دامنه كاربردی كردن علم ژنتیك در كشور ما به حدی گسترده شده كه درحال حاضر بسیاری از اختلال های ژنتیكی در قالب سلول درمانی و ژن درمانی قابل درمان و برطرف شدن است و محققان و متخصصان ایرانی در زمینه دانش ژنتیك هر روز قله های جدیدی را فتح می كنند.
این پیشرفت ها به گونه ای است كه ما را در زمینه دانش ژنتیك و كاربردی كردن این دانش از دستاوردهای جهانی این حوزه بی نیاز كرده به طوری كه اكنون به گفته كارشناسان این حوزه ایران در حوزه دانش ژنتیك پزشكی در تراز جهانی قرار گرفته است.
** تربیت نیروی انسانی متخصص در علم ژنتیك
فعالیت ها در حوزه كسب و توسعه دانش ژنتیك پزشكی از حدود 20 سال پیش در ایران آغاز شده و اكنون كشور ما از وضعیت بسیار مطلوبی در این زمینه برخوردار است.
در این مدت پیشرفت های قابل توجهی در حوزه تربیت نیروی انسانی متخصص و همچنین تاسیس مراكز ارایه خدمات آزمایش های تشخیص ژنتیكی در كشور ما صورت گرفته است.
به گفته دكتر جواد توكلی بزاز رییس انجمن ژنتیك پزشكی ایران، حدود دو دهه پیش گروه آموزشی مستقلی با عنوان گروه ژنتیك یا ژنتیك پزشكی در دانشگاه های علوم پزشكی كشور وجود نداشت.
وی افزود: در آن زمان در بخش وزارت علوم در مورد ژنتیك گیاهی و ژنتیك غیرانسانی فعالیت های قابل توجهی صورت گرفته بود اما در زمینه نیروی انسانی متخصص در رشته ژنتیك پزشكی تنها تعداد محدودی از متخصصین ژنتیك پزشكی و انسانی در سطح كشور حضور داشتند كه اكنون به عنوان پیشكسوتان این رشته ها مشغول ارایه خدمت به جامعه علمی كشور هستند.
توكلی ادامه داد: به همین دلیل و در ادامه احساس نیاز به وجود نیروی متخصص در این زمینه از ابتدای دهه 70 سیاست های اصولی اتخاذ شد كه در پی آن تاكنون حدود 50 نفر برای تحصیل در رشته ژنتیك پزشكی به خارج از كشور به ویژه كشور انگلیس اعزام شده اند.
وی اظهار داشت: در 15 سال اخیر این افراد به كشور بازگشتند و نتیجه ورود آنها تاسیس گروه های آموزشی ژنتیك پزشكی در دانشگاه های علوم پزشكی سراسر كشور بود.
توكلی با بیان این كه این افراد به عنوان اعضای هیات علمی این دانشگاه ها مشغول به فعالیت شدند، افزود: ثمره فعالیت گروه های آموزشی ژنتیك پزشكی در سراسر كشور درسال های اخیر راه اندازی 'رشته ژنتیك انسانی در مقطع كارشناسی ارشد' و 'رشته ژنتیك پزشكی در مقطع دكترای تخصصی' در دانشگاه های علوم پزشكی بوده است.
مدیر گروه ژنتیك پزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران گفت: در حال حاضر در 3 دانشگاه كشور رشته ژنتیك پزشكی در مقطع دكترای تخصصی و در دانشگاه های متعدد نیز در رشته ژنتیك انسانی در مقطع كارشناسی ارشد آموزش داده می شود.
توكلی افزود: اكنون كشور ما در زمینه تربیت و آموزش نیروی انسانی متخصص در رشته ژنتیك پزشكی و انسانی به بالندگی قابل توجهی رسیده است و سالیانه بیش از 50 نفر فارغ التحصیل در رشته ژنتیك پزشكی و انسانی به محققان این رشته ها در كشور می پیوندند.
وی اظهار داشت: در 15 سال اخیر در مقطع كارشناسی ارشد بیش از 150 نفر و در مقطع دكترای تخصصی نیز حدود 50 نفر فارغ التحصیل در رشته ژنتیك انسانی و پزشكی به جامعه علمی كشور وارد شده اند.
** تاسیس مراكز خدمات ژنتیكی
شاید تا چند دهه پیش خدمات ژنتیكی موضوعیتی نداشت اما امروزه در عرصه بین المللی، كشوری كه نتواند در بعد آزمایش های ژنتیكی فعالیت كند، خدمات پزشكی آن از جامعیت لازم برخوردار نیست.
كشور ما در كنار تربیت نیروی انسانی متخصص، توانسته با انجام عمده آزمایش های ژنتیكی رایج و كلیدی در دنیا در عرصه ارایه خدمات ژنتیكی نیز به جامعیت لازم برسد و این زنجیره خدمات را تكمیل كند.
به گفته توكلی بزاز، اكنون حدود 50 مركز تخصصی در زمینه انجام آزمایش های تشخیصی ژنتیكی در استان ها و مراكز استان ها در سراسر كشور در بخش خصوصی و ده ها مركز ارایه خدمات آزمایشگاهی ژنتیكی در بخش دولتی در بیمارستان های دولتی كشور مشغول ارایه خدمت است.
** ورود خدمات ژنتیك پزشكی به حوزه بالین و آزمایشگاه
اكنون خدمات ژنتیك پزشكی به عنوان مهمترین زیرساخت برای به كارگیری دانش ژنتیك در حوزه پزشكی در كشور ما وارد بخش بالین و آزمایشگاه شده است.
ورود دانش ژنتیك پزشكی به حوزه های بالین و آزمایشگاه در سال های اخیر، شاخصی برای نشان دادن توانایی محققان و پژوهشگران حوزه ژنتیك پزشكی كشورمان در كاربردی كردن این علم در حوزه درمان به شمار می رود.
