داستان تلخ سيل وشُستن خاك حاصلخيز

اين ها بخش هايي از سخنان يك اكولوژيست است كه مي گويد كلمه رودخانه يعني رود هم براي خود خانه اي دارد و زماني كه ما انسان ها به خانه و حريم او دست اندازي و دست درازي كنيم طبيعي است كه خانه اش را خراب كرده ايم. همين مي شود كه خانه رود كه خراب شد، رودخانه هم در يك واكنش طبيعي خانه ما را خراب مي كند.
همين طبيعت شناس در اظهار نظري ديگر به موضوعي بسيار مهمتر اشاره كرده است. اينكه در سيل اخير استان هاي مختلف كشور، شاهد همراه شدن آب و سيلاب با گل و لاي فراوان هستيم بسيار غم انگيز و نگران كننده است؛ چرا كه سيلاب با نيروي جنبشي بالاي خود علاوه بر از بردن و تخريب خيلي از خانه ها و تاسيسات و زيرساخت ها، خاك حاصلخيز كه مهمترين نياز زمين، طبيعت و انسان است را از بين مي برد و نابود مي كند.
مصداق اين دو مورد اشاره شده هم شهرستان پلدختر استان لرستان است كه ديديم روخانه مياني شهر، پس از خروش و طغياني بي سابقه، حريم تصرف شده اش را باز ستاند و آب و گل و لاي ناشي از سيلاب را تا كنج اتاق ها و آشپزخانه هاي مردم رساند.
اين موضوع زماني غم انگيزتر هم مي شود كه بدانيم ميزان مجموع فرسايش خاك در دنيا 26 ميليارد‌تن است و سهم كشورمان از آن در حدود 2 ميليارد تن برآورد شده است. براساس همين آمار، ايران، رتبه نخست فرسايش خاك در جهان را به خود اختصاص داده است.
رتبه اي كه حالا با وجود خرابي ها و پيش روندگي سيل هاي اخير، دست نيافتني تر هم شده است!
يك كارشناس محيط‌ زيست در همين رابطه مي گويد: كم شدن پوشش گياهي، مهم‌ترين عامل وقوع سيل در كشور است.
پوشش گياهي مناسب غني نفوذ 50 درصد از آب به داخل خاك مي‌شود و نفوذ آب در خاك، سفره‌هاي زيرزميني را تقويت مي‌كند و فرسايش خاك را كاهش مي ‌دهد.
رعايت نكردن تقويم كوچ بهاره و پاييزه، بويژه در يك دهه اخير و چراي دام مازاد و بي رويه در همين سميرم اصفهان كه ييلاق اصلي عشاير قشقايي كشورمان محسوب مي شود، علاوه بر خسارت هاي جبران ناپذير به مراتع تنها در بخش جنوبي اين شهرستان، دشتي به پهناي كوير در دل كوهستان بنام «آلاجاباير» ايجادكرده است كه نابودي و نيستي از رنگ تيره و بدون پوشش گياهي خاك هايش هويداست.
دكتر غلامرضا براتي اقليم شناس در جايي گفته است: بارندگي اگر بر بستري فرود بيايد كه دست نخورده نباشد، باعث فعال‌ شدن چشمه‌ ها، تغذيه سفره‌هاي زيرزميني و بالابردن كشاورزي و توسعه مي‌شود؛ اما وقتي بسترها تخريب شد، ثمره آن وقوع سيل‌هاي شديد است.
سيلابي كه بلاي طبيعي نيست و بلاي انساني است و بدترين دست آورد تلخش(منهاي تخريب پل ها، باغ ها،خانه ها، تأسيسات آب و برق و ...) شستن و بردن و نابود كردن خاك غني و حاصلخيز است؛ در همين رودخانه ماربُر و خِرسان در جنوب سميرم به حدي رنگ و روي خاك آگين دارد كه گويا بيش از آنكه زير دست را سيلاب ببرد، خاك و گل و لاي خواهد برد.
بدانيم مشكل و آسيب را خودمان به وجود آورده‌ايم؛ راهكار مقابله با مشكل هم اين است كه با تكنولوژي‌هاي جديد بايد مناطق آسيب‌پذير در برابر سيل را شناسايي و آمايش كنيم و براي آن برنامه ‌ريزي داشته باشيم.
منطقه سميرم كوهستاني و شيب دار است و سيل آسيب چنداني به آن نمي زند مگر خانه ها و جاهايي كه رودخانه اي طغيان كند يا خانه اي در بافت فرسوده با نفوذ آب به ديواره هايش تخريب شود اما شهرستان شهرضا در 70 كيلومتري شمال همين سميرم شيب چنداني ندارد و طبيعي است كه اگر بارش هاي زياد در آن منطقه روي دهد آب همه زندگي مردم را فرا خواهد گرفت.
بنابراين در شرايط كنوني مهم‌ترين كار پيشگيري است، چراكه ما در ايران باز هم سيل‌ و خشك‌سالي‌ و ترسالي خواهيم داشت پس «آماده باشيم».
آمادگي همه جانبه با مديراني سفارش ناپذير و قوانيني البته سخت گيرانه تر، در بخش منابع طبيعي و محيط زيست.
گزارش از محمود افشاري
6022/ 7147