بیرجند از منظر تاریخ شهری كهن است كه قدمت آن در تاریخ سیستان 800تا 900 سال پیش ذكر شده ، اما كشف سنگ نگاره‌ها و كتیبه‌های مربوط به دوران ساسانی و اشكانی در این شهر حكایت از قدمت بسیار این دیار دارد.
تاریخ بیرجند با تاریخ قهستان و تحولات آن به ویژه بعد از ظهور اسلام پیوند دارد و در كتابهای تاریخی از بیرجند به عنوان قصبه قهستان نام برده‌اند.
وجود بیش از دو هزار اثر تاریخی و باستانی كه تعداد زیادی از آنها در زمره آثار ملی به ثبت رسیده و جاذبه‌های طبیعی آن ازجمله بند دره، بند عمرشاه، رشته كوه‌های باقران، مومن آباد و همند از مكان‌های دیدنی این شهرستان می‌باشند.
بیرجند همچون نگینی بر حاشیه كویر كه 'یاقوت حموی' نویسنده قرن هفتم در كتاب 'معجم البلدان' از آن به عنوان زیباترین بلدیه قهستان یاد كرده، خود را برای میزبانی از مسافران نوروزی آماده كرده است.
'بند دره' بزرگترین بند كوهستانی بیرجند است كه در هشت كیلومتری جنوب این شهر بر روی یكی از دره‌های كوه باقران قرار دارد و به دستور امیر علم خان در سال 1294هجری قمری ساخته شده است.
'غار چنشت' در 60كیلومتری بیرجند با آثار حیات و مرگ مانند قطعات سفال پارچه، استخوانهای درهم شكسته و اجساد نیمه متلاشی كه بیش از سه هزار سال پیش به درون غار برده شده‌اند به عنوان یكی از اسرار آمیزترین پدیده‌های تاریخی این شهر حكایتگر قومی است كه در تكاپوی حیات، جان پناهی جسته و ترك خانه و كاشانه كرده‌اند.
'قلعه بیرجند' بر فراز تپه‌ای طبیعی در شهر بیرجند قرار دارد این بنا از خشت، گل و چینه ساخته شده و ازدوره صفویه تا قاجاریه مردم شهر را درمقابل تهاجمات دشمنان به ویژه تركمن‌ها و ازبك‌ها محافظت می‌كرده است.
'ارگ كلاه فرنگی' از بناهای تاریخی اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار است كه در شش طبقه و به شكل زیگورات ساخته شده و با تفاوت زیادی كه با دیگر واحدهای معماری شهر بیرجند دارد از دیگر آثار دیدنی محسوب می‌شود.
'یخچال بهلگرد' در 20كیلومتری شرق بیرجند از سالمترین نمونه‌های موجود در بیرجند است كه در دوره قاجار و زمان حكومت خاندان شوكت‌الملك احداث شده و مخزن آن كه چهار متر عمق دارد برای نگهداری یخ استفاده می‌شده است.
از مدارس تاریخی بیرجند ' مدرسه شوكتیه ' است كه توسط امیر اسماعیل علم در سال 1312هجری قمری ساخته شده كه همزمان با تاسیس مدرسه بزرگ دارلفنون در سال 1326و همزمان با اوج قدرت سیاسی شوكت الملك به یكی از مراكز معتبر آموزشی كشور تبدیل گردید.
مدرسه شوكتیه پرچم دار و پایه گذار فرهنگ نوین و مدارسی بود كه امروزه از نظر كمی، رشد كم نظیر و از نظر كیفی ارتقا چشمگیری یافته است.
'مسجد جامع چهاردرخت' بیرجند در حاشیه غربی میدان تاریخی چهار درخت این شهر به عنوان یكی از شاخص‌ترین بناهای بافت تاریخی آن محسوب می‌شود.
این بنا دارای دو ورودی مجزا، صحن، شبستان ستون دار و دو محراب می‌باشد كه یكی از محراب‌ها در داخل شبستان و دیگری در صحن بنا قرار دارد.
شبستان ستوندار كه مهمترین عنصر معماری بنا محسوب می‌شود دارای ستون‌های متعدد و با مقطع مربع است كه طاقهای جناغی روی آنها استوار شده و به وسیله گنبدهای چهار ترك فضای شبستان پوشیده شده است.
مقبره حكیم نزاری و ابن حسام خوسفی، شاعران معروف این خطه نیز میهمانان و گردشگران را به خود جلب می‌كند.
مزارهای دره شیخان، كاهی، یوش، بلنجر، ابوالفضل، سید حامد علوی، خواجه گیو، شاه سلیمان و سلطان تیمور از جمله مكان‌های زیارتی و تاریخی این شهرستان است.
قلعه 'شاه دژ'، باغ و عمارت اكبریه، ارگ بهارستان، قلعه فورگ، مسجد جامع خوسف و كتیبه‌های كال جنگال از دیگر آثار تاریخی این شهرستان است.
درختان كویری هم مانند گز و طاق، گرمای نوازشگر طلوع خورشید و منظره زیبای غروب آن در هر صبح و شام پیام خوشامد گویی مردم این خطه را برای استقبال از گردشگران و میهمانان نوروزی به همراه دارد.
/587/665
بيرجند-شهرستان بيرجند مركز استان خراسان جنوبي در شرق ايران با چشم اندازهاي زيبا و آثار تاريخي و باستاني فراوان پذيراي گردشگران و ميهمانان نوروزي است.