نرخ 20 برابری فرسایش خاك در ایران

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، خاك به عنوان بستر اصلی رویش های گیاهی، یكی از با ارزش ترین ثروت های ملی است كه بیش از 95 درصد مواد غذایی جهان از بستر آن تولید می شود. استفاده بی رویه از خاك و تلاش برای تامین مواد غذایی بیشتر در یك سده گذشته، موجب شده تا فرسایش خاك به یكی از مسایل زیست محیطی در فرایند كشاورزی تبدیل و سازمان ملل روز پنجم دسامبر(14 آذرماه) را روز جهانی خاك اعلام كند.
همچنین براساس آمارهای اعلام شده از سوی سازمان خوار و بار جهانی سالانه بیش از 75 میلیارد تن خاك حاصل خیز جهان در معرض فرسایش قرار می گیرد كه این میزان در مناطق مختلف جهان به نسبت اقلیم متفاوت است.
طبق برآوردهای «فورنیه» كارشناس فرانسوی، از مناطق آبخیز و آبگیر كره زمین، در هر سال به طور متوسط نزدیك ۷۶ میلیارد تن خاك بر اثر فرسایش از دست می رود. به گواه وی متوسط فرسایش خاك در اروپا ۸4 تن در هكتار و در آفریقا 15.7 تن خاك است.
ایران از جمله كشورهایی است كه به خاطر اقلیم خشك و نیمه خشك آن به شدت در معرض فرسایش خاك قرار گرفته است. براساس برخی آمارها نرخ فرسایش خاك در ایران 20 برابر بیشتر از متوسط جهانی است.اگر نرخ تخمینی فرسایش هر تن خاك 28 دلار در نظر گرفته شود، هزینه‌های فرسایش خاك بین 56 میلیارد تا 112 میلیارد دلار است؛ این رقم بیشتر از درآمد نفتی ایران در سال 2014 (53.6) می باشد.
«محمد اسماعیل اسدی» پژوهشگر حوزه تحقیقات فنی و مهندسی بخش كشاورزی در گفت وگو با پژوهشگر گروه تحلیل ، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا به بررسی نقش خاك و دلایل فرسایش آن در ایران پرداخت.

