراكنده شدن رهبران و طرفداران نهضت مشروطه به عمر كوتاه نظام مشروطیت ایران پایان داده شد.

پس از این رویداد اختلاف های بسیاری میان 2 دولت انگلیس و روسیه برای رسیدن به منافع خود در ایران ایجاد شد. طرفداران مشروطه نیز با همراهی مبارزان بختیاری به رهبری سردار اسعد از اصفهان در بیست و دوم تیر 1288 هجری خورشیدی تهران را فتح كردند.

محمدعلی شاه كه پایه و اساس سلطنت خویش را در خطر می دید به همراه خانواده ی خود به باغ سفارت روسیه در زرگنده پناهنده شد. بنابراین رهبران مشروطه با تشكیل شورایی مشتمل بر 22 تن با رای به بركناری ششمین شاه قاجار از مقام سلطنت، مهر پایان را بر حكومت وی زدند.

رویداد به توپ بستن مجلس شورای ملی حادثه ی ناخوشایندی را برای مشروطه خواهان رقم زد اما با پایان یافتن سلطنت محمدعلی شاه مشروطه طلبان به هدف خود دست یافتند و زمینه های ایجاد مشروطیت و دموكراسی را در ایران بنا نهادند.



**عكس پیوست مربوط به ساختمان تخریب شده ی مجلس شورای ملی است.

برگرفته از: كتاب مشروطه خواهان

گروه اطلاع رسانی

پژوهشم**9128**9131