رباب ، سازی به قدمت تمدن ایران زمین

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا ، ساز رباب از دیرباز در منطقه سیستان ایران به عنوان یكی از آلات موسیقی مهم و تاثیرگذار همیشه مورد توجه بوده است، از آنجایی كه موسیقی به عنوان یك فرهنگ جدانشدنی نزد مردمان سیستان به شمار می رود، این ساز نیز در گذر زمان همچنان مورد توجه مردمان این سرزمین بوده است.

دست نبشته ها و كتیبه های كهن برجای مانده از این تمدن، اهمیت وجود سازهای موسیقی را در فرهنگ گذشته مردمان جنوب شرقی ایران تصدیق می كند.

كتیبه ای كه در شهر سوخته كشف شده به عنوان قدیمی ترین سند ، نوازندگانی را نشان می دهد كه در كنار هم می نوازند .كشف این تصویر گلی تاریخ استفاده بشر از ساز را متحول كرد.



*تاثیرات فرهنگی شبهه جزیره هند بر موسیقی سیستان و ساز رباب

شبه جزیره هند از لحاظ فرهنگی و تمدن از همان ابتدا، تاثیرات محسوسی بر سرزمین های هم جوار خود و مناطق جنوب شرقی آسیا گذاشته است كه موسیقی سیستان و سازهای آن نیز از این مهم مستثنی نیست.

لهجه نغمات مهمترین شاخه اجرایی یك ساز تلقی می شود چنانكه ساز هر نوازنده بر اساس پشتوانه ذهنی متفاوت خواهد بود .

موسیقی این منطقه تحت تاثیر نفوذ فرهنگ های هندی و پاكستانی لهجه منحصر به فردی را در سرزمین ایران داراست كه از داشته ها و نشانه های موسیقی چند فرهنگی این منطقه جغرافیایی بهره می برد.



*بكریت جغرافیایی عمده ترین دلیل ماندگاری موسیقی

یكی دیگر از علل ماندگاری سازها و موسیقی منطقه بلوچستان دور افتادگی این بخش از كشور از لحاظ جغرافیایی با دیگر استان های همجوار است كه موجب شده فرهنگ و آداب و رسوم این سرزمین همچنان بكر و دست نخورده باقی بماند.

منطقه بلوچستان از لحاظ جغرافیای فرهنگی به دو قسمت جنوبی و مركزی تقسیم می شود، موسیقی و سازهای این دو منطقه تا اندازه ای با هم تفاوت دارند اما در فرم های بنیادی با هم مشتركند به همین ترتیب نام سازها و مقام های مرسوم در این دو ناحیه با هم متفاوتند .



*موسیقی مقامی مهمترین شاخصه ساز رباب

از مقام های مرسوم این مناطق كه بیشتر با ساز رباب نواخته می شود می توان به ' جوگ' ، ' كلیان ' ، ' بهاری' ، ' بهروی ' ، ' درباری' ، ' سارنگ ' ، 'ذهیری ' ، ' راست ساز ' ، ' خرمنی ساز ' ، ' جاران ' ، ' شیربام ' و ' گوربام' اشاره كرد .

موسیقی در منطقه بلوچستان به دو بخش عام و خاص تقسیم می شود كه در اغلب اتقافات روزمره زندگی مورد استفاده قرار می گیرد ، آوازها و ذكر ها در میان مردمان این سرزمین به عنوان قسمتی از زندگی روزمره و مقام ها و داشته های اصیل توسط نوازندگان حرفه ای كه بیشتر رباب می زنند عرضه می شود .



* موسیقی مذهبی بخشی جدانشدنی

موسیقی مذهبی در میان فرهنگ بلوچستان نیز از اهمیت ویژه برخوردار است ، ذكر های 'گواتی' تاریخ كهنی در آداب و رسوم مردمان این سرزمین دارد ، در مراسم مذهبی بلوچستان اغلب یك آوازه خوان به همراه نوازنده رباب در میان جمع ذكر می گوید و حاضران نیز در بخش هایی با تكرار ترجیع بندهای شعر، خواننده و نوازنده را همراهی می كنند .

تاریخ ذكر های مذهبی این منطقه بر می گردد به تمدن های كهن سرزمین بلوچستان قبل از ظهور اسلام كه بیشتر متاثر از فرهنگ عامیانه هند است.



'رباب' مهمترین ساز منطقه سیستان با پیشینه كهن

ساز رباب از لحاظ جغرافیایی در منطقه مركزی بلوچستان ، نواحی غربی پاكستان ، افغانستان و بخشی از تاجیكستان مورد استفاده قرار می گیرد كه این مهم رباب را به ساز چند فرهنگی مبدل كرده است كه در بخش عمده ای از فلات شرقی ایران نواخته می شود.

در اشكال سفالی و لوح های متعلق به تمدن شهر سوخته ساز رباب به چشم می خورد ، شاعران بزرگ ایران نیز كه در اوایل قرون قمری زندگی می كردند در ابیات خود از رباب اسم می بردند كه این مهم نشان از پیشینه كهن این ساز در سرزمین ایران دارد .



نگاهی به دینامیك ساز 'رباب'

ساختار ظاهری این ساز نیز از سالهای دور تا به امروز تغییر چندانی نداشته است ، این ساز از دسته ، گوشی های سیم و كاسه تشكیل شده است كه بر روی آن پوست كشیده می شود تا طنین حاصله از سیم ها را به كاسه منتقل كند .

در این منطقه دو نوع رباب 18 سیم و 5 سیم مورد استفاده قرار می گیرد كه نوع 18 سیم آن مرسوم تر است ، سه سیم اصلی این ساز برای نواختن ملودی است و دیگر سیم ها نقش هارمونیك را ایفا می كنند ،كوك ها و پرده بندی این ساز نیز با توجه به سلیقه نوازنده و نواختن مقام ها متغیر است .

این ساز با توجه به نیاز های صوتی به صورت گروه نوازی و تكنوازی به همراه دیگر سازهای این منطقه همچون ، ' قیچك '، ' تنبورك' و 'دهلك' نواخته می شود.



موسیقی نواحی در راه فراموشی

حضور فرهنگ های مدرن كه آداب و رسوم های كهن را هدف تخریب خود قرار می دهند، تهدیدی برای فراموشی موسیقی نواحی ایران و بویژه سرزمین های شرقی است، لذا توجه ویژه به این گونه موسیقی بیش از پیش احساس می شود.

رباب نوازی روز به روز در فرهنگ مردمان این سرزمین كمرنگ تر می شود اما با وجود این مهم اساتیدی هستند كه همچنان به نواختن این ساز به عنوان بخش از آداب و رسوم خود پایبندند.

فراهنگ (5) ** 9252**1588