نگاهي به آيين هاي نوروزي قزوين

به گزارش ایرنا، البته دست تطاولگر ایام، برخی آیین های كهن نوروزی را دستخوش تطوراتی كرده كه امروزه تنها از سنت های منسوخ شده نوروزی سخن رانده می شود.

البته گردش ایام هیچگاه نتوانسته از رونق و شكوه این آیین ها بكاهد، بطوریكه در استان قزوین كه دارای سابقه و قدمت تاریخی و فرهنگی است، این جشن‌ با جذابیت و رونق خاصی برگزار می شود.

'نوروز خوانی' یكی از مراسم مربوط به روزهای پایانی سال است و در واقع جزیی از مراسم استقبال سال نو بشمار می‌رود.

نواها، شادیانه ها و بهاریه ها در میان مردم این خطه از دیرباز جایگاه خاصی در جشن های نوروزی داشته تا آنجا كه نوروزخوانی ها به عنوان یكی از عناصر پابرجای جشن های نوروزی شناخته می شده است.

در سنت نوروزخوانی كه اكنون بیشتر در برخی روستاهای منطقه الموت و طالقان برگزار می شود، مردان و جوانان در گروههای دو تا چهار نفره با طی كوچه های روستا و خواندن شعر، آغاز سال نو را به مردم مژده ‌داده و شادباش می گویند.

به دسته‌های نوروزخوانی كه در قزوین پیش از فرا رسیدن نوروز از روستاها به شهر می‌آیند 'نوروز خوان' و به اشعاری كه می‌خوانند نیز 'نوروز نثار' می‌گویند.

در زمانهای نه چندان دور در اوایل اسفند پس از خانه تكانی نوروز همه خانواده‌ها چشم به راه نوروز خوان ها بودند كه اغلب از آبادی‌های كوه‌های شمال قزوین یعنی رودبار و الموت می‌آمدند.

نوروزخوانان برای اجرای این مراسم یك نفر به عنوان 'باركش'، بیتی را می‌خواند و دو نفر دیگر نیز به عنوان 'جواب دهنده' با تكرار ابیات پاسخ می دهند.

در روستای 'توان' از توابع الموت شهرستان قزوین نوروزخوانان چنین می سرایند:

نوروز سلطان

اسم بنده علی شیرخوان

سالی یكبار زنم دوران

یكسال رشت یكسال لاهیجان

آمدم امسال لنگان لنگان

شمی سلام

سی سلام، سی علیك

جان داداش، سلام علیك

اول بگویم من سلام

دوم بگویم من كلام

با اهل خانه و تمام

نوروز سلطان آمده، باد بهاران آمده

همچنین در شهر قزوین نیز اشعار نوروزخوانی با لهجه قزوینی خوانده می شود:

نوروز نو سال، باشد شما را، امسال باشد مبارك،

ای خانم باجی بلا نبینی، واسه مان بیار، نقل و شیرینی

ای خانم باجی از ما نرنجی، بیار برا ما نان برنجی

ای حاج آقای سر به سر، خدا داده پنج تا پسر

همه را كنی تو داماد، ما بگیم مبارك باد.

ساكنان منازل نیز با شنیدن صدای نوروز خوان‌ها، به استقبال آنها رفته و با دادن عیدی و شیرینی به نوروزخوان آن را خوش یمن می دانستند.

در ازمنه نه چندان دور نیز دست افشانی، پایكوبی و ترانه‌خوانی 'كوسه گلین' كه با جامه‌ای سرخ، كلاه بوقی و زنگوله به ‌پا در خانه‌ها می‌رود از دیگر مراسم مردم قزوین در آستانه سال نو بوده است.

'سمنوپزی'

از دیگر آیین‌های این شهر كهن در هنگام شكوفایی بهار طبیعت است كه این آیین توسط بانوان و به صورت گروهی انجام می‌گیرد كه این فرهنگ بومی سرشار از اعتقادات مذهبی است.

طولانی بودن پخت سمنو، آن را با آداب ویژه و رمزآلودی آمیخته كه با مشاركت همسایگان و نیت خاص هر یك از آنان صورت می‌گیرد.

پس از پخت سمنو بچه ها با خواندن این اشعار درخواست سمنو می كنند:

نه نه جان سمنو می خوام

یار شیرین دهنو می خوام

عاشقم من به لقای سمنو

سر و جانم به فدای سمنو

سمنو بهتر از جان من است

سمنو شیرین دندان من است

مردم قزوین جهت آماده شدن برای برگزاری آیین ها و مراسم جشن نوروز، از اواسط اسفند ماه با تهیه نیازمندیها و خانه تكانی به استقبال بهارمی روند كه تهیه سبزه از دیگر تدارك نوروزی است كه با كاشتن دانه هایی مانند گندم، جو، عدس و ماش در بشقاب آماده می‌كنند.

برخی علاوه بر این سبزه، پارچه نازكی به دور عروسك، كوزه و یا قلیان‌های سفالی می‌پیچند و روی این پارچه را با اندودی از خاكشیر و منداب می پوشانند كه بتدریج سبز شده و آن را در سفره هفت سین می‌گذارند.

آیین 'سال تحویل'

در هنگام آغاز سال نو كه اهمیت و میمنت خاصی دارد، در كنار سفره هفت سین برگزار می‌شود كه سفره‌ای سفید رنگ یا رنگین و نسبتا فاخر است كه بر روی زمین گسترانده و در قسمت بالای آن دو عدد شمع روشن، یك جلد كلام الله مجید و یك آیینه می‌گذارند.

