'تنگی نفس' خوزستان از 'كونوكارپوس' تا 'مه دود فتوشیمیایی'

به گزارش ایرنا در پاییز 1392 بیش از 22 هزار نفر، پاییز 1393 بیش از 16 هزار نفر و امسال تاكنون بیش از 17هزار نفر از خوزستانی ها پس از نخستین بارش باران پاییزی به دلیل تنگی نفس راهی مراكز درمانی شده اند.
بحث درباره منشاء تنگی نفس، پاییز هر سال داغ می شود اما متهم اصلی همچنان ناشناخته است.
نخستین احتمال درباره منشاء تنگی نفس، بارش 'باران اسیدی' بود، گزینه ای كه در این سه سال همیشه رد شده است.
به تازگی كوروش بهادری مدیركل هواشناسی خوزستان گفته است با راه اندازی دستگاه سنجش باران های اسیدی در این اداره و نمونه برداری از باران امسال باز هم ثابت شده كه 'باران اسیدی' در كار نبوده است.
مدیركل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز می گوید: در نخستین سال بروز پدیده تنگی نفس بعد از بارش باران در اهواز 18 گزینه به عنوان منشاء این مشكل مطرح شد كه به جز چهار گزینه همگی منتفی شده اند.
وی با بیان اینكه وقوع باران اسیدی نیز رد شده است می افزاید: هنوز هیچ نظر قطعی درباره عامل تنگی نفس نمی توان داد.
وی در عین حال گفت: اكنون چهار عامل شامل آلودگی فلرهای نفتی، سوزاندن مزارع نیشكر، سوزاندن لاستیك و زباله و گرده افشانی گیاهان مطرح است كه احتمال گرده افشانی گیاهان از دیگر گزینه ها قوی تر است.

*كونوكارپوس مظنون است
رییس دانشگاه علوم پزشكی جندی شاپور اهواز نیز مهمترین متهم را مواد حساسیت زا می داند.
اسماعیل ایدنی توضیح می دهد: زبان علم، زبان عدم قطعیت است و فرضیه ای است كه خلاف آن ثابت نشده یا آزمون پذیری و تكرارپذیری آن را نقض نكرده است بر همین اساس ما در هیچ كتاب پزشكی هیچ چیزی را به طور قطع نمی توانیم اعلام كنیم اما این عدم قطعیت باعث نمی شود یافته ها و را در نظر نگیریم.
وی ادامه می دهد: در سال 1392 در اولین و دومین بارندگی پاییز با پدیده ای به نام 'تنگی نفس' روبه رو شدیم كه تاكنون سابقه نداشت و با وجود اینكه هوای بسیار آلوده تری مانند توفان خاك بهمن 1393 و باران های شدیدتری را تجربه كرده بودیم اما تاكنون با این تعداد بیمار مواجه نشده بودیم به این ترتیب آلودگی هوا نمی تواند توجیه كاملی برای تبیین و توضیح این اتفاق باشد و به نظر می رسد و احتمال دارد كه این پدیده فصلی باشد.
این فوق تخصص ریه و مجاری تنفسی با اشاره به فصول آلرژی در بهار و پاییز می افزاید: در این فصول مواد حساسیت زا (گرده گیاهی) توسط درختان و گیاهان در هوا منتشر و باعث آلرژی یا حساسیت فصلی می شود و مردم دچار خارش چشم و گلو و آبریزش بینی و چشم می شوند.
وی درباره فرضیه خود می گوید: در زمان بارندگی با مرطوب و متورم شدن 'كاسه برگ ها' و تركیدن آنها، به طور ناگهانی مقادیر زیادی گرده گیاهی حساسیت زا در هوا منتشر می شود كه غلظت آن را چندین برابر می كند.
رییس كارگروه تنگی نفس، تاكید می كند: تحقیقات ما ثابت كرده كه به دنبال بارندگی، سطح مواد محرك و حساسیت زا طوری تغییر و روی مجاری تنفسی اثر می كند كه باعث التهاب در آنها می شود در نتیجه باعث می شود راه های تنفسی دچار انسداد و فرد دچار خس خس و تنگی نفس شود كه این عارضه همان 'آسم' است.
وی با بیان اینكه جنس این عامل را نمی توانیم مشخص كنیم می افزاید: ما به عنوان دستگاه بهداشت با عارضه مواجه هستیم و سازمان محیط زیست باید دستگاه هایی برای سنجش ذرات كوچكتر از 2.5 میكرون داشته باشد تا مقدار و جنس آنها را در هوا معلوم كند و فرضیه كامل شود.
ایدنی تاكید می كند: ما پنهانكاری نمی كنیم و قصد نداریم صنایع آلاینده و نفت و فولاد و نیشكر را مخفی كنیم بلكه فرضیه مواد حساسیت زا محتمل ترین فرضیه است، البته چون هنوز ذرات موجود در هوا اندازه گیری و شناسایی نشده نمی توانیم آن را با قطعیت اعلام كنیم.
وی اظهار می كند: از طرف دیگر زمینه بروز حساسیت دستگاه تنفسی در مردم بیشتر شده و خاك و نفت و سایر آلودگی ها باعث افزایش این حساسیت می شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینكه نیازمند انجام تحقیقات تكمیلی هستیم می گوید: به گیاه 'كونوكارپوس' مظنون هستم به این دلیل كه در یكی دو دهه گذشته اكوسیستم دستكاری شده و تركیب گیاهی آن بر هم خورده است و درختان بومی همچون نخل، كنار و بیدمجنون از بین رفته و جای آنها را كونوكاروپوس گرفته است كه این تغییرات به طور قطع در طبیعت تاثیر دارد.

