مراتع شمال کشور در معرض تخریب قرار دارد
..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 90/04/06
اقتصاد.مراتع.شمال.مازندران
نوشهر - مراتع شمال کشور، نقش مهمی در حفظ آب و خاک و جلوگیری از سیل های
ویرانگر دارد ولی عواملی چون چرای مفرط ، دام مازاد ، رعایت نشدن فصل
چرا و مشاع بودن بهره برداری از مراتع، این عرصه های ارزشمند را در خطر
تخریب قرار داده است.
ارزش مراتع فقط در تولید علوفه نیست بلکه دارای ارزش های متعدد زیست
محیطی مانند تنظیم ترکیبات اتمسفر و دفع ضایعات و گرده افشانی و پایش
زیستی است.
پوشش گیاهی و مرتع، منشاء استفاده های فراوانی است که هر یک از آنها
ارزشی به مراتب بیشتر از تولید علوفه دارد و برخی از آنها برای زندگی
انسان ها حیاتی است.
ایجاد تعادل بین اکسیژن و دی اکسید کربن، تنظیم آب و هوا با تنظیم
گازهای گلخانه ای و تولید دی متیل سولفید که با ورود به اتمسفر باعث شکل
گیری توده های ابر می شود، تنظیم جریان های آبی، جلوگیری از فرسایش و
حفظ خاک در برابر باد و هرزاب، تشکیل خاک از طریق تقویت فرایند خاک سازی
و کنترل آلودگی ها و مسمومیت زدایی تنها بخشی از منافع گوناگون مراتع
محسوب می شود.
مرتع به زبان ساده عبارت است از زمینی اعم از کوه و دامنه و مسطح،
با پوششی از گیاهان خودرو که اغلب علفی و بوته ای و درختچه ای و یا به
صورت پراکنده دارای درخت است و منبع غذا برای دام اهلی و حیات وحش به
شمار می رود.
بر طبق آمار سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، در ایران 7/84
میلیون هکتار مرتع وجود دارد که بیش از نصف مساحت کشور را در بر می گیرد.
از این میزان در حدود 7/1 میلیون هکتار در شمال کشور قرار دارد در حالی
که جنگل های شمال بیش از مراتع و 9/1 میلیون هکتار است.
مراتع شمال ایران اغلب در ارتفاعات بالا دیده می شود زیرا ارتفاعات
پایین را مناطق مسکونی تشکیل می دهد و در ارتفاعات میانی، عرصه ها پوشیده
از جنگل است.
با توجه به این که خاک در مناطق مرتفع، ضخامت کمتری نسبت به مناطق
کم ارتفاع دارد، وجود مرتع در این عرصه ها به دلیل حفظ خاک، بسیار ارزنده
است.
کارشناس معاونت مناطق مرطوب و نیمه مرطوب سازمان جنگل ها، مراتع و
آبخیرداری کشور درباره نقش مراتع در جلوگیری از فرسایش خاک گفت : اگر
زمین های موجود را به چهار منطقه شامل جنگل، مرتع، زمین های کشاورزی و
زمین های بدون پوشش گیاهی تقسیم کنیم، مراتع پس از جنگل ها در رتبه دوم
از نظر حفظ خاک قرار دارد.
محسن نورشاد در گفت و گو با ایرنا افزود : مراتع به اندازه جنگل ها
خاک را در برابر فرسایش حفظ نمی کنند ولی چندین برابر بهتر از اراضی
زراعی باعث حفظ آب و خاک می شوند.
وی اظهار داشت : فرسایش با برخورد قطرات باران با خاک دانه ها شروع
می شود و پوشش گیاهی با گرفتن ضرب این قطرات، از پاشیده شدن ذرات خاک
جلوگیری می کند.
نورشاد بابیان این که مراتع حتی در فصل زمستان نیز تا حدی خاک را حفظ
می کنند،یادآور شد: خزان گیاهان در زمستان، عملکرد حفاظتی مراتع را از
بین نمی برد زیرا بوته های باقیمانده و همچنین گیاهان چند ساله که ریشه
ماندگار دارند، خاک را تا حد زیادی نگه می دارند.
این کارشناس معاونت مناطق مرطوب و نیمه مرطوب سازمان جنگل ها، مراتع
و آبخیرداری کشور ادامه داد : البته بدیهی است که هر چه پوشش گیاهی بیشتر
باشد، خاک بهتر حفظ می شود و برای مثال، مراتع انبوه بهتر از مراتع تنک
از فرسایش خاک جلوگیری می کنند.