برخی نیز پارچه نازكی به دور عروسك، كوزه و قلیان‌های سفالی پیچیده و روی پارچه را با اندودی از خاكشیر و منداب می‌پوشانند كه به تدریج سبز شده و آن را در سفره هفت سین می‌گذارند.

اهالی هر خانه نیز آیین 'سال تحویل' كه اهمیت و میمنت خاصی دارد، در كنار سفره هفت سین برگزارمی كنند، به طوریكه سفره هفت سین را بر زمین گسترانده و در قسمت بالای آن دو عدد شمع روشن، یك جلد كلام الله مجید و یك آیینه می‌گذارند.

برخی روی آینه یك عدد تخم مرغ آپ پز گذاشته و معتقدند در لحظه تحویل سال، تخم مرغ می‌چرخد.

سبزه، سیب، سكه، سیر، سنجد، سماق و سمنو از جمله اجزای هفت گانه سفره هفت سین است كه البته در مناطق مختلف این عناصر متفاوت می باشد.

البته علاوه بر این شیرینی، آب مایه زندگی و روشنایی، نقل سفید و حبه نبات، عسل و تخم مرغ آب پز رنگی به نشانه زایش و ماهی نشانه حیات از دیگر اقلامی است كه سفره هفت سین به آن آراسته می شود.

سفره هفت سین را قبل از تحویل سال آماده می‌كنند و تمام اعضای خانواده با لباس نو و تمیز در كنار آن می‌نشینند و معتقدند كه در هنگام تحویل سال همه باید در كنار این سفره جمع شوند تا میانشان تفرقه نیفتد.

هنگام تحویل سال پدر یا بزرگ خانواده دستها را به سوی آسمان بلند می‌كند و دعای مخصوص تحویل سال را بلند می‌خواند و دیگران نیز آن را تكرار می‌كنند.

پس از پایان دعا، اعضای خانواده با دیده بوسی حلول سال نو را به یكدیگر تبریك گفته و افراد كوچكتر از بزرگترها عیدی می‌گیرند و پس از آن با خوردن شیرینی و نقل و نبات، دهان خود را شیرین كرده و به شادی می‌پردازند.

سفره نوروزی در روستای 'زرآباد' بخش الموت از توابع شهرستان قزوین، متشكل از نان، آب، قرآن، سمنو، سنجد، سیب، پرتقال و شیرینی است.

سفره نوروزی در روستای 'اوان' عبارت از قرآن، سبزه، آب كه باید از چشمه آورده شود، خرما و سنجد است.

در روستای 'توان' در صبح روز اول عید پسر بچه ای را از بیرون به منزل خود می آورند تا وارد اتاق شود و به خوش یمنی قدم او سالی پر بار و خوب داشته باشند و آن خردسال نیز مقداری آب برای روشنایی در اتاق می پاشد و در نهایت به او عیدی می دهند.

در روستای 'اوان' از روز اول عید تا روز سیزدهم دختر بچه ها روی بام ها شعر 'گل گندم همه اش سرخ و سفید مال مردم' می خوانند.

در این روستا هنگام تحویل سال نو، یك بره داخل منزل می آورند و پس از تحویل سال تا بره از منزل خارج نشود، كسی نباید از خانه بیرون برود.

این كار را به نیت اینكه سالی با روزی و بركت فراوان داشته باشند انجام می دهند.

در شهر قزوین پذیرایی از میهمانان با چیدن سفره‌های رنگین با انواع شیرینی‌های خانگی انجام می شود.

باقلوای لوزینه و پیچ، پادرازی، نان برنجی، چایی، قندی، بادامی و گردویی، نازك پسته ای، گردویی و بادامی، نخودی، چرخی، لب پیچ، توت پسته ای و بادامی و اتابكی و حاجی كریمی از جمله شیرینی های سنتی قزوین می باشد.

البته پیشتر انجیر، آلبالوی خیس شده، نخود و كشمش، نقل، توت خشك و نوعی شیرینی كه با خمیر پودر پسته و بادام درست می‌كردند از اقلامی بود كه در پذیرایی از میهمانان استفاده می شد.

دادن تخم مرغ آب پز رنگ شده با پوست پیاز به عنوان عیدی نیز از سنت هایی بود كه اكنون رو به زوال نهاده و در كمتر خانه ای مرسوم می باشد.

در روز اول نوروز مراسم عید دیدنی با دیدارهای خانوادگی آغاز می‌شود، كوچك ترها به دیدار بزرگ ترها می‌روند كه بیشتر این دید و بازدیدها تا قبل از سیزده بدر انجام می شود.

البته طبق یك سنت دیرین در قزوین معتقدند كسانی كه تا سیزده به دیدار همدیگر نرفته اند می توانند تا 'پنجاه بدر' به دیدن همدیگر بروند.

برگزاری سیزده بدر كه مردم در سیزدهمین روز از بهار به دامن طبیعت می روند و یك روز را به تفریح و تفرج می پردازند.

'پنجاه بدر' كه تنها در خطه قزوین همانند سیزده بدر برگزار می شود كه مردم در پنجاهمین روز از بهار به دامن دشت و دمن می روند و روزی را با نشاط در پهنه طبیعت می گذرانند.

همچنین بسیاری نیز پنج شنبه آخر سال برای زیارت اهل قبور می روند و برای آنان خیرات توزیع می كنند.

حضور در گلزار شهدا در هنگام سال تحویل از مراسم معنوی و روحبخشی است كه هر سال بسیاری از مومنین و خانواده های معظم شهدا و ایثارگران بجای می آورند.

7389/ 614/ 1644