*استدلال ضعیف
ایده ها درباره متهم تنگی نفس متنوع است. چرخش در اظهارنظرهای مسئولان نیز مشهود است. چنانكه ابتكار رییس سازمان حفاظت محیط زیست، كه مرداد امسال اعلام كرده بود علت تنگی نفس خوزستانی ها فلرهای یكی از واحدهای نفتی در اطراف اهواز است، اكنون و سه ماه بعد از این اظهار نظر در نوشتاری در شبكه های اجتماعی علت را نامعلوم دانسته و بحث گرده افشانی گیاهان به ویژه 'كونوكارپوس' را پیش كشیده است.
حسین آخانی گیاهشناس مشهور و عضو هیات علمی دانشگاه تهران اما در صفحه فیس بوك خود نوشته این استدلال كه كونوكارپوس عامل تنگی نفس است، استدلال ضعیفی است.

*تهدید 'مه دود فتوشیمیایی'
یك عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات اهواز همچنین معتقد است كه منشاء تنگی نفس خوزستانی ها آلایندگی های صنعتی است.
مهران افخمی می گوید: فكر می كنم آلاینده ای در جو هست كه به دلیل سبكی در لایه های فوقانی قرار می گیرد و با بارندگی حل می شود و پایین می آید؛ در این صورت می توانیم بگوییم كه افزایش رطوبت خطرناك است و محیط بارانی شرایط را برای این آلاینده مستعد می كند.
وی با بیان اینكه احتمال می دهم یك آلایندگی ثانویه باشد می افزاید: در اثر فعالیت های صنعتی بشر تركیبات سمی جدید (اكسیدهای نیتروژن و هیدرو كربن ها) به عناصر سازنده هوا افزوده می شود كه این تركیبات شیمیایی جدید تولید ابر گازی شكل در سطح شهرها می كند كه 'مه دود فتوشیمیایی' نام دارد و متشكل از اكسیدان های بسیار قوی مانند ازن و پیروكسی استیل نیترات (PAN) است كه این آلودگی بسیار خطرناك ، حساسیت زا و مرگ آور است.
افخمی اضافه می كند: گرده افشانی نمی تواند دلیل تنگی نفس باشد زیرا در این صورت باید در خیلی از نقاط دنیا مثلا آسیای جنوب شرقی این اتفاق بیفتند، به این ترتیب منشاءگیاهی برای تنگی نفس نوعی فرافكنی است و ساده ترین چیزی است كه می توان به آن تكیه كرد.
وی مهمترین راهكار كوتاه مدت را با توجه به اینكه امكانات آزمایش نمونه هوا در كشور وجود ندارد، ارسال نمونه ها به خارج از كشور می داند تا تركیبات آن مشخص شود.
این محقق تصریح می كند: سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه ضعیف عمل كرده و نتوانسته این مسائل را مدیریت كند زیرا فقط امسال 11 هزار نفر به تنگی نفس مبتلا شده اند و برخی افراد به عفونت ریوی مبتلا شده اند كه این مساله حائز اهمیت است و ارزش پیگیری دارد، البته باید به این مساله توجه داشت كه هزینه درمان هم اكنون به دولت تحمیل می شود.