کارشناسان می گویند : پوشش گیاهی و مرتع به نحو چشمگیری موجب حفظ آب
و خاک می شود به نحوی که اگر پوشش گیاهی بیش از 50 درصد باشد فقط دو درصد
باران به صورت رواناب ایجاد می شود. در حالی که اگر پوشش گیاهی کمتر از
25 درصد باشد میزان رواناب به 73 درصد می رسد که باعث فرسایش خاک و بروز
سیلاب می شود.
به اعتقاد کارشناسان یکی از عوامل تخریب مراتع شمال کشور وجود دام
مازاد در آن است.
در جنگل ها و مراتع شمال کشور در حدود سه میلیون دام چرا می کند که
بسیاری از آنها در مراتع حضور دارند و با توجه به مساحت کم مراتع شمال و
آسیب پذیری محیط زیست این منطقه، لازم است این معضل تا حد امکان کاهش یابد
آمارها نشان می دهد دام های موجود در شمال کشور، فقط سه تا چهار درصد
کل دام های ایران را شامل می شود و شیر و گوشت تولیدی آنها نیز در همین
حد از تولید کشور است و با توجه به زیانی که به جنگل ها و مراتع شمال
وارد می کنند و سهم اندکی که در تولیدات دامی کشور دارند، بهتر است
دامداری سنتی به طور کامل در شمال کشور منسوخ شود.
برای رسیدن به اهدافی که شامل حفظ مراتع و بهره برداری اصولی از آنها
باشد، لازم است این کار در چارچوب طرح و برنامه علمی و مشخصی باشد که به
آن طرح مرتع داری می گویند.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان چالوس به ایرنا گفت:
مدیریت اکثر مراتع شمال در قالب طرحهای مرتع داری است.
مهرداد خزایی پول می افزاید : طرح مرتع داری شامل مطالعات مقدماتی
و جامعه شناسی و همچنین بررسی ویژگی های اقتصادی و اجتماعی، زمین شناسی،
خاک شناسی، اقلیم شناسی، پوشش گیاهی مرتع مورد نظر است.
خزایی ادامه داد: در بخش مدیریتی نیز روش بهره برداری صحیح از
مرتع و اقداماتی همچون نصب آبشخور، دیم کاری، علوفه کاری، کپه کاری،
بذرکاری، بذرپاشی، کودپاشی، سامانه های چرا و تجزیه و تحلیل اقتصادی در
نظر گرفته می شود.
وی با تاکید بر ضرورت خروج دام ازجنگل های شمال، درباره خروج دام از
مراتع شمال اضافه کرد : خروج دام از تمام مراتع صحیح نیست بلکه حضور دام
در مرتع به اندازه ظرفیت چرا، فوایدی هم دارد.
این کارشناس ارشد مرتع داری تصریح می کند: در تحقیقی که انجام
داده ام سه مرتع را بررسی کردم که اولی 20 سال قرق شده بود و دیگری دو
سال قبل مشمول خروج دام گشته بود و سومی نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
خزایی بیان داشت: بررسی ها نشان داد تنوع گیاهی مرتعی که 20 سال
قرق بود کمتر از مرتعی بود که دو سال قبل دام از آن خارج شده بود.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان چالوس تاکید کرد: در
مرتع مورد بررسی، قرق کامل باعث پایین آمدن تنوع زیستی شده بود و گیاهان
سمی و مهاجم نیز بیشتر بودند.
به گفته خزایی پول، یکی از اقدامات انجام شده در شمال کشور این بود
که خروج دام از جنگل همراه با باطل کردن پروانه چرا در مرتع مجاور بود
که باعث شد فشار بهره برداران تا حد زیادی کمتر و وضع مراتع مطلوب تر شود
وی درباره نحوه استفاده دامد اران از مراتع شمال کشور به ایرنا گفت :
بهره برداران در اکثر مراتع شمال اغلب چندین نفر هستند و به صورت مشاع
از آن استفاده می کنند که خساراتی دارد زیرا هر کس به نفع خودش فکر می
کند.
خزایی پول با ناگزیر دانستن این روش به دلیل مشکلات موجود اظهار داشت
: تعداد بهره برداران زیاد است و دام دارانی که از نظر فرهنگی به هم
نزدیک هستند ترجیح می دهند با هم و در یک مرتع باشند.