** اسدی: تجدیدپذیری خاك سخت است
اسدی می گوید : در اهمیت خاك باید گفت كه در تمام ادیان و باورها از خاك به عنوان بستر حیات یاد شده و در قرآن كریم نیز چندین مورد به آن اشاره شده است. همچنین 95 درصد از مواد مهم غذایی مورد نیاز بشر ز در بستر خاك تولید می شود.
در شرایط كنونی شاید مساله كم آبی و بحران آب مورد توجه بسیاری از كارشناسان قرار گرفته باشد اما باید گفت نگرانی از فرسایش خاك مهمتر از بحران آبی است. زیرا آب در چرخه حیات زیستی می تواند تجدید پذیر باشد اما تجدید پذیری خاك نسبت به آب سخت تر است. دانشمندان مدعی اند برای ترمیم یك سانتیمتر خاك نیاز به 800 سال زمان است.
با این وجود براساس آمارهای اعلام شده از سوی سازمان خوار وبار جهانی «فائو» بیش از یك سوم خاك های دنیا به خاطر استفاده بی رویه از بین رفته و فرسایش خاك یك تهدید جدی به شمار می آید. در ایران نیز آمارهای رسمی و غیر رسمی از فرسایش خاك حكایت دارد كه بیشتر به خاطر مدیریت نادرست و كشت خودسر كشاورزان به وجود آمده است.
افزون بر این یكی دیگر از مهمترین تهدیدهای خاك در ایران بحث كاهش ماده آلی غذایی است.
وی می افزاید : طبق آزمایشی كه بر روی خاك استان های مختلف انجام شده میزان ماده آلی در 63 درصد خاك كشور كمتر از یك است در حالی كه حداقل این ماده 1.5 و حداكثر ان باید در خاك 5 باشد.
شخم نامناسب یكی از دلایل كاهش ماده آلی در خاك است زیرا ماده آلی كه شاكله آن از كربن تشكیل شده پس از شخم با هوا تركیب شده به دی اكسید كربن تبدیل و به صورت گازهای گلخانه ای در فضا قرار می گیرد.
كشت نادرست و شخم موازی با شیب یكی دیگر از دلایل فرسایش خاك در كشور است. در این شیوه از گاو آهن برگردان دار استفاده شده كه باز شدن مسیر جریان آب را به همراه خواهد داشت و در زمان باران و سیل میزان فراوانی از خاك از بین می رود.
همچنین در برخی مواقع پس از شخم كشاورز برای صاف شدن سطح زمین اقداماتی مانند خرد كردن خاك، دیس زدن و ماله كشی انجام می دهد كه به موجب فرسایش خاك می شود. این روش آسیب فراوانی به دنبال خواهد داشت زیرا نرم شدن خاك موجب می شود باد میزان زیادی از آن را نابود كند.
ایراد دیگر كشاورزی سنتی تلف شدن جانداران ذره بینی است كه خاك را فرآوری می كنند. زمانی كه كشاورز بقایا كاه و كُلش را آتش می زند این جانداران از بین می روند و خاك ابزاری فرآوری خود كه همان موجودات ذره بینی هستند از دست خواهد داد.
برای سالم نگه داشتن خاك لازم است به عنوان یك موجود زنده در نظر گرفته شود . اگر شیوه برخورد با خاك با رویه كنونی ادامه پیدا كند به یقین آسیب های فراوانی پیش رو خواهیم داشت كه یكی از این آسیب ها كاهش ماده آلی خاك است كه در 63 درصد از خاك های ایران از حد مجاز پایین تر رفته است.
از دیگر راهكارهای حفظ خاك، بالا رفتن میزان آگاهی كشاورزان در زمینه اهمیت خاك در بخش تامین مواد غدایی است. در این زمینه كشاورز باید متوجه باشد كه تحت هر شرایطی نمی شود از زمین برداشت كرد. كشاورزان باید در عمل به این باور برسد كه خاك بستر حیات است.
دیگر راهكار برای حفظ خاك در دستور كار قرار گرفتن لایحه بهره برداری از خاك است كه سالیان متمادی در مجلس شورای اسلامی به فراموشی سپرده شده است. این لایحه هم اكنون با هماهنگی مراكز تحقیقات خاك، حفاظت خاك و آبخیزداری، انجمن علوم خاك، دفتر محیط زیست و توسعه پایدار وزارت جهاد كشاورزی، دفتر علوم خاك دانشكده كشاورزی دانشگاه كرج و همكاری جمعی از استادان دانشگاه با بیش از ‪۸۰۰نفر و صدها ساعت كار تحقیقاتی و كارشناسی ، تدوین شده است
با تصویب و قانونمند شدن لایحه خاك در قالب برنامه‌های توسعه می‌توان به دستورالعمل‌ و آیین نامه‌هایی برای حفاظت، اصلاح و حاصلخیزی خاك دست یافت كه در جهت ارتقای بهره برداری از این اراضی موثر است .
در پایان باید گفت نظر به اهمیت خاك به عنوان اصلی ترین منبع تامین غذا بكار گیری برنامه های مختلف برای حفظ این منبع لازم و ضروری است.
اسدی عنوان كرد : هر چند كه این برنامه ها می توانند كشاورزی سنتی و شیوه كشت خودسر را به سمت كشاورزی پایدار و صنعتی سوق دهند اما نباید فراموش كرد كه تغییر الگوی كشت در بین كسانی كه اشتغال انان بر پایه كشاورزی است كار سخت و زمانبری می باشد.
با تغییر الگوی كشت می شود در دراز مدت با حفظ خاك و محیط زیست بیش از شرایط كنونی امكان ادامه فعالیت های كشاورزی را فراهم كرد و مخاطرات ناشی از نابودی محیط زیست و آلودگی مواد غذایی به مواد غیر طبیعی را كاهش داد.

پژوهشم**2052**1601**خبرنگار:غفار میرزایی**انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.