درحال حاضر در سطح ژنتیك بالینی كه به مشاهده بیمار، تبیین و تحلیل علایم بیماری از منظر ژنتیكی می پردازد، پیشرفت های چشمگیری در كشور حاصل شده است.
همچنین در سطح آزمایشگاهی نیز آزمایشگاه های تشخیص ژنتیك پزشكی متعددی در سطح كشورراه اندازی شده است و هر سال نیز توسعه بیشتری در این زمینه انجام می شود.
اگر دستاوردها و یافته های علمی كه با استناد به پژوهش ها به دست آمده است، به رویكردهای بالینی تبدیل نشود، غیرقابل استفاده می ماند؛ اما به كار بستن این یافته ها در علوم بالینی و آزمایشگاهی به نتایجی منجر خواهد شد كه ایران را در سطح بین المللی مطرح خواهد كرد.
مدیرگروه ژنتیك پزشكی دانشگاه علوم پزشكی تهران اظهار داشت: تا چند سال اخیر رویكرد استانداردی برای تشخیص بیماری های ژنتیكی در كشور وجود نداشت و آزمایشگاه ها بررسی یك بیماری واحد را به روش های مختلف انجام می دادند.
توكلی بزاز گفت: اداره ژنتیك وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی اكنون توانسته است با همكاری مراكز آزمایشگاهی در سراسر كشور به قرائت واحدی از نحوه بررسی بیماری هایی كه عوامل ژنتیكی در آنها دخیل است، برسد.به این ترتیب آزمایشگاه های مختلف از این پس می توانند با استفاده از یك روش واحد، آزمایش های لازم در مورد یك بیماری واحد را انجام دهند. همچنین می توان این اطمینان را به مردم داد كه با نظارت اداره ژنتیك وزارت بهداشت آزمایشگاه های تشخیص ژنتیك كشور از نظر كیفی قابل تایید هستند.
وی خاطرنشان كرد : اداره ژنتیك وزارت بهداشت آزمایش های تشخیص ژنتیكی بیماری های تالاسمی، هموفیلی و تشخیص های پیش از بارداری را برحسب فراگیری و فراوانی آنها آغاز كرده است. با تشخیص به هنگام این بیماری ها ازطریق آزمایش های ژنتیكی می توان حاملان ژن معیوب را تشخیص و با مداخله ژنتیكی از تولد افراد مبتلا به این بیماری ها پیشگیری كرد.
** اجرای برنامه ملی پیشگیری از بیماری های ژنتیكی در كشور
بیماری ها و اختلالات ژنتیكی بر اثر نارسایی یا جهش ژن ها در فرد به وجود می آید؛ متخصصان براین باورند كه بیشتر بیماری های ژنتیكی قابل پیشگیری و كنترل است و با درنظرگرفتن قوانین وراثت، مشاوره های ژنتیكی و انجام آزمایش های تشخیص ژنتیك پیش از ازدواج، پیش از بارداری و حین بارداری می توان از تولد تعداد قابل توجهی از كودكان دارای نقص ژنتیكی پیشگیری كرد.
خوشبختانه در سال های اخیر اطلاعات خانواده ها در مورد بیماری های ژنتیكی افزایش یافته و با توجه به غربالگری بیماری هایی همچون تالاسمی و پی كی یو (PKU )، روند ابتلا به برخی از بیماری های ژنتیكی كاهش یافته است.
سیروس زینلی عضو هیات مدیره انجمن ژنتیك پزشكی ایران در این مورد به خبرنگار علمی ایرنا گفت: برای پیشگیری و كنترل بیماری های ژنتیكی تالاسمی و پی كی یو در كشور ما برنامه ملی وجود دارد و از همین رو بروز این دو بیماری در كشور كنترل شده و تعداد مبتلایان به آنها به میزان زیادی كاهش یافته است.
وی افزود: هم اكنون برای كنترل تالاسمی پیش از ازدواج و در دوران بارداری و برای كنترل فاویسم، هیپوتیروئید و PKU پس از تولد در سراسر كشور برنامه جامع غربالگری صورت می گیرد. در مورد هموفیلی نیز غربالگری به صورت پایلوت چند سالی است كه در استان اصفهان آغاز شده اما هنوز كشوری نشده است.
نایب رییس انجمن ژنتیك ایران گفت: برای كنترل سندرم دان و سندرم های دیگر دوران بارداری اداره ژنتیك وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی درحال تدوین برنامه غربالگری جامع كشوری است تا پس از نهایی شدن ابتدا در چند استان به صورت آزمایشی (پایلوت) و در نهایت به صورت سراسری در كشور اجرا شود.
زینلی اظهار داشت: با انجام غربالگری و آزمایش های ژنتیكی می توان از تولد نوزادان با انواع معلولیت های ذهنی و جسمی و در نتیجه آن تحمیل هزینه های سنگین اجتماعی و درمانی بر خانواده ها و كشور پیشگیری كرد.
به گفته وی، در همین راستا آزمایشگاه های پیشرفته و مجهز و تخصص لازم برای انجام آزمایش های مربوط به دوران بارداری به عنوان زیرساخت های لازم برای انجام آزمایش های ژنتیك و غربالگری وجود دارد و زنان باردار با تجویز پزشك معالج خود می توانند این آزمایش ها را انجام دهند.
علمی(5)1834**1581
تهران-ایرنا- امروز علم ژنتیك ایران در حوزه های مختلف مانند ژنتیك بالینی، ژنتیك پزشكی، ناباروری، سلول درمانی، ژن درمانی و تشخیص و پیشگیری از بروز اختلالات ژنتیكی همگام با كشورهای پیشرفته جهان در حركت است.