وی با بیان این مطلب که دامداری در مراتع شمال باید با هدف تولید
گوشت باشد نه شیر و از حالت سنتی خارج شود، گفت: هم اکنون ورود زودهنگام
و خروج دیرهنگام دام از مراتع یکی از عوامل تخریب مراتع شمال است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان چالوس درباره تبعات این
اقدام ، اظهار داشت : در این حالت، پوشش گیاهی نمی تواند تجدید حیات کند
و ذخیره کربوهیدرات های آن برای فصل رویش بعدی کافی نیست.
وی ادامه داد : موضوع دیگر ضعیف بودن اقتصاد دامداران است که در
نتیجه سود کوتاه مدت را به منافع بلند مدت ترجیح می دهند.
خزایی پول اثر تخریبی بهره برداری از محصولات فرعی و گیاهان دارویی را
در مراتع شمال ناچیز دانست و یادآور می شود: این محصولات، پراکنده و غیر
مجتمع هستند و مراتع ما اغلب در مناطق سخت گذر قرار دارند، ضمن آن که
محصولات فرعی، بیشتر به صورت خانگی و محدود مصرف می شود.
وی با بیان این که محدوده ارتفاعی مراتع شمال کشور از حدود هزار و
300 متر تا سه هزار و 300 متر است، تصریح کرد: در یک مرتع عمومی به طور
میانگین در حدود 250 گونه گیاهی دیده می شود که اغلب شامل تیره گندمیان
است و از گونه های شاخص می توان علف باغ، مرغ (بیدگیاه )، فستوکا (علف بره
)، علف پشمکی، شبدر، یونجه، جو و ماشک را نام برد.
متخصصان می گویند : افزایش کمی و کیفی پوشش گیاهی برای رسیدن به
تولید و بهره برداری پایدار، مهم ترین هدف مدیریتی در مراتع است.
بارزترین اهداف کیفی شامل حفاظت و تقویت و افزایش پایداری خاک، افزایش
تولید علوفه و تولیدات وابسته به آن، توقف عوامل تخریب، توسعه و تعمیق
مشارکت همه جانبه مرتع داران در مدیریت مراتع، دستیابی به واحدهای بهره
برداری مطلوب در عرصه های مرتعی، ارتقای توان مهارتی و فنی و مدیریتی و
مالی مرتع داران، حفظ و احیا و اصلاح و توسعه و بهره برداری پایدار در
تولید علوفه و خدمات بوم شناختی و زیست محیطی است.
برای رسیدن به این اهداف باید مرتع داران به نحوی صحیح هدایت شوند
تا از تخریب مرتع که تخریب و فرسایش خاک را به دنبال دارد جلوگیری شود.
عضو هیات علمی مجتمع منابع طبیعی کلارآباد در این باره به
خبرنگارایرنا گفت: در مراتعی که مالک مرتع و دامدار یکی باشد و یا مالک
مرتع و نماینده او در عرصه حضور داشته باشد، برای تضمین استمرار تولید در
آینده، تا جایی از مرتع استفاده می شود که نه تنها به اصل سرمایه خسارت
وارد نشود بلکه به کیفیت و کمیت آن اضافه گردد.
مصطفی عبدالله پور افزود : در این حالت دامدار، مرتع را مانند مزرعه
شخصی خود به حساب می آورد و حتی به صورت های مختلف در آن سرمایه گذاری
هم می کند.
وی تاکید می کند : ولی در نظام اجاره ای، به دلیل حضور نداشتن مالک
یا نماینده آن و به دلیل نبود تضمین در استمرار بهره برداری، مرتع به طور
نامعقول و افراطی بهره برداری می شود و هیچ گونه سرمایه گذاری نیز در آن
صورت نمی گیرد.
عبدالله پور اظهار داشت : بررسی ها نشان می دهد علاوه بر نوع مالکیت،
چگونگی استفاده کوچک ترین واحدهای اقتصادی از مراتع نیز بر کیفیت مراتع
تاثیر می گذارد.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد توضیح می دهد: در مناطقی که حد و
مرزی بین مراتع هر خانوار یا دامدار وجود دارد، مراتع اغلب کیفیت بهتری
دارند ولی در مناطقی که به صورت مشاع استفاده می شود، به علت رعایت نشدن
فصل و ظرفیت چرا، مراتع تخریب شده است.
شماره 213 ساعت 18:52 تمام