افخمی می گوید: از سوی دیگر در خوزستان به دلیل گرد و غبار، شرایط بد اقلیمی و آلاینده های زیاد مردم ریه های سالمی ندارند و شاید اگر در یك استان دیگر این اتفاق می افتاد منجر به بحران تنگی نفس نمی شد.

*برای اظهارنظر زود است
یكی از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی جندی شاپور اهواز نیز می گوید: درباره عوامل تنگی نفس مطالعات زیادی صورت نگرفته و هنوز به نتیجه واحدی دست نیافته ایم بنابراین نمی توان درباره آن اظهار نظر كرد.
نعمت الله جعفرزاده می افزاید: عوامل متعددی درباره آن عنوان شده كه برخی از آنها با منطق انطباق ندارد مانند باران اسیدی؛ زیرا نتایج به دست آمده از آب باران در این دو سه سال نشان می دهد كه اسیدی نبوده و PH خنثی دارد.
وی توضیح می دهد: در مجموع با دو مساله عمده مواجه هستیم: عوامل طبیعی و اقلیمی مانند گرده گیاهان یا هاگ قارچ ها و یا تغییرات اقلیمی كه موجب جابجایی خاك می شود و عوامل مصنوعی و آلاینده مانند صنایع، آتش زدن مزارع و لاستیك.
عضو تیم تحقیقاتی طرح جامع آلودگی هوای اهواز تاكید می كند: این پدیده ممكن است ناشی از چند عامل باشد و باید با مطالعه مشخص شود سهم هر كدام از عوامل چقدر است.
به گفته وی اكنون تعدادی از دستگاه ها و دانشگاه ها در حال انجام مطالعات موردی هستند اما تشكیل یك گروه و انجام مطالعه مشترك همه جانبه با برنامه مشترك لازم است تا بتواند به جواب نهایی برسد و استانداری خوزستان یا ستاد بحران می تواند رهبری این كارگروه را به عهده بگیرد.
این عضو هیات علمی دانشكده بهداشت همچنین با اشاره به بازنگری طرح جامع كاهش آلودگی هوای اهواز اظهار می كند: این طرح در سال 1391 و قبل از آغاز بحران تنگی نفس آغاز شده بود و این مساله به عنوان عامل در طرح پیش بینی نشده اما تحلیل داده های موجود انجام شده است.

*هراس از باران
بیش از 55 هزار مراجعه تنگی نفس، حاصل باران های پاییزی سه سال پیش بوده است. اكنون هراس از قدم زدن زیر باران پاییزی نیز به دیگر نگرانی های اهواز، آلوده ترین شهر جهان، اضافه شده است. آیا وقت آن نرسیده كه تصمیم قاطع برای درمان 'تنگی نفس' شكل بگیرد؟
7151/6064
گزارش از نادره وائلی زاده